Antwerpse belofte over monument slachtoffers Tweede Wereldoorlog

Elk jaar herdenkt het Forum der Joodse Organisaties (FJO) in Antwerpen op Bevrijdingsdag - 8 mei dus - de slachtoffers van de Shoah. Dat gebeurt de jongste jaren in een zaal in de buurt van het herdenkingsmonument voor de gedeporteerde joodse burgers van Antwerpen, waarna aan dat monument op de Belgiëlei nog een bloemenhulde volgt. Een jaar geleden werd even geopperd dit monument naar de Rubenslei te verhuizen, waar het minder impact zou hebben op het verkeer en centraler in de stad zou liggen, aldus N-VA-districtsschepen Paul Cordy, toen hij die intentie samen met zijn Open VLD-districtsschepen Samuel Markowitz en N-VA-gemeenteraadsfractieleider André Gantman lanceerde. Hun plannen botsten echter op fel protest van de joodse gemeenschap.

Het FJO reageerde toen verbijsterd op wat het een eenzijdige beslissing noemde en N-VA-burgemeester Bart De Wever floot zijn secondanten meteen terug.

Stolpersteine

Deze gevoelige kwestie is nauw verbonden met het dispuut over de zogenaamde struikelstenen. De Duitse kunstenaar Gunter Demning brengt al jaren Stolpersteine – kasseien van tien centimeter op tien met een erin gegraveerde tekst - aan op de stoep voor de vroegere woonhuizen van wie door de nazi's verdreven, gedeporteerd, vermoord of tot zelfmoord gedreven werd. Er liggen al zo’n pavés de mémoire in verschillende steden, maar het Antwerpse FJO is het project om drie redenen niet genegen. Primo vindt het FJO struikelstenen waar mensen op stappen of honden eventueel hun gevoeg op doen, niet respectvol. Bovendien kost dit privéproject de families van de slachtoffers veel geld. En ten slotte heeft niet elk slachtoffer nog familie die het initiatief voor zo’n struikelsteen kan nemen.

Het FJO pleit al jaren voor een monument waar alle namen van de Antwerpse slachtoffers van de Shoah op vermeld staan.

Op de herdenking van vorige dinsdag mocht Bart De Wever bekendmaken dat de adviezen die het stadsbestuur daarover opgevraagd had, nu binnen zijn. De burgemeester kondigde aan dat het monument er volgens hem kan staan tegen de herdenkingen van 2019-20: 75 jaar bevrijding van Antwerpen sinds september 1944 en 75 jaar bevrijding van de vernietigingskampen in januari 1945 en einde van de Tweede Wereldoorlog in mei 1945. Wellicht komt het monument in de buurt van het Museum aan de Stroom (Mas) en het Red Star Line-museum. Er wordt ook gedacht aan een stille ruimte voor wie bij de namen van de slachtoffers van de nazigruwel even wil bezinnen. De burgemeester kondigde ook aan dat er naar aanleiding van de 75ste verjaardag van de Bevrijding volop ingezet zal worden op herinneringseducatie.

Een 75ste verjaardag is een belangrijke mijlpaal voor elke historische herinnering, omdat de laatste rechtstreekse getuigen dan doorgaans komen weg te vallen. Bart De Wever

Tevreden maar behoedzaam

Ondervoorzitster Regina Sluszny van het FJO reageert tevreden, maar tegelijk behoedzaam. Het is verkiezingstijd en dan worden wel eens meer beloftes gedaan, glimlacht ze. Bovendien zijn niet alle netelige kwesties uitgepraat.Er is een verschil tussen verzetsstrijders die in militaire uniformen omkwamen en joodse slachtoffers die opgepakt werden om wie ze waren, niet omdat ze zich tegen wat dan ook verzetten, zegt Sluszny. Dat is helaas wat de Shoah uniek maakt. Regina Sluszny heeft de Tweede Wereldoorlog zelf overleefd als ondergedoken kind en legt uit: De nazi’s stonden mij naar het leven om wie ik was en het niet-joodse gezin dat mij gered heeft, nam daarbij het risico zelf vermoord te worden.

De vraag hoe het zover is kunnen komen, is een wezenlijk en onmisbaar onderdeel onze plichtsvervulling tegenover de slachtoffers. Frans Timmermans

Frans Timmermans

De meest prominente spreker op deze herdenking van de Shoah van was vicevoorzitter Frans Timmermans van de Europese Commissie. Het is deze Nederlandse eurocommissaris die zowel voor de strijd tegen islamofobie als voor de strijd tegen antisemitisme speciale Europese coördinatoren heeft aangesteld. En Timmermans had ook een subtiele waarschuwing klaar voor de vele politici in de zaal, waaronder sommige die het polariserende discours doorgaans niet schuwen: Genocide komt nooit zomaar uit de lucht vallen, zei Timmermans. Ook volkerenmoord moet worden voorgekookt. En dat geschiedt met steeds hardere woorden, steeds grotere leugens en verdraaiingen, steeds ernstigere verdachtmakingen. Woorden gaan over in daden, daden worden gewelddaden, gewelddaden moorden, moorden wordt genocide.

Laten we vooral niet vergeten dat wat eindigde met moorden, begon met woorden. Frans Timmermans

Zondebokken

Daarom ook hebben we de plicht onze stem te verheffen als boosheid en rancune over vermeende of echte achterstelling en uitsluiting leiden tot het aanwijzen van een zondebok, waarschuwde de Nederlandse Eurocommissaris. De jood die een ‘speculant zonder vaderland’ wordt genoemd, de moslim die ‘terrorist’ wordt genoemd, de vluchteling die altijd ‘gelukzoeker’ wordt genoemd. Het is geen onschuldig woordgebruik. Bewust of onbewust, het schept afstand, kan mensen buiten onze orde plaatsen, zodat hun lot ons niet meer hoeft te raken. Timmermans stelde de pertinente vraag die hoort bij het polariserende taalgebruik dat overheersend geworden lijkt: Dat taalgebruik plaatst niet alleen hun handelen, maar zelfs hun ‘zijn’ onder verdenking. Vormen zij misschien een bedreiging, voor ons?

Europa heeft bewezen te kunnen ontsporen, te vervallen in totale barbarij, bloeddorst, zelfvernietiging. Een zondebok is dan altijd snel gevonden. Frans Timmermans