Paus versus virussen van onze tijd

Encycliek Fratelli tutti toont de wereld het grote belang van broederlijkheid

In de nieuwe encycliek Fratelli tutti (letterlijk ‘allen broeders’) spreekt paus Franciscus zijn verlangen uit naar meer broederlijkheid als noodzaak voor de wereld. „De paus rechtvaardigt de keuze van die titel door te verwijzen naar het leven en de praktijk van Franciscus van Assisi”, zegt mgr. Lode Van Hecke, bisschop van Gent. „Dat houdt in: broederlijkheid zonder grenzen en zonder onderscheid, eerbied voor de menselijke waardigheid zonder restrictie. De paus brengt de term ‘broederlijkheid’ op de voorgrond als sleutelwoord voor de sociale leer van de Kerk, acht hoofdstukken lang. We zijn allen, zonder uitzondering, broeders en zusters. Dat universele besef is vandaag te weinig aanwezig. Of het blijft bij loze woorden, zonder dat ze ons gedrag veranderen en dus zonder gevolgen in de realiteit. De wereld lijdt daaronder en wordt bedreigd met de dood.”
„Voor wie paus Franciscus volgt, is dat alles niet nieuw, veeleer een synthese van zijn gedachten”, zegt Jan De Volder, titularis van de Cusanus Leerstoel Religie, Conflict en Vrede aan de KU Leuven. „Toch zit er ook wat origineels in. Zo begint en eindigt de encycliek met een verwijzing naar de islamitische grootimam Ahmad Al-Tayyeb. Onder Benedictus XVI waren de relaties met de islam verslechterd, maar Franciscus herstelde ze. Het document dat hij samen met de grootimam in februari 2019 ondertekende, is vrij onbekend, maar handelde ook al over de broederlijkheid.”
„De paus toont zich opnieuw een voorbeeld van openheid”, beaamt bisschop Lode Van Hecke. „Openheid is voor hem niet louter een bijkomende kwaliteit van ons mens-zijn, het is ons mens-zijn zelf. De paus noemt nog anderen die hem hebben geïnspireerd, zoals Martin Luther King, Desmond Tutu en Mahatma Mohandas Gandhi. In het bijzonder vermeldt hij Charles de Foucault met diens roeping om ‘universele broeder’ te worden. Dat is een mooie uitdrukking uit de monastieke traditie.”
Fratelli tutti stelt dat een christen geen racistische opvattingen mag delen en dat de doodstraf ontoelaatbaar [node:field_streamers:0] is. „Ook dat is niet nieuw”, zegt Jan De Volder. „Wat betreft de doodstraf komt de Kerk van heel ver. Johannes-Paulus II had al grote reserves, maar toch bleef er nog een poortje open. Franciscus slaat de deur nu radicaal dicht.”
De Volder wijst op het hoofdstuk waarin de paus het heeft over een ‘betere politiek’. „Hij is scherp voor een wereld zonder visie, maar biedt een alternatief en pleit voor het primaat van de politiek in plaats van dat van de economie. Sterk vind ik paragraaf 19 waarin de paus verwijst naar wat ouderen is overkomen tijdens de coronacrisis. Ze werden opzijgeschoven en hadden niet zo hoeven te sterven.”
Hoe past de encycliek in de sociale leer? „Niet vernieuwend, wel verdiepend”, zo evalueert Ellen Van Stichel, docent aan de KU Leuven en kenner van de kerkelijke sociale leer, de tekst. „Fratelli tutti vormt een triptiek met Evangelii gaudium en Laudato si’. Paus Franciscus neemt heldere stellingen in. Wat betreft de privé-eigendom benadrukt hij het sociale aspect daarvan. Hij focust ook op de publieke en politieke functie van de Kerk. Het sterkst vind ik het taalgebruik. De paus spreekt over ‘culturele sclerose’ en ‘verborgen bannelingen’. Wanneer hij het heeft over de parabel van de Samaritaan, doet hij een appel. Ben jij een passant of houd je halt? Wil je iemands naaste zijn?”
Ellen Van Stichel wijst erop dat Fratelli tutti spreekt over drie virussen: COVID-19, het racisme en het radicale individualisme. De publieke liefde is het vaccin. De ander is geen bedreiging, maar een verrijking. „Dat zat al vervat in de sociale leer van de Kerk, maar paus Franciscus kadert dat in de context van vandaag”, zegt Van Stichel. „Voor het eerst duiken de woorden ‘neoliberalisme’ en ‘populisme’ op in een sociale encycliek. Met vrijheden alleen komen we er niet. Gewoon samenleven maakt nog geen goede samenleving. Zonder liefde maken we gebruik van de wereld als van een hotel. De mens woont echter niet in een hotel, hij heeft de aarde als huis.”

Reageren op dit artikel? Dat kan op www.kerkenleven.be