Jezuïeten bundelen meditaties in boek

Ignis is een webmagazine over geloof, spiritualiteit en samenleving van de Nederlandstalige jezuïeten, die intussen al enkele jaren één regio vormen. Vele pennen uit de ignatiaanse familie in Nederland en Vlaanderen werken eraan mee; niet alleen oudere en jongere jezuïeten, maar ook huisartsen, professionelen uit de geestelijke gezondheidszorg, protestantse predikanten, stafmedewerksters ignatiaanse spiritualiteit, noem maar op. Om de tiende verjaardag van Igniswebmagazine te vieren werden zestig meditaties van dertig auteurs nu gebundeld.

Centrale thema: hoe word ik een levenskunstenaar?

Regels versus geweten

De ignatiaanse meditaties die onder de titel Leven, een kunst nu bijeengebracht werden, zijn zeer uiteenlopend. Sommige zijn behoorlijk pittig, verschillende ervan ronduit beklijvend. We kiezen ter illustratie enkele passages uit een meditatie van jezuïet en emeritus hoogleraar Engelse letterkunde en taalfilosofie van de Universiteit Antwerpen Hugo Roeffaers om dat te illustreren. Hij werpt immers de vraag op waarom de mens zich liever laat leiden door geboden en wetten dan door het eigen geweten. Is het eerste dan veiliger? Roeffaers’ bedenkingen zijn pertinent nu een tweede golf van het coronavirus ons vraagt strakker bij de les blijven.

Wetten en geboden zijn minimumbepalingen. (Hugo Roeffaers)

Uitholling van waarden

Wij worden dagelijks geconfronteerd met een onoverzichtelijke toename van wetten en regels die blijkbaar nodig zijn om onze complexe samenleving gaande te houden, weet Roeffaers. Toch voelen we haast intuïtief aan dat die overdaad aan regels een symptoom is van de uitholling van waarden en zingeving. Hoe onzekerder een samenleving wordt over haar waarden, hoe meer het lijkt dat ze zich in stand wil houden met geboden en verboden, wetten en regels. Zo groeit er stilletjes maar zeker een onoverbrugbare kloof tussen waarden die we met ons hart, van binnenuit beleven, en waarden die we naar buiten, met de lippen belijden.

Die kloof klaagt Jezus aan in het jodendom van zijn tijd. (Hugo Roeffaers)

Persoonlijke verantwoordelijkheid

De grote bekoring die uitgaat van regels en voorschriften, is dat ze de indruk wekken dat wat wettelijk is toegestaan ook ethisch verantwoord is. Zo wordt al vlug de doorsnee van menselijke gedragingen en overtuigingen een alibi om mijn persoonlijke verantwoordelijkheid te ontlopen, stelt Roeffaers vast. Wetten en geboden zijn minimumbepalingen. Maar zoals iemand die aangewezen is op een minimumloon nauwelijks menswaardig kan leven, kan een samenleving niet gedijen op basis van louter wetten en geboden. De mens voelt immers zelf aan wat hij moet doen. De geboden zijn er om dit aanvoelen aan te scherpen, niet om de plaats ervan in te nemen.

• Rick Timmermans (red.), Leven, een kunst. Ignatiaanse meditaties, Berne Media, 211 pagina’s, 17,90 euro.