Congres Space for Grace: ‘dennoch’ vernieuwing zoeken [verslag]

Space for Grace wil plaatselijke geloofsgemeenschappen versterken door vernieuwende initiatieven financieel te ondersteunen en door de projectteams samen te brengen om van elkaar te leren. Zo ontstaat een netwerk dat nieuwe levenskracht geeft aan de concrete geloofskernen binnen de katholieke Kerk. Space for Grace is een initiatief van Porticus, een filantropische organisatie van de familie Brenninkmeijer, en bestaat in Duitsland, Nederland en Vlaanderen. In Vlaanderen is het project ingebed in het Interdiocesaan Pastoraal Beraad (IPB).

(Lees verder onder de foto's.)

(Ga verder naar beneden om eerdere blogposts te lezen.)
 

Dag 3: zondag 17 september

De derde en laatste dag van dennoch. begon met een spirituele impuls van theoloog en pastor Esther Göbel, medewerker van het aartsbisdom Berlijn en initiatiefnemer van Surf & Soul. Daarin combineert ze haar passie voor surfen met geestelijke begeleiding. Welke lessen voor het geestelijk leven - zowel dat van ons zelf als dat van de geloofsgemeenschap - liggen er zoal te rapen op de surfplank?

1. In de Hawaïaanse cultuur heeft het woord aloha, dat met de aloude surfpraktijk is verbonden, als zegenformule een diepe spirituele betekenis. Het verwijst naar adem en zo naar de Geest, die je niet ziet, maar die toch waait. En ja, surfen heeft iets meditatiefs: het opent je gevoeligheid voor wat niet zichtbaar is en wakkert je vertrouwen aan in wat voorbij het zintuigelijke ligt.

    
2. De golven tegenhouden kunnen we niet: we kunnen enkel leren erop te surfen. Het juiste evenwicht vinden we niet door te verstarren en stokstijf op onze plank te staan, maar net door een soepele beweeglijkheid.

    
3. Ook de windrichting kunnen we niet bepalen en wie tracht tegen de wind in te surfen,  komt meteen ten val. En toch… het is mogelijk om bij het surfen tegen de windrichting in te varen. Dat vergt behendigheid en geduld. Waar hebben we dat nog gehoord?

Na het surfen blijkt het een goed idee om chocolade te eten - zelf vinden we dat overigens ook een goed idee zonder dat surfen erbij - en Frau Göbel was zo vriendelijk om ons te trakteren op een smakelijk stukje.

Vervolgens betrad bisschop Heiner Wilmer weer het podium voor nog een tweede spirituele impuls. Een halfuur sprak hij, zonder blad, begeesterend. Mozes, Blaise Pascal, Delbrêl en Etty Hillesum... ze passeerden allemaal de revue. Ook de obligate Emmaüsgangers wandelden weer ergens voorbij. En dan een sterke uitspraak, die hij zelf uit een gesprek putte: „Soms wordt gezegd dat de Kerk nog tien jaar heeft. Wel, laten we er dan de beste tien jaar uit de kerkgeschiedenis van maken en alles geven.”
Een stevige homilie, en dan moest de Mis nog beginnen!

In de liturgie - die in de congresruimte zelf plaatsvond, maar met de woord- en tafeldienst in afzonderlijke ruimtes -  werd de homilie dan ook vervangen door zogeheten preacher-slam. Er was geen vertaling meer beschikbaar en daardoor hebben we er niet alles van meegedragen - om idee te krijgen van wat preacher-slam precies is, kunt u hier een kijkje nemen (in het Duits weliswaar). De sfeer zat in elk geval goed en het was duidelijk dat de vele aanwezigen gesterkt en geïnspireerd terug naar huis werden gezonden. En dat is misschien nog de voornaamste bijdrage van dit congres: als broeders en zusters elkaar inspireren in geloof en Kerk-zijn.

Dat geldt ook voor de Vlamingen en de Nederlanders. Pieter Vandecasteele van Porticus blikt dan ook tevreden terug op dennoch.

„En je merkt dat heel wat mensen in onze beide delegaties beginnen te dromen van een gelijkaardig initiatief voor Vlaanderen en Nederland.

Laten we dus maar verder surfen op de golven van de Geest”

Aloha in den Hoge!
 

Dag 2: zaterdag 16 september

Voor dag twee van dennoch. moesten de deelnemers ruim op voorhand een keuze maken uit twee werkwinkels. Omdat Sint-Niklaas - met een volharding die sommigen als hardnekkigheid zullen beschouwen - beweert een stad te zijn, koos uw dienaar voor Urbanes Kirchesein. Een workshop volgen in het Duits in een congreshal met op de achtergrond het gerammel van borden en kopjes bleek echter toch wat overmoedig, dus verkasten we na een halfuur maar naar de werkwinkel over synodaliteit in de parochie - opnieuw met voorbedachte rade - die ook vertaald werd in het Engels.

Priester Gregor Giele en ziekenhuispastor Natalia Priseajniuc vertelden er over hun concrete ervaringen met een gewaagd synodaal traject waarmee de christenen in de stad Leipzig op zoek gingen naar wat God van hen verwacht in die stad. Uit de vraagstelling blijkt al meteen dat synodaliteit allereerst een spiritueel proces is: een gezamenlijk zoeken naar waartoe de Heilige Geest een gemeenschap beweegt.

Eén van de aspecten waarop werd ingegaan, was de vraag hoe het gesteld is met de synodale vaardigheden van onze geloofsgemeenschappen: kunnen we voldoende gebedsvolle stilte en luisterbereidheid cultiveren, bijvoorbeeld? Hoe vertrouwd zijn we met de principes van de onderscheiding der geesten? Staan we er werkelijk voor open te geloven dat God kan spreken door iemand anders of hangen we vast aan ons eigen gelijk?

Kunnen we aanvaarden dat Gods wil kan weerklinken in iets dat tegen onze mening indruist, en nog wel verwoord door iemand waarmee we het moeilijk hebben?

Zeker het principe van de onverschilligheid - het vooraf niet vasthangen aan één welbepaalde uitkomst, maar die uitkomst net kunnen openlaten - leidde in Leipzig tot heel wat frustraties en afhakers. En hoe concreter een onderscheidingsproces wordt - en dat is op zich een uitdaging, om niet in theoretische beschouwingen te blijven hangen - des te sterker het proces raakt aan onze eigen dada's. Kortom, synodaliteit is niet voor zachtgekookte eitjes.

Na een stevige lunch bleek dat Matthias Sellman opnieuw wat zieker geworden was tegenover gisteren en dus verstek moest laten gaan. Gelukkig was zijn enthousiaste collega Miriam Zimmer van de partij om ons een instrument aan te reiken waarmee we de tekenen van vitaliteit kunnen 'meten' in onze geloofsgemeenschappen. Die ontlenen de vorsers van de Ruhr Universität Bochum aan de vier 'notae ecclesiae', de aloude grondkenmerken van de Kerk: die wordt één, heilig, katholiek en apostolisch genoemd.

Die vier traditionele notae vormen ook vandaag krachtbronnen voor een vitale Kerk:

1. Eénheid toont zich in het goede functioneren van een geloofsgemeenschap, zeg maar in haar vermogen om als één geoliede machine te handelen.
    
2. Heiligheid raakt aan de spirtuele dimensie van een gemeenschap en toont zich in het feit dat haar leden zich door het geloof ten diepste verbonden weten met elkaar, dat hun toebehoren tot de geloofsgemeenschap een bron van identiteit is, in de diepte.
    
3. Katholiciteit toont zich in het vermogen van een geloofsgemeenschap om performant te functioneren in de concrete context waarin ze is ingebed: katholiek zijn is gericht zijn op het bredere, omvattende geheel, en niet een in zichzelf draaien.
    
4. Kerk zijn is ook verkondigen, kortom die omgeving beïnvloeden. In haar vermogen om dat te doen manifesteert zich de apostoliciteit.

Toegegeven, die 'theologische' meetinstrumenten hebben altijd wat meer uitleg nodig dan de modale meetinstrumenten uit je favoriete doe-het-zelfzaak en hier en daar lijkt al eens iets wat zachtjes bij de haren getrokken om het netjes in iets anders te doen passen, maar dit model kan ons denken over de levendigheid van onze gemeenschappen zeker helpen te structuren en verdiepen. (En ja, eigenlijk is Miriam Zimmer (ook) socioloog en sociaalpsycholoog, maar daarover durven we als theoloog geen grapjes te maken, dus houden we 't maar op 'theologische' instrumenten.)

Om niet nog eens tegen het taalprobleem van de voormiddag aan te lopen, glipten we na de lezing maar stiekem een andere werkwinkel binnen dan aanvankelijk was gepland - daaraan kwam dan weer weinig synodaal overleg te pas. Taalkundig was het daar in het Engels te doen en thematisch ging het over doelgroepen. Want ja, we zijn in onze parochies altijd maar in de weer voor allerlei mensen, maar wie zijn dat eigenlijk? Welk profiel hebben ze?

Immers, alleen wie zijn doelgroepen kent, kan feilloos communiceren. Wie zijn onze 'klanten' en wat beweegt hen? Wat zijn hun behoeften en hoe kunnen we hen bereiken?

Theoloog Sebastian Walter en journalist André Lorenz leggen zich al wat jaren toe op Kerk en communicatie. Ze stelden ons de zogeheten personamethode voor, een methodiek waarmee organisaties de eigen doelgroepen systematisch kunnen ontdekken en beschrijven om strategischer te kunnen communiceren en interageren. De methode bestaat erin dat je concrete profielen maakt van de mensen waarmee je in aanraking komt, die je nu al bereikt of die je zou willen bereiken. Interessant aan die oefening is dat ze je dwingt om je te verplaatsen in die mensen en dat je vanuit hun perspectief leert kijken: wat zijn hun vragen, noden en verlangens?

Boeiend. En natuurlijk leverde het een paar creatieve spanningspunten op.

In de marketing moet je immers je doelgroep goed afbakenen, maar moet de Kerk haar boodschap niet aan alle mensen richten?

En - terugdenkend aan de lezing van gisteren - voelen onze tijdgenoten nog wel de nood van God aan en hebben ze heel andere noden en vragen? Moet de Kerk dan niet proberen aan te geven dat onder al die bewuste noden misschien een diepere honger schuilt?

Laten we, tot slot, ook maar eens de wijsheid uit de eerste en de tweede workshop combineren. Priester Gregor stelde immers uitdrukkelijk dat het bij een synodaal proces van groot belang is om heel bewust ook de mensen uit te nodigen die je er eigenlijk liever niet bij zou willen, want - we zeiden het al - Gods Geest waait ook via hen. Laten we dus alvast beginnen met het maken van een concreet profiel van die groep mensen. We wensen u een boeiende zondag.

Dag 1: vrijdag 15 september

Twee maanden geleden brachten we nog verslag uit voor u van het Colloquium van Europese Parochies (CEP) in het Roemeense Timisoara. Wanneer we na een paar uur in de mini-bus arriveren in de HCC – Niedersachsenhalle in Hannover, blijkt meteen dat dennoch. van een ander kaliber is. Een paar honderd deelnemers uit diverse Europese landen, met ook heel wat jongere gezichten, stromen hier samen om zich door deskundige sprekers en, allereerst, door elkaar te laten inspireren tot kerkvernieuwing.

De Duitsers hebben het in handen, dus dan kun je ervan op aan dat het snor zit met de organisatie.

De plaatselijke bisschop, Heiner Wilmer, heet de gasten hartelijk welkom, in diverse talen, waaronder het Nederlands - de Nederlanders zaten op dat ogenblik nog ergens vast op een trein, gelukkig waren er voldoende Vlamingen in de zaal om even dankbaar te applaudisseren.

Met de populaire auteur en coach Simon Sinek benadrukte bisschop Wilmer meteen welke vraag hier de komende dagen centraal staat: niet 'wat?', niet 'hoe?', maar 'waarom?'. Waarom behoor jij tot de Kerk? Waarom doe jij wat je doet in de Kerk? En waarom doen wij dat?

Wanneer de organisatoren ten tonele verschijnen, blijkt dat theoloog Matthias Sellman van de Ruhr Universität Bochum, wiens gedachtegoed ten grondslag ligt aan Space for Grace, thuis zit met COVID-19. Echt ziek is hij er niet van, en dus geraakt hij er hopelijk morgen wel om zijn geplande lezing te geven over kenmerken van kerkelijke vitaliteit.

Vandaag mocht alvast zijn enthousiaste jongere collega Thomas Arnold van de Katholische Akademie van het bisdom Dresden-Meissen de spits afbijten met een lezing over 'Zelfvertrouwen onder druk. Omdat mensen ons nog steeds vragen stellen'. Daarin maakte hij meteen duidelijk dat we ons in een uniek moment in de geschiedenis bevinden: nooit eerder is godsdienst voor zovele tijdgenoten irrelevant geworden.

God lijkt gewoon geen rol meer te spelen in de keuzes die mensen maken en in de waarden die ze beleven.

Want waarden hebben ze nog steeds, benadrukte Arnold, net als nood aan rituelen, zeker op belangrijke momenten in het leven, maar die momenten leiden niet meer als vanzelf tot het stellen van de godsvraag.

Volgens Thomas Arnold moeten we als Kerk de hoop centraal stellen en ons bezinnen over de vraag waarom we niet of te weinig aanwezig zijn op de momenten dat onze tijdgenoten het meest nood hebben aan die hoop, zoals tijdens de pandemie, in het omgaan met migranten en vluchtelingen enzovoort. Het is duidelijk dat de interne crisis in de Kerk, die onder meer gelinkt is aan het seksueel misbruik, daarin een grote rol speelt. Wat dat betreft, pleitte Arnold alvast ervoor om die crisis in het gezicht te kijken: alles moet op tafel.

Kunnen we in staat zijn om oprecht te rouwen over wat er is misgelopen?

Hebben we de moed om de zaak ten gronde aan te pakken? En kunnen we ons op weg begeven naar verzoening? Nu is het ogenblik gekomen om schoon schip te maken, los te laten wat nooit meer terugkomt en te werken aan vernieuwing.

Na de vurige lezing mochten de andere deelnemers in groepen stilstaan bij die centrale waarom-vraag, terwijl de Nederlanders en de Vlamingen een onderonsje hielden over hun ervaringen met kerk-zijn en kerkvernieuwing. Op briefjes mochten we in drie punten kwijt waarover we wat dat betreft graag zeuren. Op een ballon hoorde dan weer te komen wat ons, ondanks alle frustraties en teleurstellingen, recent nog vreugde gaf en ons blij maakte dat we geloven en deel uitmaken van de Kerk.

Ondergetekende krijgt kippenvel van piepende ballonnen en heeft het ook niet altijd zo begrepen op al die ludieke werkvormen. Toch werd het gesprek uiteindelijk interessant. Wat onthouden we? Dat het vaak algemene problemen zijn die ons de kriebels geven, maar heel concrete, tastbare ervaringen die ons vervullen met energie. Die problemen, of ze nu concreet of algemeen zijn, moeten we best wel ernstig nemen - kunnen we dat op dit moment miskennen als Kerk in Vlaanderen? - maar dat kunnen we pas wanneer we ons laten voeden door die vertroostende en leven gevende concrete ervaringen.

Terug in de conferentiezaal brachten drie medewerkers van Porticus, onder wie 'onze' Pieter Vandecasteele, een stand van zaken van het project Space for Grace. Enkele lessen om mee te nemen?

1. Durf in het openbaar te gaan. Laat naar buiten zien wat je van binnen gelooft
    
2. Vergeet het waarom niet: ken en leef je spirituele wortels - maar zonder die op te dringen
    
3. Het oog wil ook wat: wees professioneel en kwalitatitief
    
4. Samenwerking leidt tot succes: durf samen te werken
    
5. Gebruik de moderne media, maar op de juiste manier
    
6. Je bent niet alleen: netwerken en evaluatie geven je een duw in de rug - meteen een opdracht voor het IPB?

Weer in het hotel werd het gesprek over vernieuwing van en in de Kerk nog wat voortgezet. Zeker in Vlaanderen zijn er in deze dagen immers meer dan genoeg dingen die ons ten zeerste beroeren en die duidelijk maken dat de Kerk altijd bekering en vernieuwing behoeft.