Wolter Huttinga in Tertio: 'De school als plek van genade'

Roel Kuiper en Wolter Huttinga zijn allebei betrokken bij het Expertisecentrum Onderwijs en Identiteit aan de Theologische Universiteit in Kampen. Het begeleidt christelijke scholen bij het reflecteren over hun identiteit. Tijdens een onderzoek naar de rol van theologie in hoe scholen hun identiteit beschrijven, kwam Huttinga op de gedachte een boek te schrijven. Ik ontdekte dat sommige theologische taal in wezen ook pedagogisch is, legt hij uit. Een voorbeeld is de uitspraak: ‘Wij zien de mens als beelddrager van God; dat is hoe wij elkaar en de kinderen hier op school benaderen’. Toch heeft hij ook met het onderwerp geworsteld. Soms kunnen theologische dingen heel mooi en fraai gezegd worden, maar wat betekent dat voor de pedagogische visie? Hoe verhouden die twee aspecten zich tot elkaar? Ergens hebben Kuiper en ik toch een ideaal; een richting die wij nastrevenswaardig vinden, en dat is het theologische en pedagogische aspect zoveel mogelijk te integreren. Omdat het leven één is. Met hun boek hopen ze het gesprek op gang te brengen.

Herbronning

Beperkt zo’n dialoog zich tot christelijke scholen of is elke vorm van onderwijs gebaat bij theologische reflectie? Dat is een spannende vraag, antwoordt Huttinga. Onze exercitie komt voort uit het christelijk onderwijs, dat is de poel waarin wij ons bevinden. Maar de grote antropologische kennisvragen als: wat is de mens, of wat betekent het mens te zijn, zijn zeker niet alleen eigendom van het christelijk onderwijs. Net zo min als dat God eigendom van de Kerk is. Waar de theologie en de pedagogiek zich verbinden, ontstaan niet uitsluitend kansen. Strikt gehanteerde theologische dogma’s kunnen evenzeer beklemmend werken, als leerlingen daardoor niet langer de ruimte ervaren om in vrijheid zichzelf te zijn. Hoe kan een hernieuwd samenspel tussen theologie en pedagogiek een constructief verhaal opleveren? Er is zeker een herbronning nodig, beaamt Huttinga.

Incarnatie

Mens worden bestaat uit twaalf hoofdstukken waarin diverse experten uit Nederland en Vlaanderen zoals Erik Borgman en Hans Van Crombrugge aan het woord komen. Ze delen allemaal de passie voor het grensvlak waarop de theologie en de pedagogiek zich bewegen, zegt Huttinga. Toch staan ze er allemaal verschillend in en gaan ze er anders mee om. Ondanks die veelstemmigheid is er een rode draad te bespeuren: waarlijk mens worden, dat gebeurt bij uitstek in relatie tot anderen. Dat is ook waarom ik ‘Mens worden’ een mooie titel vind, geeft Huttinga aan. Die verwijst naar zowel het menselijke als het goddelijke. Als we als christenen deel hebben aan de werkelijkheid van Christus, aan zijn incarnatie, dan hebben we ook deel aan de uitdaging werkelijk mens te worden.

Geheim

Dat identiteit in het levensbeschouwelijk onderwijs in deze tijden een zoektocht blijft, lossen we met dit boek dan ook niet op, lacht Huttinga.  Vooralsnog stelt hij zich tevreden met een beetje te kietelen aan onze seculiere manier van in het leven staan. Een naam die diverse pagina’s in het boek kleurt, is die van de Nederlandse onderwijspedagoog Gert Biesta. Als theoloog hoor ik in zijn denken de taal van de genade, verklaart Huttinga. Biesta stelt dat leren een geheim is dat je niet kunt pakken, maar dat steeds weer een plaats moet vinden. Het is een open proces waarbij er dingen gebeuren die niet volledig te plannen of te forceren zijn.

Als mens kun je veel doen, maar wat er uiteindelijk gebeurt, blijft een verrassing. Evenzo is genade iets dat je toevalt; ze overvalt je.

In zijn hoofdstuk beschrijft Kuiper de school daarom als plaats van genade. Onderwijs moet over iets groters of diepers gaan dan slechts over economisch nut of over de inpasbaarheid in een technocratische molen. De theologie kan bijdragen aan een verzet tegen het maakbaarheidsdenken. Er is in het kijken naar de mens veel overlap tussen theologen en pedagogen. Ik vind het leuk om beide gebieden gevaarlijk dicht bij elkaar te brengen; dichterbij dan gebruikelijk is.

• Lees de integrale tekst van het interview dat Kelly Keasberry met de Nederlandse theoloog Wolter Huttinga maakte voor Tertio nr. 1.144 dat morgen woensdag 12 januari 2022 verschijnt.
• Wolter Huttinga, Roel Kuiper (red.), Mens worden. Over de relatie tussen theologie en pedagogiek, Buijten & Schipperheijn Motief, Amsterdam, 2021, 252 p.
• Voor een gratis proefnummer of een abonnement op Tertio.