Onthechting kun je leren

Is het makkelijker dat externe maatregelen ons opleggen meer onthecht te gaan leven dan dat we dat doen uit vrije wil?

De coronamaatregelen dwingen ons allen ertoe af te zien van heel wat waaraan we gehecht zijn. Tegelijk is de veertigdagentijd een periode waarin christenen worden uitgenodigd zich te onthechten door vasten en soberder leven. Monniken lijken daarin alvast de experts. Broeder Manu Van Hecke is abt van de trappisten van de Sint-Sixtusabdij in Westvleteren. Herman Van Rompuy is president emeritus van de Europese Raad en heeft een lange politieke carrière achter de rug met hoogten en laagten.
– Wat is onthechting?
Manu Van Hecke • Onthechten om te onthechten, is niet zinvol. Belangrijker is het woord hechting. Door een diepere hechting is een mens in staat zich te onthechten. Als christelijke monniken staat in ons leven de gehechtheid aan Christus centraal. Iets loslaten, lukt als het leven daarmee dieper en rijker wordt. Iets anders is niet leven gevend. De Franse mystica Simone Weil spreekt over eerst verwortelen en dan ontwortelen. Je kunt maar loskomen als je dieper bent geworteld. Omdat wij ons afstemmen op Jezus Christus kunnen we andere zaken laten.
Herman Van Rompuy • Er is niets mis met het zich hechten aan iets of iemand. Integendeel, als mens hebben we er behoefte aan ons te engageren, ons in te zetten of toe te behoren aan een groep, natie of volk. Onthechten is niet het afstand nemen van [node:field_streamers:0] wat des mensen is. We leven in een tijd van polarisering, maar het leven zit vol ambiguïteit. We moeten eenzijdigheid vermijden en bovenal de exclusieve gehechtheid aan onszelf. Onthechten is loskomen van eigendunk. „Bemin je naaste als jezelf”, zegt de Bijbel. Dat betekent ook dat men zichzelf graag mag zien. Wie dat niet doet, kan zich ook niet inzetten voor de anderen Zelfverachting is niet leefbaar en zelfvertrouwen is een noodzaak. Zelfzucht daarentegen is een kwaal. Onthechten is dus niet loskomen van het zelf, maar van de zelfzucht.
– Er is het loskomen van materiele zaken, maar ook van macht, prestige, invloed. Is er een verschil?
Manu Van Hecke • Materiële zaken opgeven, is niet zo moeilijk. Wij, monniken, moeten alvast een andere relatie zien te ontwikkelen met onze familie, omdat we niet meer bij hen op bezoek gaan. Dat hertekent onmiskenbaar onze relatie, ook al wordt ze niet opgegeven. Het allermoeilijkst is onthecht geraken van de eigen gedachten en visies. Dat proces kan emotioneel diepgaan en vraagt corvee vanwege de monnik. Zelfs van de abt. Wat ik in gedachten heb voor de abdij, moet ik aan mijn broeders kunnen verkopen, maar dat houdt vaak ook in dat ik me moet laten bevragen en moet durven los te laten. Het maakt deel uit van het leren samenleven in groep. Onthechting is dan [node:field_streamers:1] ook de andere als andere toelaten in mijn leven en dat kan slechts als ik onthecht geraak van mezelf. Zo komt er ruimte vrij voor de ander, voor God en voor de medemens. Dat is de bedoeling van onthechting.
Herman Van Rompuy • Er is ook niets mis met het nastreven van materiële goederen en macht. Fout is het als het geen middel is, maar een doel. Het moet in functie staan van een cause, een hoger doel. Ik ken welvarende mensen die zich inzetten voor anderen. Macht nastreven– en ik ken dat domein vrij goed – is niet vies. Ook daar valt dus ambiguïteit te bespeuren, maar wezenlijker is het doel. Afstand doen van alles? Je moet nog kunnen leven. Wij zijn geen heiligen en je mag de lat nooit te hoog leggen. Wie beladen is met schuldgevoelens, kan er niet zijn voor de ander.
– Wat is het makkelijkst, opgelegde of vrijwillige onthechting?
Manu Van Hecke • Onthechting begint met een vraag van buitenaf. Groeien in het monnikenleven betekent dat het een innerlijke overtuiging wordt, een proces van verinnerlijking. Het is pedagogisch, zoals bij de opvoeding van een kind. Gaat die integratie makkelijk? Beslist niet, ook niet bij de monnik die vrijwillig is ingetreden. Je verwerft het niet zomaar en in gesprekken met de abt of de geestelijke begeleider komt de worsteling naar boven. COVID-19 legt ook ons beperkingen op en ook onder monniken rijst daartegen soms verzet.
Herman Van Rompuy • Opgelegde en vrijwillige onthechting zijn verschillende zaken. Opgelegde onthechting heeft geen morele waarde. Ethisch handelen veronderstelt steeds vrijheid. De monnik heeft een vrije keuze gemaakt en een gelofte van armoede en gehoorzaamheid afgelegd.
– Een politicus, of een ondernemer, kan door tegenslag alles moeten loslaten. Hoe daarmee omgaan?
Herman Van Rompuy • Door in al wat je doet, mentaal en emotioneel rekening te houden met mislukking en tegenslag. Ik zat in de politiek en dan weet je vooraf dat dat zal gaan met ups en downs. Zelf viel ik gelukkig nooit in het beruchte zwarte gat. Je moet je ervan bewust zijn dat je niet herverkozen kunt worden of dat een ministerportefeuille aan je kan voorbijgaan. Mijn raad aan jonge politici: rij met de handrem op, je inzet kan nooit honderd procent zijn. Er moet altijd iets in je zijn waardoor je de vergankelijkheid inziet van wat je doet. Misschien zijn er belangrijker zaken dan datgene waarvoor we alles opofferen. Mijn tweede raad: hou rekening met je gebreken.
– Kan de buitenwereld wat leren van monniken voor wie onthechting een deel van hun leven is?
Manu Van Hecke • Onthechting is een proces en dus nooit af, toch niet voor mij. Ons leven als monnik bestaat uit een aantal regels, maar twee elementen zijn wezenlijk: we kiezen niet met wie we samenleven en ons leven is gekenmerkt door onze verbinding met Christus. Als je Jezus’ leven bekijkt, dan was dat één loslaten. Door me te hechten aan Hem kan ik dit leven leiden. Bij ons gebeurt dat hechten door het lezen van het evangelie, elke dag opnieuw. Zijn Woord kunnen we niet naast ons neerleggen. Een ander middel voor monniken is je dag zevenmaal onderbreken en je bezigheden loslaten voor het gebed. Dat doen we samen, wat een grote hulp is. Onze dagorde is met andere woorden al onthecht. We vullen onze dag zelf niet in, maar laten onze tijd bepalen door een ander.
– Is er een recept om onthecht te leven en te werken?
Herman Van Rompuy • Ik stel vast dat veel mensen tot inkeer komen bij tegenslag. Dat is verdienstelijk, maar feitelijk niet nodig. De kracht om verlies aan te kunnen, verwerf je niet in een crisis, maar bouw je op in de loop van je hele leven. Goede middelen om afstand te leren doen van zelfzucht zijn meditatie en gebed. Even alles opzijzetten, geeft kracht. Doe het ook niet in je eentje. Zelfs mediteren gaat beter in groep. Het is levenslang leren. Uiteindelijk gaat het steeds om een filosofie van het sterven, want er komt altijd een moment dat we alles moeten loslaten.

Lees ook de bijdrage op Kerknet, doe mee aan onze wedstrijd en maak kans op een duoticket voor het nieuwe bezoekerscentrum van de Sint-Baafskathedraal in Gent op www.kerknet.be/doortocht.