Blog bisschoppen in Oekraïne: 'Zwaar onder indruk'

Van dinsdag 21 tot vrijdag 24 februari zijn bisschoppen Lode Aerts (Brugge), Johan Bonny (Antwerpen), Lode Van Hecke (Gent) en hulpbisschop Jean Kockerols (aartsbisdom Mechelen-Brussel) op pastoraal bezoek in Oekraïne. Ze gaan daarmee in op de uitnodiging van de Grieks-katholieke Oekraïense geloofsgemeenschappen in hun bisdommen en vooral die van mgr. Hlib Lonchyna, bisschop voor deze geloofsgemeenschappen in ons land.

In deze blog delen ze hun ervaringen in het oorlogsgebied. (De oudste berichten staan onderaan.) Lode Van Hecke houdt ook een persoonlijke blog bij.

Zaterdag 25 februari

Na de hartverwarmende ontmoeting met Ivanka, de moeder van de gesneuvelde Belgisch-Oekraïense soldaat Artem Dymyd brachten de bisschoppen hun laatste nacht in Oekraïne door. Vanochtend namen ze de minibus naar Warschau, vanwaar ze terug naar ons land vliegen. In Kerk & Leven lees je op 8 maart wat hen het meest bijblijft van alle indrukwekkende verhalen en ontmoetingen.

Lode Van Hecke • We keren terug naar België met een nieuwe zending: dat Oekraïne verder moet geholpen worden en dat de trouw aan de opgebouwde relaties zo enorm belangrijk is voor de mensen hier. Misschien kunnen we na dit bezoek een aantal projecten concreet steunen vanuit onze bisdommen.

Vrijdag 24 februari

Lode Aerts • Het land is de verjaardag van de oorlog zonder nieuwe bombardementen doorgekomen. Hier in Lviv hebben we geen enkel luchtalarm gehoord. De meeste mensen verwachten overigens dat de oorlog nog lang zal duren. Dat maakt hen niet vrolijk...

Op het militair kerkhof van Lviv – elke gemeente heeft tegenwoordig een militair kerkhof – liepen we tussen honderden graven. Op de foto's zagen we bijna uitsluitend jonge gezichten.

Johan Bonny • Elke dag komen er minstens twee graven bij. De putten voor vandaag waren al gegraven. Er ligt ook een Belgische jongen, Artem Dymyd, zoon van een Oekraïense priester die in Charlerloi woont en werkt.

Lode Aerts • Er kwam net een jonge vrouw aan met een bos bloemen, die ze neerlegde bij het graf van haar vriend. Ze vertelde dat hij een dichter was. Samen met onze begeleidster Ségolène zong ze een gebed bij het graf.

Johan Bonny • Daarna bezochten we een weeshuis. Het was een heel paradoxale ervaring: eerst de impact van de dood, dan een huis vol kinderen die willen leven.

Lode Aerts • Het weeshuis is gevestigd in een oud cultureel centrum van de Grieks-katholieke kerk. Onder het communisme werd het gebouw geconfisqueerd. Sinds de onafhankelijkheid van Oekraïne begon de kerk met de restauratie van het gebouw. Vandaag worden er weeskinderen en moeders met kinderen uit het hele land opgevangen. Ze krijgen psychologische hulp en worden zo goed mogelijk verzorgd, maar het gebouw is nog lang niet helemaal gerestaureerd.

- Lees verder onder de foto's -

Lode Aerts • Voor de verjaardag van de oorlog hebben de kinderen hier net engelbewaarders geknutseld in de nationale kleuren blauw en geel. Nu lopen we hier allemaal rond met zo'n engeltje rond de nek. De vrolijkheid belet niet dat de kinderen hier toch vaak traumatische gebeurtenissen moeten verwerken. Ze krijgen daarvoor psychische begeleiding. 60% van die begeleiding gebeurt online, door psychologen die zelf een veilig onderkomen vonden in het Westen. Vorige maand realiseerden ze 390 consultaties!

De psychologische hulp hier staat niet los van spirituele hulp. Daarvoor is hier ook een priester aan de slag. Alles gebeurt heel open en professioneel. Heel inspirerend.

Johan Bonny •  Er zitten projecten tussen waar we vanuit België mee aan zouden kunnen helpen. Dit bezoek zal me niet gauw loslaten.

Jean Kockerols • Mij ook niet. Vandaag had ik echt het gevoel dat we hier op Aswoensdag de vastentijd zijn ingegaan en al meteen een Goede Vrijdag, Pasen en zelfs Pinksteren hebben gehad. Vanochtend op het kerkhof was het onmiskenbaar Goede Vrijdag. Maar in het weeshuis en op al die andere plaatsen waar we gezien hebben dat mensen en kerken het beste van zichzelf geven, voel je elke dag de verrijzenis. En Pinksteren, dat is een kerk die lééft. En dat is iets wat zeker is: de kerk leeft hier, ook al botst het onderling wel eens.

Vanmiddag aten we met de Grieks-katholieke metropoliet Ihor Vozniak een sober maal. Het ging er heel gemoedelijk aan toe. Daarna gingen we nog op bezoek bij de gouverneur van het gewest. Op tafel lagen een Oekraïense en een Belgische vlag. De man vroeg ons om landgenoten die in België zijn terechtgekomen, te helpen weer huiswaarts te keren als er weer vrede is. 'We gaan hen nodig hebben', klonk het. Een uitdagende vraag...

Jean Kockerols • Vanavond sluiten af met een diner bij de familie van de gesneuvelde Belgisch-Oekraïense soldaat wiens graf we vanochtend bezochten, Artem Dymyd. We hebben allemaal een witte roos voor haar mee.

Lode Van Hecke • Het werd een heel ontroerende avond. De familie is heel gelovig en legde een bijzonder sterk getuigenis van hoop af. De grootvader van Ivanka werd clandestien tot priester gewijd onder de sovjetbezetting. Ze toont boekjes waarin hij gebeden noteerde en vertelde over de ontvoering van kinderen die naar kinderloze koppels in Rusland werden gebracht. Hetzelfde gebeurt vandaag opnieuw. Er zijn al 600 kinderen weggerukt van bij hun ouders.

Ivanka toont de tekeningen van een van haar dochters tijdens de strijd op het Maidanplein in 2014. We bidden en zingen samen.

Deze familie is de synthese van al wat we deze week meegemaakt hebben aan lijden, maar ook aan geloof en hoop.

Donderdag 23 februari

Jean Kockerols • De nachttrein in Oekraïne is een vreemde gewaarwording. Je doorkruist een land dat door de avondklok vanaf 23 uur in volledige duisternis en stilte ligt. De bewogen ontmoetingen in Irpin gisteren speelden nog door mijn hoofd.

Wat mij vooral raakte, is dat de mensen zo'n behoefte hadden om hun verhaal te vertellen, vaak tot in detail.

De psychologische kwetsuren van de wreedheden die ze zagen en doorstonden, zijn nog lang niet geheeld. Tegelijk tonen ze grote veerkracht en verbetenheid om het hoofd niet te laten hangen en toe te geven aan de vernieling. Ik kwam er eens te meer tot het inzicht dat het onze taak als priesters allereerst is om te luisteren naar de mensen.

Inmiddels zijn we aangekomen in Lviv, een grote stad aan de grens met Polen. Sinds het begin van de oorlog een miljoen vluchtelingen opgevangen. Na een bezoek aan de universiteit gaan we de burgemeester een hart onder de riem steken. Daarna gaan we in een vluchtelingendorp met de mensen praten.

Het zijn confronterende en vermoeiende dagen, maar we voelen een diepe dankbaarheid voor onze aanwezigheid. Het is een klein teken van solidariteit, dat erg op prijs wordt gesteld. De kerk hier steekt de handen uit de mouwen om de mensen bij hun basisbehoeften te helpen, maar ze doet tegelijk veel meer: ze schenkt hoop en geeft perspectief. Door ons bezoek spelen we daar een kleine rol in.

Lode Van Hecke • De katholieke universiteit van Oekraïne in Lviv werd officieel gesticht in 2002 door de Grieks-katholieke Kerk. De stichter is Mgr Boris Gutzak, die op mijn bisschopswijding was, vandaag precies drie jaar geleden. Zijn ouders hebben veel geïnvesteerd in die universiteit, die eigenlijk ook een antwoord is op de uitdagingen waarvoor het christelijk geloof stond na de val van het communisme in 1989. Ze bestaat uit zes faculteiten, onderverdeeld in een aantal instituten. Het masterdiploma is erkend door de staat.

Lode Aerts • Te midden van de auditoria van de Katholieke Universiteit (UKU) staan we plots oog in oog met twee studenten die goederen inzamelen voor slachtoffers van de oorlog en voor de soldaten. Twee werelden in een bizarre mix...

Johan Bonny • De Katholieke Universiteit hier in Lviv is pas gesticht na de val van het communisme. Ze is kleinschalig maar in volle uitbouw. Je voelt de kracht van een jonge universiteit die zich op de kaart wil zetten met geleerde professoren en een sterke identiteit. Vanmiddag aten we samen met enkele studenten in de mensa. Het overwicht van vrouwen viel op. Veel jonge mannen vervullen hun dienstplicht. Af en toe leek de oorlog veraf. Wie niet aan het front zit – en Lviv ligt er ver van af – probeert een zo normaal mogelijk leven te leiden.

En toch is de oorlog hier ook elke dag voelbaar.

In de plaatselijke kerk worden gesneuvelde soldaten begraven. Elke dag is er minstens één uitvaart.

In een zijkapel staan hun foto's in lange rijen.

Lode Van Hecke • Aan de universiteit is ook een Arkgemeenschap, waar mensen met een mentale beperking samen leven met studenten. Heel bijzonder. De universiteit kiest hiervoor omdat mentaal minder sterke personen universiteitsstudenten eraan herinneren dat het hart van de mens belangrijker is dan alleen maar verstand. Het kleine bezoek aan de Ark doet ons veel plezier, des te meer daar wij, de vier bisschoppen van Antwerpen, Brugge, Brussel en Gent, ons met de Ark nauw verbonden weten.

We ontmoeten verder in de universiteit verschillende mensen, waaronder Andryj, gedreven administrator (fondsen) en Roman, die naast zijn leeropdrachten in theologie, ook het oecumenisch instituut leidt.

Hoe belangrijk in een land waar christelijke kerken met elkaar geen contact hadden, wat 'dankzij' de oorlog toch aan het veranderen is! 

Johan Bonny • We hadden een ontmoeting met de burgemeester van Lviv, Andrij Sadovy, een heel dynamische man. Hij gaf ons een armbandje met een niet mis te verstane leuze: Unbroken (ongebroken).

Daarna stond een bezoek aan een vluchtelingendorp op ons programma. Het deed me sterk denken aan het nooddorp op Linkeroever. Er worden vooral mensen uit de Donbasregio in het oosten opgevangen. Men probeert zo goed mogelijk voor hen te zorgen. Ik sprak met een vrouw uit Charkov die vertelde dat haar appartementsblok was vernield door een bombardement. Ze vond een nieuw onderkomen, maar dat werd twee maand later ook kapot geschoten. Helemaal berooid is ze aangekomen in Lviv...

Ik blijf met veel vragen zitten. Zelf ben ik van een generatie die nooit een oorlog heeft meegemaakt. Mijn discours over oorlog en vrede werd nooit getoetst aan een situatie zoals deze in Oekraïne...

Lode Van Hecke • Het kamp, met wooncontainers, huisvest voor het ogenblik meer dan 150 000 mensen. In kamertjes van twee op vier meter wonen tot vier personen. De keukens en andere services zijn gemeenschappelijk. Het project is een realisatie van de stad in samenwerking met de salesianen. Zij hadden een groot stuk grond liggen waarop ze dachten een school te bouwen. De plannen waren al klaar toen de oorlog uitbrak.

Dan hebben de salesianen besloten om die school uit te stellen, het terrein ter beschikking te stellen voor de vluchtelingen en er zelf te gaan werken.

Ook dat is een mooi evangelisch getuigenis. We ontmoetten twee verantwoordelijken van de stad, een salesiaan en natuurlijk ook enkele mensen en kinderen, die vooral uit het oorlogsgebied komen. Als je sommige verhalen hoort is het moeilijk om je tranen te bedwingen.

Johan Bonny • 's Avonds waren we te gast bij de Latijnse aartsbisschop Mieczysław Mokrzycki, die ik nog ken van toen ik in Rome woonde. Hij was een van de secretarissen van paus Johannes-Paulus II. Hij vroeg me om voor te gaan in de viering. We hadden het al over de complexe situatie in Oekraïne: je hebt twee katholieke gemeenschappen, drie orthodoxe en uiteenlopende bevolkingsgroepen met historische wortels in Rusland maar ook in Polen en Duitsland. In de voorbije jaren is er te weinig gebeurd in het land om aan eenheid te bouwen, 'en daar betalen we nu de prijs', wordt er gezegd. De viering in het seminarie luidde een gebedsmarathon van 24 uur in.

Overal in het land werden de hele nacht wakes gehouden om te bidden voor vrede, één jaar na de inval van Rusland.

Lode Van Hecke • Iedereen vroeg zich af: zal er morgen, op de eerste verjaardag van de oorlog, iets gebeuren? De opvattingen zijn erg uiteenlopend. Sommigen zeggen: morgen doen de Russen iets. Anderen zeggen: het zal wel duren tot morgennacht of overmorgen. Anderen denken dat het niet voor onmiddellijk is. Maar dat er iets op komst is, daar lijken de meesten toch van overtuigd.

Woensdag 22 februari

Bisschop Johan Bonny • ‘Vandaag is het Aswoensdag, maar bij de Grieks-katholieken is dat geen speciale dag. We vierden vanochtend de liturgie in de kapel van de residentie van de aartsbisschop. Nadien hadden we een gesprek over de pastorale werk in Kiev, en nu zitten we in de wagen richting Irpin en Bucha, zwaar geterroriseerde dorpen waar mensen in het wilde weg werden neergeschoten.

Vanavond bezoeken we nog het Grieks-katholieke seminarie en daarna nemen we de trein naar Lviv. Geweld hebben we niet gezien, wel de gevolgen van explosies en beschietingen. Een keer ging er een luchtalarm af.

De mensen zijn blij met ons bezoek en met de steun die wij vluchtelingen verlenen.

Er is de humanitaire hulp, maar ook de spirituele: hen een plek aanbieden om te vieren en priesters.

Het doel van onze reis is menselijke nabijheid aan de christelijke gemeenschappen. Er is geen politieke dimensie. We ontmoeten dan ook geen politici.’

- Lees verder onder de foto -

Bisschop Lode Aerts • ‘Het bezoek aan Irpin laat een diepe indruk na. Enerzijds zie je overal verwoesting en geweld, anderzijds zie je ook de steun die mensen elkaar bieden. 

In Irpin zagen we de autowrakken, waarin mensen werden gefusilleerd.

Mensen en nabestaanden schilderden bloemen op die wrakken, een teken van hoop en leven, zelfs over de dood heen.  

We bezochten ook het Huis van goedheid, waar Dimitri kledij en andere goederen verder verdeelt die ingezameld werden in Tielt, bij huis Tabor. Hij drukt me op het hart zijn dankbaarheid over te maken aan iedereen.’ 

- Lees verder onder de video -

Bisschop Lode Van Hecke spreekt een filmpje in aan het Cultureel Centrum van Irpin. Het was pas gerestaureerd toen het vernield werd in het begin van de Russische invasie in Oekraïne. Waar eerst muziek werd gemaakt, keken mensen nu de dood in de ogen...

Lode Aerts • We worden ’s avonds heel gastvrij ontvangen op het seminarie. De grote groep studenten zingt een uitgebreide vesperdienst met prachtige byzantijnse melodieën. Nadien volgt een korte maaltijd en een gesprek met de seminaristen. Op enkele uitzonderingen na zijn allen nog niet gehuwd. Hun huwelijk volgt meestal kort na hun studies en voor hun wijding. Na deze ontmoeting worden we naar het centraal station gebracht. Om elf uur nemen we de nachttrein, die ons op donderdagmorgen om halfzeven in Lviv brengt.

Na de schokkende ervaringen in Irpin voelen we ons in het gebed opnieuw sterk verbonden met de lijdende bevolking hier. Het doet me denken aan een uitspraak van Dietrich Bonhoeffer: 'Je mag alleen alleluia zingen als je onder de mensen ook het goede doet.'

Dinsdag 21 februari

Bisschop Lode Van Hecke • ‘Als onze trein de grens bereikt van Oekraïne zegt Ivan: “Welkom in Oekraïne!” Toch wel indrukwekkend: een simpele grens scheidt een ‘normaal’ land van een land in oorlog. Maar ook een rijker Europees land van een duidelijk armer land'. 

De bisschoppen worden aan de trein opgewacht door Mgr Hlib Lonchyna, administrator van de éparchie in Parijs. Je kan je moeilijk inbeelden wat hier een jaar geleden is gebeurd, toen het grootste deel van de vier miljoen hoofdstadbewoners in paniek is gevlucht. Een deel van hen is teruggekeerd. Maar een jaar geleden vertrok iedereen die kon in allerijl. Van de ambassadeurs bleven alleen de pauselijke nuntius en de ambassadeur van Polen over. De bisschoppen bleven alleen.'

De bisschoppen verblijven in het Grieks-katholiek patriarchaat waartoe de Gentse priester Ivan behoort. Het gebouw ligt aan de overkant van de Dnjepr, die dwars door Oost-Europa loopt. In de namiddag hebben de bisschoppen in het patriarchaat een ontmoeting met de grootaartsbisschop van de Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk, Mgr Svjatoslav Shevchuk.

Bisschop Johan Bonny • 'Meer dan een uur vertelde hij uitvoerig over de eerste dagen van de oorlog: de branden in de stad, de angst, de lange stromen vluchtelingen richting westen.

In enkele dagen tijd kwam er een exodus van twee miljoen mensen op gang, terwijl over dezelfde wegen hulpgoederen het land binnenkwamen.

Nu zit de oorlog in het oosten van het land. De Kerk is er aanwezig met hulpacties zoals onthaal en gaarkeukens. We horen over doden en gekwetsten. Concreet: we werden begeleid door een seminarist wiens vader gesneuveld is, een schoonbroer van de grootaartsbisschop werd zwaar gewond. Het zal nog een lange oorlog worden en ze rekenen op ons.'

Bisschop Lode Van Hecke  • 'Hij begint met ons te bedanken omdat we de moed hebben naar Oekraïne te komen, in een periode waarin iedereen een nieuwe aanval van Rusland verwacht. We antwoorden dat zijn moed en die van zijn medewerkers veel groter is dan de onze. De aartsbisschop vertelt ons over het begin van de oorlog en geeft ons inzicht in wat er allemaal gebeurd is en hoe Kerk en land reageren.

De beschrijving van de gruweldaden is weerzinwekkend.

De moed van de Oekraïners is des te bewonderenswaardiger. Er is echter een groot numeriek overwicht bij de Russen. Politiek en oorlogsstrategie lopen in Rusland door elkaar. Ze zijn dus niet bang om mensen naar het front te sturen, ook al weten ze dat ze niet terugkomen. Naar schatting worden langs Russische kant iedere dag 1000 mensen gedood.'

- Lees verder onder de foto -

Bisschop Johan Bonny • 'Vervolgens bezochten we de ‘Latijnen’. De salesiaan Vitali Kryvytskyi is hun bisschop en we vierden er de mis. Wat ons opviel: in Kiev leven ook vrij veel Latijnse katholieken. Ook zijn er drie verschillende orthodoxe Kerken, voortgekomen uit het patriarchaat van Moskou. De verdeeldheid onder orthodoxen doet de christenheid geen deugd. We willen metropoliet Epifanie bezoeken, die een door Constantinopel erkende orthodoxe Kerk leidt.'

Bisschop Lode Van Hecke  • 'Tijdens het avondmaal antwoordt Mgr Vitaliy duidelijk en direct op onze vragen. In de marge van onze gesprekken vraag ik mij af hoe al die verschillende kerken overkomen bij het grote publiek. Je hebt de Oekraïens orthodoxen (die aansluiten bij Constantinopel) en de Russisch orthodoxen, waarvan de enen aansluiten bij Moskou en anderen eerder bij Oekraïne. Bij de katholieken heb je de Grieks-katholieken en de Latijnen. 

Van de kerken in het algemeen kan echter gezegd worden dat ze heel wat doen voor de opvang van de vluchtelingen en rouwende families.

Ik heb ook een kort telefonisch contact met Tatiana Stawnychy, voorzitster van Caritas Oekraïne. Spijtig genoeg laat ons overvol programma geen ontmoeting toe. Het zou mij nochtans bijzonder geïnteresseerd hebben. Vanuit Caritas International in België komen onze giften hier terecht.'

- Lees verder onder de foto -

Maandag 20 februari

De bischoppen landen in Warschau. Ze worden verwacht in een zustercongregatie, gesticht in Oekraïne maar met een provincie in Polen. Een beetje voor 18 uur vertrekt hun rechtstreeks trein vanuit Warschau naar Kiev. Na een reis van twintig uur komen ze aan in Kiev. 

- Lees verder onder de foto -

Vooraf

Bisschop Lode Van Hecke • 'Het idee is gekomen van priester Ivan Danchevskyi, na een reis in zijn geboorteland. Priester Ivan leidt de gemeenschap in Gent die samenkomt in de Sint-Salvatorkerk (Heilig Kerst) in Gent. Hij is ook vicaris voor de gemeenschappen in België. Hij sprak me aan aan: “Wat denk je, zou het geen goed idee zijn als de Belgische bisschoppen naar ons land kwamen? Het zou een bemoediging zijn voor onze mensen daar. Het is immers niet voldoende geld en materiaal te geven om solidair te zijn.

Het is ook nodig dat mensen komen en met hun eigen ogen zien wat er gaande is bij ons en mensen ter plaatse ontmoeten.

Omwille van data en omdat ze niet met een grote groep konden reizen, is er een delegatie van de Belgische bisschoppen die een pastoraal bezoek brengt op uitnodiging van de Oekraïense Grieks-katholieke Kerk. Ze worden begeleid door priester Ivan en door Ségolène Mykolenko, assistente van de bisschop van de ‘Eparchie Sint Volodymir de Grote’ in Parijs. Een ‘eparchie’ komt overeen met een bisdom bij ons, alleen is het in dit geval veel groter: het gaat om heel Frankrijk, België, de Benelux en Zwitserland.