Tertio: ‘Actuele theologie begint met ecologische geletterdheid’

Toen de Club van Rome en Sallie McFague (1933-2019) destijds hun boodschap verkondigden, brachten ze weinig mensen op de been. Hoe anders is dat vandaag. Begin december 2021 bogen religieuze leiders zich op de COP26 in Glasgow over de vraag hoe de temperatuurstijging onder de 1,5 graden kan blijven. En in de encycliek Laudato Si’ roept paus Franciscus de wereld op tot een ecologisch bewustzijn. Het werk van McFague sluit daar naadloos bij aan. De voormalige hoogleraar aan de Vanderbilt Divinity School in Nashville liet de wereld tien boeken na. In Metaphorical Theology (1982) stelt ze dat we over God louter in metaforen kunnen spreken, want elke menselijke omschrijving doet Hem per definitie tekort. In de daaropvolgende werken zet ze de lijnen van haar planetaire en ecologische theologie verder uiteen. De laatste drie titels focussen specifiek op de thematiek van global warming.

Voor een toenemend aandeel van de wereldbevolking is consumentisme de geaccepteerde en onbevraagde manier van een goed leven leiden. McFague in Life Abdundant (2000)

Groei was lange tijd het codewoord; de markt leek de onzichtbare magische hand die alles zou oplossen. Het consumentisme vertoont alle kenmerken van een zingevingssysteem: het biedt een antwoord op de vraag naar het goede leven, een heldere ethiek, duidelijke waarden en opvattingen. Volgelingen betonen hun devotie door eindeloos te shoppen in de kathedralen van het kapitalisme – glimmende winkelcentra – en gezinstijd op te offeren aan winstmaximalisatie. Zouden we de consumentistische invulling van 'het goede leven' tot een universeel geloof maken, dan botsen we onherroepelijk op de grenzen van de planeet. Een kind dat in de westerse wereld wordt geboren, consumeert en vervuilt meer dan 30 tot 50 kinderen in ontwikkelingslanden, becijfert McFague in Life Abundant. De aarde is niet in staat een ecologische voetafdruk van westerse proporties te ondersteunen als die wordt verspreid over 7,753 miljard aardbewoners.

Openbaring

McFague’s oeuvre inspireert en biedt een inkijkje in haar persoonlijke ontwikkeling. Levenslang worstelde ze met Jezus. Uiteindelijk komt ze tot de slotsom dat Hij een levende parabel is, ontregelend, inclusief en niet-hiërarchisch. Zijn leven, dienstwerk, dood en opstanding dienen als metafoor om God te begrijpen. Maar hoewel Hij in hoge mate Gods liefde belichaamde, valt Hij voor McFague niet samen met God zelf. Het conventionele godsbeeld van een witte man met baard, gezeten op een troon, kan haar evenmin bekoren. God openbaarde zich weliswaar in een patriarchale context op een manier die de mens kon begrijpen, maar ze ziet Hem toch vooral als een scheppend en bezielend opperwezen dat noch in woorden, noch in beelden te vatten is. Terwijl wij, als leden van het lichaam, radicaal afhankelijk zijn van de levengevende adem van de Geest, is God als de Geest niet zo afhankelijk van het universum, stelt McFague in The Body of God. Daarmee schaart ze zich onder het panentheïsme, een theologische stroming die inhoudt dat God niet samenvalt met het universum, maar het overstijgt en tegelijkertijd alle leven met Zijn adem bezielt.

God is niet alleen betrokken, maar God voelt ook de pijn van allen die binnen het lichaam lijden.

Alle zonde komt volgens haar voort uit de menselijke weigering onderdeel van dat lichaam te willen zijn. Wie zijn naaste uitbuit of een rivier vervuilt, raakt daarmee aan Gods heiligheid.

Demonen

Na de postmodernistische destructie van vele grote verhalen is de tijd aangebroken om de theologie te reconstrueren, betoogt McFague in The Body of God. Een theocentrische, kosmocentrische theologie voor mensen van de 21ste eeuw moet beginnen met planetaire geletterdheid en kennis over de wereld waarin we ons dagelijkse leven leiden. Bovendien moet een theologie, om te kunnen vertrouwen op de Schrift en de traditie, geïnformeerd zijn over de wereld. Gaan gelovigen die uitdaging niet aan, waarschuwt ze, dan wordt het geloof een aanfluiting voor het intellect. Dan verliezen we onszelf in een wereldbeeld van wonderen, demonen, hemel, hel en toekomend heil, maar hebben we geen antwoorden meer op de vraagstukken van vandaag.

Een theologie die zich niet vernieuwt en hervormt, wordt irrelevant. Maar een theologie die haar taak serieus neemt, kan het verschil maken.

McFague blies op 15 november 2019 haar laatste adem uit. Haar boodschap blijft nazinderen. 

• Lees de integrale tekst van het artikel van Kelly Keasberry over de inzichten van de Amerikaanse theologe Sallie McFague in Tertio nr. 1.150, dat morgen woensdag 23 februari 2022 verschijnt.
• De Verenigde Protestantse Kerk in België (VPKB) houdt op 19 maart in Brussel een buitengewone synodevergadering over de klimaatverandering onder het motto 'Kies voor het Leven'.
• Voor een gratis proefnummer van of een abonnement op Tertio.