Standpunt Tertio: ‘Waarom de boer niet voortploegt’

Om een goede boer te zijn, moet men vreugd aan zijn veld kunnen beleven. Daar is veel vreugd aan, als het hart niet verstopt is van kommer. Men moet zich los en vrij aan zijn veld kunnen geven. Zo beschreef Felix Timmermans het boerenleven in zijn roman Boerenpsalm. Psalmen bezingen zowel de hardheid van het leven als de vreugde ervan. Een stikstofprobleem kende boer Wortel nog niet, maar wel de strijd met de natuur en de te lage prijzen. De roman dateert van voor de industriële revoluties die het economische leven gingen beheersen en waaruit de mechanisering en schaalvergroting in de landbouw voortkwam. Opbrengst stond daarin centraal en niet de band met het land en de natuur. Het leidde tot een ware ecologische ravage. Overal werd beton gegoten, over uitstoot-normen werd niet eens nagedacht, bossen werden vrolijk gekapt en rivieren en beken veranderden in riolen. Zoals het asbest- en PFOS-dossier bewijzen, beleven we nog steeds de naweeën daarvan.

Landbouw geviseerd?

De mentaliteit is ondertussen fel veranderd. De urgentie is groot: de uitstoot van CO2, methaan en stikstof moet drastisch naar beneden. In die context komt de landbouw in het vizier. De veeteelt komt in zwaar weer, met de boerderij van de abdij van Averbode als symbooldossier. 60 procent van de veestapel zou moeten verdwijnen. En nu is er het nieuwe mestactieplan. De stevige aanpak van de landbouw contrasteert met de laksheid in andere domeinen. Experten verwijten minister Zuhal Demir (N-VA) dat ze de landbouw zo zwaar aanpakt om de industrie en de transport- en bouwsector ongemoeid te laten.

De overheid is bovendien een onbetrouwbare raadgever geweest: in het vooruitgangsmodel van de vorige eeuw moesten boeren uitbreiden en goedkoop voedsel produceren.

Ze werden daarin massaal gesteund door de nationale en Europese politiek.

Romantische waanideeën

Boeren zijn geen heiligen, en over de macht van de Boerenbond kun je ook een boom opzetten. Maar het anti-landbouwactivisme lijdt dan weer aan romantische waanideeën: sommigen lijken te dromen van het herstel van het Kolenwoud door massaal landbouwgrond te bebossen. Landbouwers behoren ondertussen tot de meest gecontroleerde burgers in dit land. Dat wantrouwen, samen met de lage prijzen voor landbouwproducten, heeft zware gevolgen: het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) meldt dat bijna de helft van de boeren aangeeft dat het werk hen mentaal uitput en velen staan financieel aan de rand van de afgrond.

Keuzes maken

Het conflict in Oekraïne toont aan dat lokale productie uiterst belangrijk is. Voor onze voedselzekerheid hebben we alle belang bij het behoud van landbouw. Niettemin is een heroriëntatie broodnodig. Er zal een evenwicht moeten worden gezocht dat de impact op het milieu vermindert, de voedselzekerheid veiligstelt, de inspanningen eerlijk verdeelt tussen industrie, verkeer en landbouw, en de mogelijkheden van de technologie volop benut zoals stikstofwassers, microdoseringen van meststoffen en verticale architectuur. Daar zijn keuzes voor nodig: willen we voedselzekerheid en een eerlijk inkomen voor onze landbouwers? Welke prijs willen we daarvoor betalen? En durven we andere keuzes in vraag te stellen, zoals wegtransport, taksvrije kerosine in de luchtvaart, onze vervuilende bouwtechnieken, ons autogebruik? We zijn immers allemaal mee verantwoordelijk.

Rentmeesterschap

We moeten de mens opnieuw verzoenen met de aarde, stelde de Franse filosoof Bruno Latour aan wie we deze week ons dossier wijden. Het voorstel van minister Demir tot een overlegmodel met de landbouw-, milieu- en natuurorganisaties is alvast een stap in de goede richting.

Pas door te zoeken naar evenwicht tussen de rechtmatige behoeften van de mens en het respect voor de natuur, ontstaat een vruchtbare bodem.

De Bijbel noemt dat rentmeesterschap. Diezelfde Bijbel weet ook van de moeizaamheid van de relatie tussen natuur en mens. In dat gelijktijdig samengaan van strijd en harmonie stond boer Wortel te zwoegen en te genieten.

• Dit Standpunt van Johan Van der Vloet verschijnt in Tertio nr. 1.189, dat morgen woensdag 23 november 2022 verschijnt.
• Voor een gratis proefnummer van of een abonnement op Tertio.