Interpreteren of weglaten?

Lastige Bijbelpassages in de liturgie. Hoe kunnen we ermee omgaan?

Eind augustus leidde de uitzending van de zondagseucharistie op VRT één tot controverse. Sven Gatz, Vlaams minister van Cultuur, Media, Jeugd en Brussel (Open Vld), nam aanstoot aan de tweede lezing uit Paulus’ brief aan de Efeziërs, met name aan de vrouwonvriendelijke inhoud van die tekst – „Vrouwen, weest onderdanig aan uw man als aan de Heer” – en stelde meteen de uitzending van erediensten door de VRT opnieuw in vraag. Ook katholieke gelovigen fronsten echter de wenkbrauwen bij het aanhoren van de lezing. Hoe moeten we omgaan met moeilijke Bijbelteksten in de liturgie?
Jean Bastiaens, directeur van het Bijbelhuis van de abdij Zevenkerken in Brugge, is niet verbaasd over de controverse. „Dergelijke teksten mag je niet loslaten op het publiek zonder dat ze in de homilie worden geduid”, zegt hij. „En al zeker niet wanneer de eucharistie wordt uitgezonden op de televisie. Gaat de predikant er toch niet op in, dan laat je de moeilijke lezing beter achterwege. Anders blijven nadien toch enkel frustraties over en wat heb je daaraan?”
Lezingen integraal laten wegvallen, verdient hoe dan ook de voorkeur boven het schrappen van afzonderlijke passages. Volgens Joris Polfliet, algemeen secretaris van de Interdiocesane Commissie voor Liturgie, gaan we echter beter niet te gauw aan het censureren. „Wanneer je alle Bijbellezingen die enigszins moeilijk zijn achterwege begint te laten, wat blijft er dan op de duur nog over? Zo was ook de evangelielezing van de zondag na de controversiële lezing uit Paulus niet bepaald eenvoudig. Ik beschouw die weerbarstige teksten dan ook als een uitdaging. Door er in mijn homilie op in te gaan, probeer ik het kerkpubliek net wakker te schudden en te zoeken naar wat de tekst voor ons vandaag kan betekenen.”
Zijn predikanten wel altijd opgewassen tegen die taak? Volgens Joris Polfliet is het worstelen met en duiden van Bijbelteksten alvast een wezenlijke opdracht van priesters. „In de homilie wordt echter nog al te vaak eenzijdig scherpgesteld [node:field_streamers:0] op het evangelie”, meent Jean Bastiaens. „Nochtans doen we de liturgie helemaal niet tekort door eens wat vaker in te gaan op de andere lezingen, ja zelfs die uit het Oude Testament. Ook daarin vind je immers heel wat passages terug die best wel wat duiding verdienen.”
Dat predikanten ook ingaan op andere lezingen dan het evangelie, betekent volgens Jean Bastiaens echter niet dat alle Bijbelteksten zomaar een gelijkwaardig statuut verdienen. „Alle teksten uit de Schrift zijn getekend door de culturele context waarin ze tot stand kwamen”, zegt hij. „Daar moet je altijd rekening mee houden. Neem nu de lezing uit de brief aan de Efeziërs. Die is niet van Paulus zelf, maar van een leerling die na hem komt. Je merkt duidelijk dat daarin de patriarchale cultuur opnieuw sterker op de voorgrond treedt dan in Paulus’ eigen brieven. In de liturgie besluiten we elke lezing echter met ‘Woord van God’. Daardoor miskennen we het verschil van statuut.”
Dat ook teksten die het statuut van ‘openbaring’ hebben, onvermijdelijk moeten worden geïnterpreteerd, is overigens op zichzelf al een onderwerp waarover predikanten in hun homilie een aardig boompje kunnen opzetten. „Dat probeer ik dan ook geregeld te doen”, zegt Joris Polfliet. „Preken is immers een werk op langere termijn. Mensen die vaak de kerk komen, worden op die manier gevormd in het omgaan met de Bijbel.”
Omdat niet alle Schriftteksten evenwaardig zijn, komen ze ook niet allemaal in de liturgie aan bod. „De Kerk maakte altijd al selecties”, zegt Joris Polfliet. „Daarbij spelen pastorale overwegingen een rol. Zo kwam de huidige lezingencyclus tot stand na het Tweede Vaticaans Concilie. Heel wat stukken uit Paulus die nog weerbarstiger zijn dan die uit de brief aan de Efeziërs worden weggelaten.”
„Is die lezingencyclus echter na vijftig jaar niet opnieuw toe aan herziening?”, vraagt Jean Bastiaens zich toch af. „En moeten we ook de oude vertalingen niet vervangen door recente?”

Toelichting bij de lezingen vindt u elke week op bladzijde 18