Muziek voor God en onder de kerstboom

Zowel vóór als na Johann Sebastian Bach werd gecomponeerd voor het kerstfeest

Momenteel toert het gelauwerd Belgisch vocaal ensemble Vox Luminis door Europa met een programma met kerstmuziek van vóór de tijd van Johann Sebastian Bach (1685-1750), onder meer met een optreden in AMUZ, in Antwerpen. Daaruit mag blijken dat kerstmuziek veel meer is dan Jingle Bells en Christmas Carols.
„Met Kerstmis staat Gods menswording centraal en dat is in de liturgie bijgevolg één van de belangrijkste feesten”, zegt musicoloog Frederic Delmotte, programmator bij AMUZ. „Voor Kerstmis werd dan ook heel wat gecomponeerd. In het gregoriaans bestonden al specifieke melodieën voor het hoogfeest. Het bekende Nederlandstalige kerstliedje Nu sijt wellekome gaat terug tot 1394. Bepaalde regio’s springen eruit, zoals Rome met Giovanni Pierluigi da Palestrina en Venetië met Giovanni Gabrieli. Ook de Duitse muziek uit de zeventiende eeuw telde veel kerstliederen. Dat kwam doordat Martin Luther in de zestiende eeuw al, tijdens de Reformatie, heel wat Latijnse liederen vertaalde. Ziedaar trouwens wat Vox Luminis brengt in AMUZ: Samuel Scheidt, Michael Praetorius, Heinrich Schütz en Johann Michael Bach, een verre oom van Johann Sebastian. Tijdens de achttiende eeuw werd die traditie voortgezet. Na 1800 bemerken we een verburgerlijking van Kerstmis en een eerste secularisering. Er werden toen liederen gemaakt zonder verwijzing naar het geloof. Een mooi voorbeeld daarvan is O Tannenbaum uit 1824, dat niet gaat over Kerstmis, maar over de kerstboom. Een eeuw later zien we dan de commercialisering van Kerstmis, ook in de muziek, weg van het zuiver liturgische feest.”
Wij nemen er het recente dubbele [node:field_streamers:0] kerstalbum van de Duitse operaster Jonas Kaufmann bij, een heuse bestseller. Daarop prijkt O Tannenbaum naast de wat melige Engelstalige hit All I Want for Christmas Is You uit 1994. Maar kijk, Kaufmann brengt evengoed barokmuziek van Michaël Praetorius en Johann Sebastian Bach. De opname is een mix van bekende christelijke liederen, traditionals en populaire hits. „In dulci jubilo is dan weer oorspronkelijk liturgisch,” zegt Frederic Delmotte, „en toch hoor je de melodie uit de zeventiende eeuw van Michael Praetorius vandaag overal op kerstmarkten, gewoon omdat het nu eenmaal mooie, eenvoudige muziek is.”
Toppers in de klassieke concertzalen in de kersttijd zijn onmiskenbaar Johann Sebastian Bachs Weihnachtsoratorium, maar ook Messiah van Georg Friedrich Händel. Laatstgenoemde meesterwerk uit de achttiende eeuw is eigenlijk niet typisch voor Kerstmis, want ze belicht de hele heilsgeschiedenis. Het is een van de eerste composities op een religieuze tekst die niet werden bedoeld voor de liturgie, maar voor een concertzaal. De populariteit ervan komt voort uit de afwisseling van bekende aria’s, orkest- en koorpartijen.
„Als cultuurhuis krijgen we veel aanbiedingen van muziek voor de kersttijd”, zegt AMUZ-programmator Delmotte. „Kerstmuziek boeit zowel een gelovig als een niet-gelovig publiek. Men associeert het met gezelligheid, warmte en geborgenheid. Dat was al zo in de negentiende eeuw. Bovendien is kerstmuziek bevallige muziek. De musicologie weet echter dat ook de grote meesterwerken zoals die van Bach bovenal een bepaald liturgisch moment dienden. Dat wordt nog te vaak vergeten.”

Meer op www.amuz.be.