Afscheid nemen van een afstand

Is er in coronatijden nood aan aanpassingen in het uitvaartritueel?

Afscheid nemen van een geliefde is nooit eenvoudig. De maatregelen tegen de verspreiding van het coronavirus maken het des te pijnlijker. Zo mogen parochies enkel uitvaarten in strikt intieme kring toelaten. De weinige aanwezigen moeten bovendien afstand houden op een moment dat ze nood hebben aan nabijheid. Rituelen worden beperkt en huisbezoeken bij de nabestaanden zijn niet altijd mogelijk. Soms wordt voorlopig enkel afscheid genomen met een gebed bij het graf.
„Een afscheidsviering is nu net bij uitstek iets sociaals”, zegt rouwtherapeut Manu Keirse. „Afscheidsrituelen bestaan in alle culturen. Ze geven iemands persoonlijke verdriet een publieke weerklank en zijn een eerste stap naar nieuwe verbondenheid. Rouwen is een sociaal gebeuren.”
Ook pastores in de uitvaartpastoraal worstelen met de moeilijkheid om in deze tijd rouwende families te steunen. „De doden begraven is een van de werken van barmhartigheid. Het is ontiegelijk zwaar, omdat mijn hart belast en vol droefheid is. Dit is de zwaarste tijd in mijn priesterleven”, verzuchtte priester Felix Van Meerbergen, moderator van de parochie Sint-Sulpitius in Diest, aan het begin van de Goede Week op Facebook.
„Wij zagen ons genoodzaakt onze werking tijdelijk op te schorten”, zegt Gert Braspenning, die in het bisdom Gent verantwoordelijk is voor de dienst christelijke begeleiding in de crematoria. „De omstandigheden maken het erg moeilijk om waardig afscheid te nemen. Bij de laatste uitvaart die ik begeleidde, begreep de echtgenote van de overledene niks van wat er werd gezegd, doordat we met een handvol mensen in een te grote, galmende ruimte zaten. We mogen niet nog meer pijn veroorzaken bij wie rouwt.”
In hun mededeling van 18 maart suggereren de bisschoppen van België dat parochies later, wanneer de situatie [node:field_streamers:0] weer normaal is, herdenkingsvieringen kunnen houden voor wie tijdens de coronacrisis werd begraven. „Dat is zeker een waardevolle optie”, meent Manu Keirse. „Afhankelijk van het aantal overledenen kan dat individueel of voor een aantal mensen samen. Daarnaast is het belangrijk om tijdens de uitvaart zelf aandacht te hebben voor ieders eigen ervaring van de overledene. Zo heeft elk kind zijn of haar herinnering aan vader of moeder. Als predikant kun je ook bij telefonisch contact met de familie uitdrukkelijk vragen naar die diverse perspectieven. Je homilie neerschrijven en bezorgen aan de familie kan een waardevol aandenken opleveren.”
„Je moet het afscheidsritueel ook in het hier en nu durven te plaatsen”, meent Gert Braspenning. „Val als voorganger niet terug op standaardteksten. Je mag gerust spreken over deze situatie. Vaak zeggen we: ‘Voor jullie staat de tijd even stil, terwijl het jachtige leven buiten voortgaat.’ Nu moeten we veeleer zeggen: ‘Terwijl het jachtige leven rondom ons stilviel, moeten jullie verder door de rouw.’”
Kun je het afscheid van een dode later hernemen? Om afscheid te nemen van een stervende heb je maar één kans. Pastores in de zorg zoeken ook daarvoor naar oplossingen. „Al hangt het af van instelling tot instelling wat er kan”, zegt Martijn Steegen, hoofdpastor in UZ Leuven campus Gasthuisberg. „Wij mogen slechts uitzonderlijk bij de patiënten met COVID-19 komen. Daarom vangen we de familie na hun afscheidsbezoek op voor een gesprek, zodat ze hun emoties kunnen uiten. Vervolgens doen we in de kapel een zegenritueel van een afstand. We vertrouwen de patiënt toe aan God, maar ook aan de verzorgers in wiens handen hij of zij zal sterven. We ontsteken een kaars en geven die mee. Het blijkt een houvast voor velen.”