Geweten van Congolese natie gestorven

Vorige week maandag was kardinaal Laurent Monsengwo Pasinya in kritieke toestand – aldus een mededeling van het aartsbisdom Kinshasa – van de Congolese hoofdstad naar Parijs overgevlogen. Zondagmorgen is de 81-jarige prelaat dan in het Centre Hospitalier Privé de l’Europe in Le Port Marly ten zuidwesten van de Franse hoofdstad gestorven. De precieze oorzaak van zijn overlijden is niet bekendgemaakt, maar kardinaal Monsengwo sukkelde al enkele jaren met een verzwakte gezondheid. Na de bekendmaking van zijn overlijden gisteren werd een foto van de kardinaal voor het altaar van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Kinshasa geplaatst en luidden de klokken, terwijl rouwende gelovigen naar de kathedraal toestroomden.

Jan Van Cauwelaert

Laurent Monsengwo Pasinya werd op 7 oktober 1939 geboren in Inongo in een koninklijk gezin van de Sakata-etnie. Inongo, vijfhonderd kilometer noordwaarts van de toenmalige Leopoldstad gelegen aan het Leopoldmeer – nu Mai-Ndombe-meer –, was een belangrijk centrum voor de rubber- en kopaalteelt. De missionarissen van de Congregatie van het Onbevlekte Hart van Maria – de scheutisten – hadden er al sinds de vroege twintigste eeuw missieposten. In januari 1954 was mgr. Jan Van Cauwelaert er de eerste apostolische vicaris geworden en vanaf 1958 was de Antwerpse scheutist er de allereerste bisschop. Het was mgr. Van Cauwelaert die de talenten van de jonge Monsengwo opmerkte en hem onder zijn hoede nam.

Mgr. Van Cauwelaert en Monsengwo koesterden hun leven lang de affectie van een vader en zoon voor elkaar.

Bijbelstudies

Mgr. Van Cauwelaert stuurde Monsengwo naar Rome, waar hij als eerste Afrikaan een doctoraat in de Bijbelstudies behaalde. Daar werd hij op 21 december 1963 tot priester gewijd door kardinaal Krikor Bedros XV Aganianian, de patriach van de Armeens-katholieken die door Johannes XXIII tot prefect van de Congregatie voor de Bevordering van het Geloof (toen nog de Sacra Congregatio de Propaganda Fide) was benoemd. Eenmaal terug in Congo, zetten de bisschoppen de studax in voor de vorming van seminaristen, onder meer in Kinshasa. Begin 1980 werd hij op 40-jarige leeftijd door Joannes Paulus II tot hulpbisschop van Inongo gewijd, naast mgr. Van Cauwelaerts opvolger Léon Lesambo Ndamwize.

In de Congolese bisschoppenconferentie viel meteen op dat mgr. Monsengwo Pasinya een geboren leider was.

Kisangani

Het goudhaantje maakte snel carrière in de kerkelijke hiërarchie. Anderhalf jaar later werd Monsengwo al hulpbisschop in Kisangani. De stad op de plek waar de Luluaba overgaat in de Congostroom, was tijdens de eerste jaren na de onafhankelijkheid van Congo vaak het toneel geweest van geweld en had tijdens de jaren 1970 fors te lijden gehad onder de gedwongen ‘zaïrisering’ van bedrijven en plantages door president Mobutu Sese Seko. Monsengwo begon zich, met een mengsel van autoriteit en diplomatie, almaar kritischer uit te laten over het Mobutu-regime. In 1984 verkozen zijn confraters de hulpbisschop dan ook voor het eerst tot voorzitter van de Congolese Nationale Bisschoppenconferentie (CENCO); pas vier jaar later werd hij aartsbisschop van Kisangani.

Onder Monsengwo begon de CENCO de rol te spelen die ze nu nog altijd speelt: die van de meest stabiele instelling in het land.

Nationale Soevereine Conferentie

De val van het communisme in Oost-Europa en met name van zijn persoonlijke vriend, de Roemeense dictator Nicolae Ceaușescu, maakte grote indruk op Mobutu en hij lanceerde in januari 1990 een grootse nationale consultatie. Mgr. Monsengwo had zelf in een memorandum voor meer vrijheden gepleit en werd in 1991 verkozen tot voorzitter van het bureau van de Conférence nationale souveraine die daaruit voortkwam; vanaf 1992 heette die Haut Conseil de la République en vanaf 1994 Parlement de la transition. Mgr. Monsengwo maakte toen op vriend en vijand grote indruk door het gezag en de waardigheid waarmee hij die volksvergaderingen in goede banen leidde. Het krediet dat hij zo bij het Congolese volk vergaarde, speelde hij nooit meer kwijt.

Rebellie

Dat proces van het Parlement de la transition werd uiteindelijk doorkruist door de rebellie in het oosten van het land, die leidde tot de machtsovername van Laurent-Désiré Kabila. Mgr. Monsengwo probeerde te bemiddelen, maar dat mislukte. Met name toen de Tweede Congolese Oorlog (1998-2003) vooral in Kisangani en omgeving lelijk huishield omdat buurlanden Rwanda en Oeganda er meevochten aan de zijde van de rebellen, moest hij zelfs even de stad verlaten. Eenmaal Kabila Sr. en later zoon Joseph Kabila aan de macht, weigerde mgr. Monsengwo mordicus in het gelid te gaan: hij bleef met kracht alle geweld, machtsmisbruik en uitbuiting van de gewone Congolees aanklagen.

In 2007 werd hij de opvolger van mgr. Frédéric Etsou aan het hoofd van het aartsbisdom Kinshasa.

Eredoctoraat

De strijd van mgr. Monsengwo Pasinya ging intussen ook in het buitenland niet onopgemerkt voorbij. Tussen 1997 en 2003 was hij ook voorzitter van het Symposium van Bisschoppenconferenties van Afrika en Madagaskar (SECAM). In 1993 werd hem aan de Leuvense Alma Mater een eredoctoraat toegekend en hij werd toen ook vicevoorzitter van Pax Christi International’. Op 20 november 2010 werd hij door paus Benedictus XVI kardinaal gecreëerd. Het was dan ook geen verrassing dat paus Franciscus Monsengwo koos als de Afrikaanse vertegenwoordiger in de Raad van Kardinalen waardoor hij zich liet adviseren. Mgr. Monsengwo bleef een nauwe medewerker van de paus, tot hij eind 2018 om gezondheidsreden ontslag verkreeg in al zijn functies.

Het was voor de 78-jarige niet makkelijk om te aanvaarden dat zijn geest minder spits geworden was.

Kerkelijke macht

Laurent Monsengwo Pasinya was in alle opzichten een reus van een man. Hij was groot van gestalte en had een imposante gelaatsuitdrukking. Hij hield er ook van zich als een ‘chef’ te gedragen. Maar achter die wat autoritaire houding ging vooral een man van eerlijke principes en grenzeloos engagement schuil. Toen hem ooit gezegd werd dat hij misschien het Congolese presidentschap had geambieerd, pareerde hij dat met de opmerking dat zijn kerkelijke macht duizend keer groter is dan enige politieke macht. De man had het dan ook moeilijk met de wat ambiguere houding van de Congolese bisschoppenconferentie ten opzichte van de nieuwe president Félix Antoine Tshishekedi, die zijn confraters het voordeel van de twijfel gunden.

Begin 2019 kwam kardinaal Monsengwo in Brussel nog duidelijk verkondigen dat niet Tshisekedi maar wel Martin Fayulu de verkiezingen had gewonnen.

Vlaanderen

Mgr. Monsengwo was ook een man die vriendschappen koesterde. De flamingant die mgr. Jan Van Cauwelaert was, leerde zijn studenten in Kabwe ook steevast Nederlands. De Congolese kardinaal hield ervan nu en dan eens te laten horen dat hij onze taal nog altijd een beetje beheerste. Hij was vriend aan huis bij verschillende oud-missionarissen in Vlaanderen, en in het bijzonder ook bij de familie Leysen in Brasschaat. Bankier Vaast Leysen had hem vaak geadviseerd en als een adoptiefzoon opgenomen; tot voor kort ging Monsengwo altijd bij dochter Thérèse Leysen – de vroegere voorzitster van Tertio – op bezoek als hij in Vlaanderen was. Gisteren is in zekere zin een Vlaams-Congolese reuzenboom in het oerwoud gevallen.