Lachende paus wordt zalig

Johannes-Paulus I, de laatste Italiaanse paus, was amper 33 dagen pontifex

Op 4 september wordt Johannes- Paulus I (1912-1978) zalig verklaard. De vooralsnog laatste Italiaanse paus zat amper 33 dagen op de stoel van Petrus en stierf in zijn bed aan een hartstilstand, 65 jaar oud. Albino Luciani, die opgroeide in een dorp in de Noord-Italiaanse Dolomieten en daar ook priester werd, werd in 1958 door Johannes XXIII persoonlijk tot bisschop gewijd voor Vittorio Veneto. In 1969 werd hij patriarch van Venetië en in 1973 kardinaal. Algemeen wordt aangenomen dat Luciani een compromiskandidaat was, om niet te hoeven kiezen tussen een al te conservatieve en een progressieve interpretatie van het Tweede Vaticaans Concilie. Hij stond bekend als pastoraal en tegelijk behoorlijk streng in de leer.
Terecht zijn er bedenkingen te maken bij het zalig en heilig verklaren van haast elke recente paus. Toch leeft er rond de persoon van Johannes-Paulus I een cultus, en niet enkel in zijn geboortestreek.
„Tien jaar was ik toen Johannes- Paulus I werd verkozen”, zegt Johan Goossens, norbertijn van Grimbergen en vereerder van het eerste uur. „Zijn ongedwongen vriendelijkheid maakte op mij als kind een diepe indruk. Veel later heb ik zijn teksten gelezen, zijn geboortestreek bezocht en zijn familie leren kennen. Tal van anderen koesteren dezelfde gevoelens, hoor. Dat voel je in zijn geboortedorp, maar ook bij zijn graf in de Sint-Pietersbasiliek in Rome. Er staan altijd mensen te bidden.”
Johannes-Paulus I ging de geschiedenis in als de ‘lachende paus’. Zijn bisschopsleuze luidde Nederigheid. „Voor hem was dat heuse nederigheid”, zegt Johan Goossens. „Hij was niet naar de top geklommen, maar er terechtgekomen. Hij was slechts een maand paus en als paus heeft hij dus niet veel betekend, maar ik herinner me nog wat voor een gebeurtenis zijn verkiezing was. Zijn opvolger koos uitdrukkelijk dezelfde naam, omdat hij dezelfde weg wenste op te gaan, maar hij was veel langer paus. Toch denk ik dat er andere accenten waren gelegd indien Johannes-Paulus I langer had geleefd.”
Welke [node:field_streamers:0] dan? Doelen die Johannes-Paulus I zichzelf stelde, zoals de nood aan evangelisatie, meer dialoog, werken aan eenheid, vrede en rechtvaardigheid, werden toch opgenomen door zijn opvolger, de Pool Karol Wojtyła? „Nemen we de val van het communisme”, zegt kerkhistoricus Jan De Volder. „Daarin was de rol van de Poolse paus bepalend, zeker wat betreft het verloop. De reis naar Polen in 1979 had geen andere paus kunnen maken. Albino Luciani had wellicht de lijn van Agostino Casaroli, in de jaren 1970 ‘buitenlandminister’ van het Vaticaan, voortgezet die de betrekkingen tussen de katholieke Kerk en de communistische staten wilde verbeteren. Wojtyła wilde zich verder wagen en sprak tot het hart van zijn landgenoten. Vanuit de christenen kwam toen een vreedzame revolutie op gang.”
Op het vlak van de interreligieuze dialoog werd nadien een enorme weg afgelegd. „De ontmoeting in Assisi in 1986 was een sleutelmoment”, zegt Jan De Volder. „Het conciliedocument Nostra aetate leidde onder Paulus VI een haast sluimerend bestaan. Voor de oecumene was meer aandacht dan voor het interreligieuze. Vooral de manier waarop Johannes-Paulus II het thema oppakte, maakte school. Of een andere paus dat ook zou hebben gedaan, betwijfel ik.”
En dan was er nog de crisis in de bevrijdingstheologie, die haar wortels had in de jaren 1970. „Johannes-Paulus II koesterde een ingebakken wantrouwen tegen het marxisme en hij vond dat geen evangelische weg”, zegt De Volder. „En dan waren er de Wereldjongerendagen. Johannes-Paulus I had beslist ook een eigen charisma, maar de massabijeenkomsten van jongeren met de paus kwamen toch voort uit het genie van Wojtyła.”
Met Johannes-Paulus I sloot een lange periode af van uitsluitend Italiaanse pausen sinds 1523. Sindsdien waren een Pool, een Duitser en een Argentijn bisschop van Rome. Leeft er nostalgie in Italië? „Hier en daar ongetwijfeld,” besluit Jan De Volder, „maar de meeste Italianen zijn het inmiddels gewoon te leven met een niet-Italiaanse paus.”

Reageren op dit artikel? Dat kan op www.kerkenleven.be