De ‘voddenkapel’ Notre Dame de Lourdes in Steenvoorde, waar de Route de Ryweldt en de Chemin Petit d’Haezebrouck elkaar kruisen.
Ex voto’s tonen verval en de schoonheid ervan
Philippe Vandenameele studeerde dit schooljaar af in de afdeling Fotokunst van de Academie voor Beeldende Kunsten in Gent met een werk over ex voto’s: „Voorwerpen die een gunst of dank willen afdwingen voor een genezing, levenswens of gewoon het behalen van een examen. Het gaat over allerlei heel persoonlijke zaken als kleding, speelgoed en ondergoed die mensen in de nabijheid van een heilige plaats achterlaten”, zo schrijft hij in het boek dat hij voor die gelegenheid uitbracht.
Focus op de voorwerpen
Vandenameele, beroepshalve grafisch en industrieel ontwerper, maakte onder meer beelden van het koortskapelletje Ons Heerens Boompje in Poperinge. De plek om en rond de ‘Slunsekapelle’ is hem als streekgenoot vertrouwd. Daar en elders gebruikte hij tijdens de valavond de flits om zijn foto’s te maken. „Omdat ik de foto’s in februari-maart heb genomen, zijn de lichtomstandigheden beperkt. Als je de ex voto’s overdag fotografeert, zeker met de begroeiing die er nu is, komt dat heel chaotisch over.
De focus moet op de voorwerpen liggen, minder op de omgeving.
Het gaat allereerst om de esthetiek van wat men toevoegt. Terzelfder tijd probeerde ik in de voorwerpen de verhalen te vinden. Zo trof ik in Poperinge op Goede Vrijdag een zeer aparte sfeer. Mensen leidden me er direct rond. Heel verrassend hoe open en trots ze over hun plek zijn. Het connecteert veel mensen.
Ze delen hun lief en leed in gemeenschap.
Ze gaan er om te bidden maar ze stappen ook rond de meidoornhaag en voeren gesprekken over wat er al dan niet in de haag hangt. Met de pandemie zijn er heel wat dingen bijgekomen zoals mondmaskers, plastic zakjes met ondefinieerbare inhoud, ... Het amalgaam is interessant maar ook de aftakeling van de voorwerpen en kledingstukken. Het is een vorm van respect voor de wens, een lijdensverhaal of de genezing van een persoon. Er zit ook schoonheid in. Op de eindpresentatie van mijn werk feliciteerden mensen mij met mijn „installaties”, alsof alles geënsceneerd was. Een jurylid vond dan weer dat ik met mijn werk de boer op moest omdat het een mooie boodschap draagt.”
Goede Vrijdag 2023 aan "Ons Heerens Boompje" aan de Provenseweg in Poperinge, met links de zwarte populier en rechts de linde.
Lokale mentaliteit
Uit zijn contact met de man die Ons Heerens Boompje “beheert”, puurde Philippe Vandenameele nog meer ex voto-plekken in onder meer Wallonië, Frans-Vlaanderen en „een zeer pakkende plek” in Senarpont aan de Somme. Dat de opmerkelijkste sites vooral in de Westhoek, Noord-Frankrijk en het zuiden van Wallonië te vinden zijn heeft volgens de fotograaf te maken met de lokale mentaliteit. „De plekken in Frankrijk zijn zelfs grotesk. Iedereen doet er gewoon zijn zin en men laat dat gebeuren. Er is een site onder Duinkerken waar de oudste ex voto’s al enkele decennia hangen.
Aan de Chapelle Saint Claude in Senarpont (Somme) staat een boom die huidziekten en koorts zou bestrijden. Mensen leggen er "mumies", kledingstukken die de ziekte hebben aangeraakt.
In Poperinge is het veeleer toeval, maar ook weer niet omdat veel Franstaligen er speciaal over de grens voor komen. Een rode draad is ook dat die plekken wat afgelegen zijn. Dat biedt een vorm van privacy. Je vindt er vaak, zoals in Poperinge, drie pijlers, een soort ‘drievuldigheid’. Je hebt eerst altijd een religieus en structureel element zoals een kapel of een beeld. Dan helpt de natuur: in Poperinge staan twee bomen, een unieke zwarte populier en een linde, waaronder een waterader zou liggen, een bron van energie. Van de populier schraapt de “beheerder” stukjes schors die bezoekers kunnen meenemen. Op de linde worden dan weer voorwerpen genageld. Ten slotte heb je de haag die met voorwerpen, het leed en wensen van de mensen, wordt bekleed.
Die drievuldigheid heb ik proberen in beeld te brengen in de vorm van een triptiek.
Dat geloof in natuurkrachten en het gebruik van ‘koortsafbinding’ komt allicht uit Scandinavië. Het werd via de Kelten Frankrijk binnengebracht en vermengd met de religie. Boeiend en tegelijk simpel en menselijk. Waarom zouden mensen nog naar de kerk gaan als ze op een en dezelfde plek alles kunnen terugvinden?” Nog opmerkelijk volgens Philippe Vandenameele is „de tolerantie van mensen om die voorwerpen te respecteren en niet te verwijderen. Ik denk dat net het religieuze kader die bescherming biedt. Het gaat om respect voor het religieuze en voor de objecten van gewone mensen”.
Aan deze eik in Bouvignies (Ath) op de Route de Flobecq, ook de ‘Saint Pierre’ genoemd, worden stukken kleding vastgespijkerd.
Zijn afstudeerwerk mag nu wel klaar zijn, zijn onderzoek is dat niet. „Ik vraag mij af of ik alles gezien heb. Ik ga nog eens terug naar enkele plekken, maar wil ook andere sites in Frankrijk bezoeken.” Intussen is hij al gestart met de research voor een nieuw project: herdenkingsplekken voor verkeersslachtoffers. „Ik zoek naar het hetzelfde effect van verval en esthetiek zonder het te personaliseren. Ik wil het gebruik op een positieve manier tot bij de mensen, de gemeenschap krijgen en het respect ervoor terugkrijgen.”
Meer op www.phvda.be
In Stambruges (Beloeil) tref je rond de Chapelle Notre-Dame de l’Arbre-au-Puits draperingen aan die doen denken aan het werk van Jacques-Louis David, schilder van ‘De dood van Marat’.