Oekraïens-Belgische prof: ‘Elke overwinning is tegelijk tragedie’

Als Russischtalige Oekraïner zoekt Aleksey Yudin een nieuw evenwicht tussen zijn liefde voor de taal en cultuur enerzijds en voor zijn land anderzijds. Hij is lang niet de enige Oekraïner voor wie de inval van Rusland zo aanvoelt. Bij veel landgenoten bestaat al geruime tijd de tendens om afstand te nemen van hun Russische moedertaal. Ze kiezen bewust voor het Oekraïens in de opvoeding van hun kinderen. Zelf heeft Yudin, professor Russische taalkunde aan de UGent, begrip voor de radicalisering, al volgt hij die trend zelf niet.

Het zal minstens één generatie kosten om weer tot normale relaties te komen, meent Aleksey Yudin.

Hoe kon het zover komen tussen twee zo verwante volken? Daarover gaat een gespreksavond in Brussel op vrijdag 10 juni Aleksey Yudin is een van de sprekers, naast Annemarie Gielen van Pax Christi en Didier Vanderslycke van Orbit. Een kennismaking.

Hoe is het Russisch in uw eigen leven verweven?

Aleksey Yudin • Mijn vader is een etnische Rus, mijn moeder Oekraïense. Beiden hebben ze banden met de bevolkingsgroep van Kozakken. Ik kreeg het Russisch mee als moedertaal, maar politiek voelde ik me altijd verbonden met Oekraïne.

Mijn cultuur is Russischtalig, maar daarom niet ‘Russisch’. Dat is nog iets anders. 

Hetzelfde geldt voor heel veel landgenoten. In de steden in het zuiden en aan het oosten van het land overheerst het Russisch als moedertaal. Je kan het vergelijken met het Frans in Vlaamse steden 100 jaar geleden. De oorlog brengt dan ook een culturele verscheuring teweeg. Veel mensen keren zich af van hun eigen moedertaal. Ik blijf van de Russische taal houden, maar momenteel heb ik er wel een dubbel gevoel bij.

Hoe ver gaat die culturele polarisering?

Ik ken Oekraïens, Russischtalige dichters die erop staan geen ‘Russische schrijver’ genoemd te worden. Het is de taal van de vijand. Zelf ben ik ook dichter en ik blijf in het Russisch schrijven. Maar de druk neemt toe. Een Poolse professor stuurde haar bijdrage aan een tijdschrift over Russische literatuur door in het Russisch en schreef erbij: veel collega’s zullen nu wel kwaad zijn…

Poetin begon deze oorlog om zogenaamde discriminatie van het Russisch en Russischtaligen tegen te gaan, maar hij bereikt juist het tegenovergestelde.

Sommigen dromen al van een muur op de grens na de oorlog…

In Polen worden Russische boeken gebannen, zogenaamd om Oekraïense vluchtelingen niet nog meer te traumatiseren. Daarbij vergeten ze dat de meeste vluchtelingen, vooral mensen uit de gebombardeerde steden, zelf Russischtalig zijn. Het gaat niet om de gevoelens van die vluchtelingen, maar om een culturele oorlog die volop aan de gang is.

Hoe zie je de situatie evolueren?

Dat hangt van de wapens af. Worden de nodige zware wapens geleverd, dan komt de oorlog in een versnelling. Er zullen veel slachtoffers vallen, maar het einde van het conflict is dan in zicht. Al hangt het er ook vanaf hoe ver Oekraïne dan wil gaan. Tot en met de Krim?

Komen de nodige wapens niet, dan blijft het een stellingenoorlog. Misschien met minder slachtoffers, maar wel met jarenlange frustraties. Weet dat de oorlog al in 2014 is begonnen, toen Rusland de Krim veroverde en Russisch gezinde milities in Oost-Oekraïne creëerde, bewapende en bleef steunen.

In Oekraïne heerst eensgezindheid: iedereen wil ervoor strijden.

Elke overwinning zal tegelijk een tragedie zijn.

Het zal minstens een generatie kosten om aan een nieuwe verstandhouding met Rusland en de Russische taal en cultuur te kunnen werken. Vergelijk het met Duitsland na de Tweede Wereldoorlog. Ook daar heeft het nog lang geduurd vooraleer de Duitse taal en cultuur weer omarmd werden. Dat heeft tijd nodig.

Welke rol spelen de verschillende kerken in het verhaal?

Oekraïne telt drie grote kerken. Ze hebben elk hun eigen verhaal.

De Grieks-katholieke Kerk ontstond eind 16de eeuw, toen de orthodoxe bisschoppen van Oekraïne, dat toen deel uitmaakte van het koninkrijk Polen, besloten om de relaties met de orthodoxe patriarch van Constantinopel te beëindigen en de Oekraïense kerk onder het gezag van de paus van Rome te plaatsen. Ze kregen de naam ‘uniaten’.

• De Grieks-katholieke Kerk is het grootst in het westen van Oekraïne en is de meest westers gezinde en patriottistische van alle kerken. Onder Stalin werden alle kerkgebouwen en bezittingen van deze kerk geconfisceerd en overgedragen aan de orthodoxe Kerk. Priesters en religieuzen werden naar Siberië verbannen of vermoord. Dat trauma leeft nog. Na de val van de Sovjet-Unie eiste de Grieks-katholieke kerk haar bezittingen terug, wat in de jaren ‘90 tot spanningen leidde met de orthodoxe Kerk, maar die plooien zijn intussen gladgestreken. Het mooiste voorbeeld daarvan is de coördinatie van vertalingen van liturgische teksten waaraan beide kerken volop werken.
• De Oekraïens-orthodoxe Kerk ontstond na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie toen een deel van de orthodoxe Kerk in Oekraïne koos voor afscheuring van Moskou. Pas enkele jaren geleden werd deze kerk officieel erkend door de Oecumenische Patriarch van Constantinopel. Ze heeft (nog) niet alle kenmerken van een autocefale kerk.
• Dan is er nog de Russisch-orthodoxe kerk, die zich op een concilie op 27 mei los van Moskou verklaarde. Nu al wordt in de liturgie niet meer gebeden voor de Russische patriarch. Een samensmelting met de Oekraïens-orthodoxe Kerk lijkt voor een buitenstaander logisch, maar die intentie is er niet.

Verder heb je in Oekraïne belangrijke orthodoxe kloosters die onder het patriarchaat van Moskou vallen. Maar als je zou denken dat Poetin die zou sparen omwille van hun historische en religieuze verbondenheid, dan heb je het mis. Vorige week vonden drie monniken en een moniale de dood door bombardementen op een klooster.

In de kerken heerst er dus geen sympathie voor het huidige Rusland. Het is nog zeer de vraag of ze een rol kunnen spelen in een eventuele toenadering later, na de oorlog.

Meer weten

Op vrijdag 10 juni gaat journaliste Annabel Vannieuwenhuyzen(De Morgen) in gesprek met Aleksey Yudin, Annemarie Gielen en Didier Vanderslycke in het Muntpunt (Munt 6, Brussel). Daarna is er kans tot vragen stellen. Afspraak om 19 uur. Inkom is gratis. Bekijk de flyer (pdf).

De avond is een samenwerking van Citizenne (Avansa), CCV, Muntpunt, Vluchtelingenwerk Vlaanderen, House of Compassion en Pax Christi Vlaanderen.