Vooraanstaand liturgiespecialist Paul De Clerck overleden

Paul De Clerck, priester van het aartsbisdom Mechelen-Brussel is op donderdag 20 februari overleden. Hij werd geboren in Ukkel op 16 oktober 1939 en priester gewijd op 26 juni 1964. Hij was parochievicaris in Ukkel, medeverantwoordelijke voor de pastoraal Sacré-Coeur in Brussel, verantwoordelijke voor de dienst Liturgie en Sacramenten van het vicariaat Brussel, professor aan en directeur van het CETEP en het Institut Supérieur de Liturgie in Parijs, president van Societas liturgica, directeur van La Maison Dieu en parochiaal administrator van Notre-Dame de l'Assomption van Woluwe-Saint-Lambert. Paul De Clerck is auteur van tal van boeken en handleidingen over liturgie.

Aan het begin van zijn studies aan het seminarie behaalde Paul, geboren in Brussel in 1939, een kandidaatsdiploma in de Klassieke Filologie. Hij verwachtte, zoals destijds gebruikelijk was, dan ook benoemd te worden als leraar aan een college. Maar het Tweede Vaticaans Concilie kruiste zijn pad. De conciliaire constitutie over de liturgie, Sacrosanctum Concilium, werd net op 4 december 1963 afgekondigd, zes maanden voor Pauls priesterwijding. 

Omdat de verantwoordelijken van het seminarie in Paul een duidelijke liturgische aanleg herkenden, stelden ze kardinaal Suenens voor hem te laten vormen in de nieuwe, meer theologische visie op liturgie en sacramenten die in de constitutie werd ontwikkeld. Tot dan toe werd liturgie vaak gereduceerd tot het nauwgezet, soms uiterst scrupuleus,  naleven van praktische regels. 

Institut Supérieur de Liturgie

Na een theologieopleiding aan de Faculteit Theologie van Leuven, waar Paul leerling was van enkele grote namen die het Concilie hebben gevormd, specialiseerde Paul zich in Liturgie en Sacramenten aan het Institut Supérieur de Liturgie in Parijs. Daar behaalde hij de graad van Meester in de Liturgie met een thesis over "la prière universelle", een thesis die in 2024 in het Engels werd vertaald. Opmerkelijk is dat het Instituut werd opgericht door de Belgische benedictijn Dom Bernard Botte, van wie Paul veel onderricht heeft mogen ontvangen.

Na zijn academische opleiding werd Paul, voor wie priester zijn betekende zich ten dienste stellen van de christelijke gemeenschap en haar helpen haar Heer te vieren, al snel verantwoordelijk voor Liturgie en Sacramenten binnen het vicariaat Brussel. Tegelijkertijd gaf hij academisch onderwijs, zowel in Brussel aan het CETEP als in Parijs aan het ISL. Uit deze periode stamt een van Pauls belangrijkste, maar weinig bekende werken, waar hij zelf ook geen ruchtbaarheid aan gaf.

De encyclopedie Catholicisme vroeg hem namelijk een uitgebreid artikel te schrijven over de historische en theologische fundamenten van de priesterwijding in de katholieke Kerk, uiteraard inclusief de visie van Vaticanum II op het gewijde ambt. Dit artikel verscheen in deel X van de encyclopedie in 1985 en beslaat de kolommen 162 tot 206. 

(lees verder onder de foto)

Internationale erkenning

Zonder dat hij het goed en wel besefte, werd Paul zo binnengeleid in de internationale kring van liturgiespecialisten. Het is dan ook geen verrassing dat enige tijd later – in 1986 – het Institut Supérieur de Liturgie in Parijs, op zoek naar een nieuwe directeur, hem deze functie aanbood. Dat impliceerde uiteraard grote veranderingen in zijn leven. Paul was ondersteboven door dit onverwachte verzoek. Hij stond voor een innerlijke strijd. Brussel en zijn pastorale werk verlaten om zich volledig te wijden aan een academische carrière was geen vanzelfsprekende keuze. Men moest hem overtuigen dat deze functie aanvaarden niet betekende dat hij afstand nam van het pastorale werk, maar het op een andere, zeer waardevolle manier zou dienen, door mannen en vrouwen op te leiden die de liturgische praktijk in hun gemeenschappen een nieuwe dynamiek konden geven. 

Dankzij deze opdracht kreeg Pauls werk een internationale dimensie en groeide hij uit tot een gezaghebbende stem in liturgische kringen, zowel bij orthodoxen, protestanten als katholieken. Hij kwam in contact met studenten uit alle hoeken van de wereld, ook van beide zijden van de Belgische taalgrens. Velen nodigden hem uit in hun land, waardoor Paul een brede kijk kreeg op de situatie van de Kerk wereldwijd. Maar Paul bleef bescheiden en deelde zijn inzichten slechts met een kleine kring van vrienden. 

L’intelligence de la Liturgie

Zoals enkel grote wetenschappers dat kunnen, publiceerde Paul – naast talloze diepgravende studies, vaak bestemd voor een gespecialiseerd publiek – een boek voor een breed publiek: L’intelligence de la Liturgie. Hiermee wilde hij zoveel mogelijk mensen een diepgaand begrip van de liturgie bijbrengen. Want voor hem mocht liturgie niet in middelmatigheid vervallen, iets wat vaak te wijten was aan een gebrek aan kennis over haar betekenis. De eerste editie verscheen in 1995. Tien jaar later, in 2005, volgde een tweede editie die rekening hield met de evolutie in de mentaliteit en de noden van de Kerk. In 2010 werd een Nederlandse vertaling gepubliceerd. Dit boek kan met recht en reden beschouwd worden als Pauls spiritueel testament. Het zou een eerbetoon aan zijn nalatenschap zijn om het niet ergens ongelezen in een boekenkast te laten staan! 

(lees verder onder de foto)

Toen de tijd aanbrak om zijn academische carrière te stoppen, aanvaardde Paul met grote vreugde opnieuw pastoraal werk in een parochie in Brussel. Hij straalde wanneer hij sprak over zijn dagelijkse leven als pastoor. Vooral het feit dat hij de Goede Week kon beleven met zijn lokale gemeenschap, raakte hem diep. Dit was voor hem de kern van zijn pastorale opdracht. Natuurlijk had hij in zijn academische jaren de gewoonte om de Goede Week in een of andere abdij in België of Frankrijk te vieren, maar het paasmysterie beleven met zijn zondagse gemeenschap was een nieuwe en onvergetelijke ervaring. 

Heeft deze ervaring hem voorbereid om dit mysterie aan den lijve te ondervinden? Waarschijnlijk wel. Op korte tijd begon een lange lijdensweg, een ware Goede Vrijdag, waarin hij de stilte en de afdaling naar de dood van Stille Zaterdag ervoer. Geen twijfel mogelijk: als hij de betekenis van deze beproeving had kunnen uitleggen, zou hij gezegd hebben: “Ik weet in wie ik mijn vertrouwen heb gesteld" (2 Tim 1,12).

Moge hij binnengaan in de vreugde van zijn Meester!

De uitvaart van Paul De Clerck had plaats op woensdag 26 februari in de kerk Notre-Dame de l'Assomption van Woluwe-Saint-Lambert.

(Met dank aan erevicaris-generaal Etienne Van Billoen voor dit in memoriam)

Lees ook het afscheidswoord van Mgr. Luc Terlinden