Pauselijke onpartijdigheid en vredespolitiek sinds 1917
Op 1 augustus is het precies 100 jaar geleden dat paus Benedictus XV de vredesnota Vanaf het begin schreef. Naar aanleiding daarvan brengt Vaticanwatcher Andrea Tornielli een recente geschiedenis van de vredespolitiek van het Vaticaan. Die geschiedenis begint zelfs nog vóór de paus van de Eerste Wereldoorlog.
In zijn vredesnota riep paus Benedictus XV de strijdende partijen op om de oorlog te beëindigen, net zoals hij vanaf het begin consequent had gedaan. Hij omschreef de oorlog als een zinloos bloedbad en schreef ook: Zal dan het eertijds zo roemrijke en bloeiende Europa als door een algemene waanzin voortgesleept de afgrond tegemoet snellen en de hand lenen tot zijn eigen zelfmoord?
Deze eerste pauselijke vredesoproep vond geen gehoor bij de strijdende partijen. Maar in de Vaticaanse tuinen was wel een zaadje geplant.
De grond was daar al eerder vruchtbaar gemaakt. In 1848 koos de toenmalige paus Pius IX geen kant in de oorlog tegen het keizerrijk Oostenrijk met als argument: Wij omarmen alle mensen, volkeren en naties met dezelfde interesse en ouderlijke liefde. Wat zijn keuze des te opmerkelijker maakte: in die tijd had de paus nog wel een eigen leger.
Zijn terughoudendheid werd als verraad beschouwd, maar was het begin van een nieuw tijdperk van Vaticaanse onpartijdigheid, schrijft Tornielli. Niet te verwarren met neutraliteit, overigens.
Rode draad: mensen
Tornielli merkt een rode draad op van 1917 tot nu. Die bestaat niet alleen uit oproepen om oorlog te voorkomen of tijdens een oorlog zoveel mogelijk mensenlevens te redden, maar ook uit concrete mensen, zoals een zekere Eugenio Pacelli.
Mgr. Pacelli was een van de belangrijkste medewerkers van paus Benedictus XV toen die zijn vredesnota schreef. Als paus Pius XII zou Pacelli in 1939 zelf proberen de Tweede Wereldoorlog te voorkomen. Op 24 augustus verkondigde hij op de radio:
Niets is verloren met de vrede, alles kan verloren zijn door de oorlog! Paus Pius XII
Ook zijn oproep zal geen gehoor vinden. En wie had die mee voorbereid? Een medewerker op het Staatssecretariaat genaamd Giovanni Battista Montini, de latere paus Paulus VI. Die krijgt op zijn beurt de oorlog in Vietnam op de agenda. Uit Amerikaans archiefmateriaal blijkt dat de paus herhaaldelijk aandrong dat de bombardementen in Vietnam stoppen. In 1967 schreef hij dat de Kerk de bombardementen niet langer kon aanvaarden als middel om vrijheid te verdedigen. Hij bood meermaals aan persoonlijk te bemiddelen tussen Saigon en Washington.
Johannes XXIII is de eerste die een hele encycliek wijdt aan de vrede, namelijk 'Pacem in terris'.
Directe impact
De encycliek komt uit ten tijde van de Cubacrisis en dreigende atoomoorlog. Het is maar omdat de Verenigde Staten en de Sovjetunie zelf niet tot het bittere einde wilden gaan, dat het pauselijk schrijven deze keer meer gehoor kreeg, meent Tornielli. En daarmee maakt hij meteen zijn volgend punt:
Een vredesboodschap kan een directe impact hebben als ten minste een van de strijdende partijen er voordeel uit haalt.
Zo verging het alleszins Johannes-Paulus II. Zijn inspanningen voor de beëindiging van het communisme werd gretig opgepikt door de Verenigde Staten. Maar twee jaar na de val van Berlijnse Muur luisterde het westen al niet meer toen de paus vroeg om de eerste Golfoorlog te vermijden. In 2003 negeerden de westerse leiders opnieuw de waarschuwingen van de paus. De Amerikaanse president George Bush presenteerde de omverwerping van het regime van Saddam Houssein in Irak zelfs als een rechtvaardige oorlog. Daar had hij wel de leugen van massavernietigingswapens voor nodig.
Benedictus XVI werd dan weer geconfronteerd met een asymmetrische oorlog, gekenmerkt door terrorisme. In zijn eerste boodschap voor Wereldvrededag op 1 januari 2006 riep hij op tot nucleaire ontwapening met de woorden: Een atoomoorlog kent geen overwinnaars, maar enkel verliezers.
Derde Wereldoorlog in stukjes
Ook paus Franciscus liet de rode draad niet los. Hij diepte de lijn van zijn voorgangers uit met onder meer een brief aan president Poetin in 2013 om bombardementen in Syrië te vermijden. Bovendien kloeg hij meermaals de Derde Wereldoorlog in stukjes aan. Daarmee wijst hij erop dat diverse conflicten deel zijn van een puzzel die almaar groter wordt en tot een totaal conflict leidt.
Bijzonder aan de Argentijnse paus is dat hij nooit aflaat in zijn boodschappen en interventies te wijzen op de plaag van wapenhandel en economische belangen die met oorlog gepaard gaan.
