Nieuwe biografie van kardinaal Jozef Cardijn

Op 24 juli 1967 blies kardinaal Jozef Cardijn in Leuven zijn laatste adem uit. We sluiten dus een Cardijnjaar af, waarbij de bezieler en stichter van de Jeunesse Ouvrière Chrétienne (JOC) en de Jeunesse Ouvrière Chrétienne Féminine (JOCF) en hun Vlaamse pendanten Kristelijke Arbeidersjeugd (KAJ) en Vrouwelijke Katholieke Arbeidersjeugd (VKAJ) werd herdacht. Die herdenkingen vonden plaats waar het voor Cardijn allemaal begon: in Halle waar hij zijn jeugd doorbracht, in Laken waar hij in april 1912 onderpastoor van de Onze-Lieve-Vrouw-parochie werd en aan de uitbouw van zijn apostolaat onder de arbeidersjeugd begon, en in de Brusselse Pletinckxstraat waar hij sinds oktober 1920 zijn christelijke sociale werken structureel uitbouwde en waar de internationale Kajottersbeweging nog altijd gehuisvest is.

Daar werd onlangs ook de Nederlandse vertaling voorgesteld van de Cardijnbiografie van Claire Van Leeuw.

Claire Van Leeuw is historica, moeder van drie kinderen en vrijwilligster bij onder meer Brussel Onthaal - Open Deur. Dit alles voel je aan in haar boek waarvan Averbode de vertaling op de markt bracht: Cardijn en de KAJ. Een wereld in beweging. Er was natuurlijk al wat wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de figuur van Jozef Cardijn en zijn belang voor de christelijke arbeidersbeweging.  Onder meer met een colloquium onder leiding van de toen jonge Emmanuel Gerard en piepjonge Steven Van Hecke in 1982 en voor het tweedelige standaardwerk uit 1994 over de christelijke arbeidersbeweging van Emmanuel Gerard en Paul Wynants. Maar Van Leeuw wilde zichzelf een beeld van de figuur van Cardijn vormen en vertrok dus niet van deze bestaande literatuur, maar van het Fonds Cardijn in het Belgisch Rijksarchief en van zijn eigen teksten.

Claire Van Leeuw heeft ervoor gekozen alle wetenschappelijke pretenties en dito voetnotenapparaat weg te laten.

Voor collega-historici is het wel wat frustrerend dat ze bij gebrek aan voetnotenapparaat nauwelijks kunnen achterhalen waar Van Leeuw haar inzichten vandaan haalt. Voor de minder gespecialiseerde lezer biedt dit dan weer het voordeel dat haar tekst loopt als een trein: het is alsof een moeder aan haar opgroeiende kinderen in sneltreinvaart een lang en coherent verhaal vertelt. Vooruit! was niet voor niets een van de favoriete stopwoordjes van Cardijn. Je blijft na de lectuur van Van Leeuws biografie verbouwereerd achter bij de tomeloze energie die Jozef Cardijn blijkbaar zijn leven lang voortdreef. In die mate zelfs dat deze biografie soms wat van een hagiografie heeft: je dient tussen de regels te lezen om enige kritiek op Cardijns voortvarendheid terug te vinden, en het gaat dan nog meestal zelfkritiek van de geportretteerde zelf.

De gebreken van de beweging komen allereerst voort uit mijn eigen gebreken; God moge ze vergeven en ze compenserende met nog meer bijstand! Jozef Cardijn in 1955

De Franse jezuïet Etienne Grieu schrijft in zijn voorwoord: Je ziet iemand met een engagement dat even groots als gedreven is, een man die van geen kleintje vervaard is (vooral tijdens de twee Wereldoorlogen neemt hij grote risico’s en belandt hij verschillende keren in de gevangenis) en die zonder aarzelen overgaat tot de daad, maar die tegelijk relaties uiterst belangrijk vindt, nadenkt, zoekt en onderzoekt, de werkelijkheid op de huid zit en door opleidingen het beste uit de mens naar boven wil halen, ook en vooral het onvermoede potentieel van de arbeid(st)ers. En al deze activiteit wordt gedragen door een diepgewortelde spiritualiteit. Cardijn wil immers dat de Blijde Boodschap doordringt in het arbeidersmilieu en erdoor gedragen wordt, want hij is ervan overtuigd dat de kerk er krachtiger, frisser en geloofwaardiger van wordt.

Eindelijk iemand die zich wil doodwerken voor de arbeidersklasse! Paus Pius XI tijdens de eerste pauselijke audiëntie van Jozef Cardijn

Jozef Cardijn kon rekenen op de expliciete steun van de opeenvolgende pausen Pius XI, Pius XII, Johannes XXIII en Paulus VI - die hem zelfs kardinaal creëerde – en van kardinaal Désiré-Joseph Mercier, maar vooral van kardinaal Jozef-Ernest Van Roey. Maar dat neemt niet weg dat de uitbouw van de Kajottersbeweging ook op tegenstand botste, enerzijds van conservatieve krachten binnen de katholieke zuil die de emancipatie van de arbeiders niet genegen waren, en anderzijds van socialisten en communisten die in Cardijns christelijke sociale werken – terecht! – belangrijke concurrenten zagen. Van Leeuw beschrijft accuraat, maar zonder te veel op details in te gaan waarrond de polemieken precies draaiden en hoe Cardijn ermee omging. Want naast een man van de actie was hij ook een gewiekst diplomaat, die er geduldig in slaagde tegenstand te overwinnen.

Is dit alles nu alleen geschiedenis? Dat is het allerminst!

Van Leeuw trekt resoluut de lijn van Cardijn door naar die van de huidige paus. Zoals paus Franciscus vandaag, ging Cardijn naar de marge van de samenleving, waar pijn is, onrecht en onwetendheid. Hij kon niet verdragen dat jongeren werden uitgesloten van het Koninkrijk van God vanwege hun sociale afkomst. Hij was geschokt door hun ellende. Kardinaal Cardijn gaf zijn leven opdat elke jonge werknemer zijn waardigheid als kind van God kon ontdekken en zijn lot in handen kon nemen. Cardijns methode – zien, oordelen, handelen – is in deze tijden van post-truth politics trouwens brandend actueel. Ja, wie in de marge van de samenleving belandt, moet ook zijn verantwoordelijkheid opnemen (handelen), maar dat kan alleen als deze marginalisering erkend wordt (zien) en zijn verantwoordelijkheid zonder slogans wordt geanalyseerd (oordelen).

Kan dit boek de Katholieke Actie helpen in haar zoektocht naar een tweede adem? luidt de retorische vraag van Etienne Grieu.

Als je nu Jozef Cardijns geschriften leest, aldus Claire Van Leeuw, kan je niet anders dan vaststellen dat hij zijn tijd ver vooruit was. Sommige van die teksten zijn bijna honderd jaar oud! De taal is wat verouderd, maar de inhoud is nog steeds actueel. Soms wordt Cardijn een profeet genoemd. Dat is juist, als je onder ‘profeet’ verstaat: woordvoerder van God, iemand die te pas en te onpas het woord neemt om een gedrag in visie en gedrag te bewerkstelligen. Het is goed dat deze biografie nu ook in een keurige Nederlandse vertaling beschikbaar is. En zodra de betreurde mgr. Stefaan Van Calster, die in april vorig jaar onverwacht overleed, als voorzitter van de kerkelijke rechtbank in Mechelen is vervangen, kan ook het zaligverklaringsproces van Jozef Cardijn dat in 2014 werd opgestart, worden voortgezet.

Claire Van Leeuw, Cardijn en de KAJ. Een wereld in beweging. Woord vooraf door Etienne Grieu, s.j., (vertaling van Joseph Cardijn. La JOC aux périphéries door Wouter Meeus), Uitgeverij Averbode, 198 pagina’s, 22 euro.

Bekijk de al eerder op Kerknet gepubliceerde video: 'Kardinaal voor de arbeiders ~ Jozef Cardijn 1882-1967'