Nils Duquet: ‘Vrede is werk van lange adem’

Het Vlaams Vredesinstituut werd in 2004 opgericht als paraparlementaire instelling bij het Vlaams Parlement. Vanuit zijn opdracht te werken aan een meer vredevolle samenleving levert het Vredesinstituut grondige analyses van oorlogssituaties en organiseert het debatten, om aan te sturen op maatregelen die geweld voorkomen en de vrede bevorderen.

Allemaal goed en wel, maar wordt er ook geluisterd?

Nils Duquet • Toch wel, ik heb wel degelijk de ervaring dat er naar de aanbevelingen van het Vredesinstituut geluisterd wordt door onze overheden. Zo hebben we een beleid ontwikkeld rond wapenexport, bij ons een bevoegdheid van de regio’s, die gevolgd wordt. Er heerst transparantie over de vergunningen. Vredeseducatie is een tweede belangrijke taak van het Vredesinstituut en ook daar kunnen we resultaten voorleggen. Onderwijs en musea gaan aan de slag met de bevindingen uit ons onderzoek.

Is het toch niet vaak vechten tegen de bierkaai?

Bouwen aan vrede is een werk van lange adem. Het vergt veel geduld en volharding. Je verandert houdingen en tendensen niet van de ene dag op de andere. Ik kan me inbeelden dat de vredesbeweging het gevoel heeft dat ze weinig gehoor krijgt. Ze geraakt maar weinig in de media en bij het brede publiek.

Als de oorlogsretoriek de bovenhand haalt, kun je daar weinig tegenin brengen, want je wordt meteen in het verkeerde kamp gestoken.

Men zegt vaak: ‘De waarheid is het eerste slachtoffer in een oorlog.’ Ik zou eerder zeggen: ‘De nuance is het eerste slachtoffer.’ Praten over vrede is best moeilijk, want wat bedoelen we er precies mee? Is vrede alleen de afwezigheid van oorlog? Of is er veel meer nodig om in vrede te kunnen leven?

De invasie van Rusland in Oekraïne was totaal ongeoorloofd. Wat betekent het in zo’n situatie om voor vrede op te komen?

Daar zie je heel goed dat vrede meer is dan alleen de afwezigheid van oorlog. Stel, het Westen had geen wapens gestuurd. Dan was de oorlog al lang gedaan. Maar zou er vrede heersen in Oekraïne? De agressor zou beloond zijn, het internationaal recht geschonden en het slachtoffer onderdrukt en in de steek gelaten.

Het Vredesinstituut was dan ook niet gekant tegen wapenleveringen. Wel hebben we er voorwaarden aan verbonden, die in eerste instantie ook werden gevolgd: geen wapens waarmee Oekraïne het grondgebied van Rusland zou kunnen aanvallen, geen ongebreidelde wapenlevering die na de oorlog een vredesakkoord in gevaar kan brengen. Nu al wordt het een grote uitdaging en langdurig engagement om te maken dat de vele wapens niet in verkeerde handen vallen.

In het drugsmilieu in Antwerpen wordt vandaag gevochten met wapens uit de Joegoslavische oorlog van de jaren ‘90. 

Er treedt ook een zekere erosie op in de oorspronkelijke afspraken. Zo gaan de VS clustermunitie leveren. En Oekraïne valt wel degelijk nu en dan aan op Russisch grondgebied.

Hoe was de invasie idealiter beantwoord en waar zouden we dan vandaag staan?

Idealiter was de militaire ondersteuning gepaard gegaan met een sterker diplomatiek offensief. De diplomatieke aandacht van Europa ging in het begin vooral naar interne cohesie. Beter was geweest als we China zover hadden gekregen om de inval te veroordelen. Als we van in het begin een kordate, eensgezinde internationale veroordeling hadden gezien, dan was Rusland niet zo ver gegaan.

We hadden ook preventief kunnen werken door kritische stemmen in Rusland een groter platform te geven, door handelsrelaties aan te gaan zonder afhankelijk te worden, door het middenveld te versterken.

Hoe zie je de oorlog verder evolueren?

Ik zie niet snel kans op een militaire doorbraak voor een van beide partijen. Het wordt dus een uitputtingsslag, tenzij er een diplomatieke doorbraak kan geforceerd worden. We kunnen alvast werken aan omstandigheden waarin onderhandelingen begonnen kunnen worden, want zelfs als beide partijen oorlogsmoe zijn, moeten de omstandigheden nog goed zitten om überhaupt over vrede te kunnen spreken. Zijn er nog open lijnen?

Welke kansen zijn er nog voor de diplomatie?

De sancties hebben geholpen, maar inmiddels heeft Rusland nieuwe manieren gevonden om wapens te produceren. We moeten alleszins vermijden om in een nieuwe Koude Oorlog te komen met een wapenwedloop. Tegelijk kunnen de wapens die al geleverd zijn, bouwstenen worden voor een onderhandeling over ontwapening.  

Hoe evalueer je de Vaticaanse diplomatie op dit moment? Oekraïne vindt die te Russischgezind.

De Vaticaanse diplomatie is sterk uitgebouwd en heeft een lange geschiedenis. Maar momenteel hebben de Oekraïners er inderdaad maar heel weinig vertrouwen in. Het Vaticaan heeft weliswaar van in het begin veel materiële en andere steun gegeven aan Oekraïne, maar het heeft de invasie nooit expliciet veroordeeld. Dat stuit de Oekraïners enorm tegen de borst. De Vaticaanse diplomatie blijft ook erg steunen op de Russische patriarch Kyrill, hoewel die toch alles behalve vredesgezind is.

Gaan we ooit de geschikte bemiddelaar vinden? Ook Turkije bood zich al aan, maar is evenmin voor iedereen aanvaardbaar. Misschien moet het wel een groep diplomaten worden. Dat wordt een moeilijke puzzel om te leggen.

Waarom trapt de wereld telkens weer in de val van het wapengekletter?

Omdat we mensen zijn, zeker? Er zijn veel grote krachten aan het werk die de weg plaveien voor nog meer geweld: de klimaatcrisis, de wedloop om grondstoffen in bepaalde gebieden, geopolitieke machtsverhoudingen, binnenlandse problemen. Vooral in kwetsbare regio’s kunnen spanningen makkelijk leiden tot conflict. Laat dat een les zijn om continu te blijven investeren in het weerbaar maken van samenlevingen door hun instellingen te versterken: onderwijs, handel, cultuur, media…  Vlaanderen is maar een kleine regio, maar wel een welvarende. We kunnen in ons buitenlands beleid keuzes maken die vrede bevorderen.

Maar we mogen niet vergeten dat veruit de meeste conflicten wel degelijk vreedzaam worden opgelost. En daarom horen we er bijna niets van. Multilaterale inspanningen zijn meestal wel succesvol.

Evenementen van het Vredesinstituut op 21 september gaan opvallend genoeg niet over Oekraïne. Is dat niet de meest prangende vredeskwestie?

We blijven dagelijks met Oekraïne bezig maar we willen ook de bevolking, die veel solidariteit toonde in de opvang van vluchtelingen in de eerste maanden na de invasie, een hart onder de riem steken op een dag als 21 september. Het is een symbolisch moment waarop we ook andere perspectieven op vrede willen laten zien, door duidelijk te communiceren over wat we doen.

Meer weten en meedoen

• Naar aanleiding van de Dag van de Vrede nodigt het Vlaams Vredesinstituut op donderdag 21 september uit voor de documentaire Qatar aan de Schelde gevolgd door een panelgesprek over moderne slavernij en vrede met onder andere met Luc Cortebeeck en Patsy Sörensen in cinema Lumière in Antwerpen.
• Aan de gevels van talrijke gemeenten wappert op 21 september de vredesvlag als teken van solidariteit.
• Ontdek de vele activiteiten van Pax Christi Brugge, van stiltecirkel aan de vredesboom tot een solidariteitsmaal met daklozen en lezingen.
• In Sint-Niklaas houdt de lokale afdeling Pax Christi/beweging.net van 10 tot 11 uur bij de bibliotheek op het H. Heymanplein een vredesactie.
• Gebruik het bezinnend aanbod van Pax Christi.