‘Laudate Deum’, een pauselijke noodkreet voor de planeet

De brief Laudate Deum wordt gepubliceerd bij de start van de gesprekken van de Synode over synodaliteit. Het is 4 oktober, feestdag van Franciscus van Assisi, de dierenvriend, universele broeder en poverello. De sterren staan dus goed om de vele synodevaders en -moeders in de juiste stemming te brengen om te luisteren met een hart dat bereid is tot bekering. En ook om de wereld toe te spreken met een eenvoudige waarheid:

Onze levensstijl maakt ons allemaal kapot.

Alles is verbonden

Laudate Deum is een apostolische exhortatie, een brief die moet gelden als aansporing. Ze dient als aanvulling op Laudato si’, de encycliek waarin paus Franciscus acht jaar geleden zijn visie gaf op de klimaatcrisis. Kernidee van die encycliek was dat alles op aarde verbonden is: mens, dier, kosmos, en de Liefde die alles bijeenhoudt, God. Hij sprak daarom met zijn encycliek ook uitdrukkelijk mensen van alle overtuigingen aan. Als inspiratiebron verwees hij naar Sint-Franciscus van Assisi, die de universele broederlijkheid predikte. Die kerngedachte en inspiratiebron worden in Laudate Deum opnieuw aangehaald.

‘Laudate Deum’ preciseert en dringt aan

‘Ik voel me genoodzaakt enkele preciseringen aan te brengen (bij Laudato si’)’, schrijft de paus. ‘We naderen misschien een breekpunt, vanwaar geen herstel van de planeet meer mogelijk is.’ Hij verwijst naar de Covid-19-pandemie, die ‘bewijst hoe sterk het menselijk leven verbonden is met dat van andere wezens en het klimaat’. En naar artificiële intelligentie (AI) en andere technologische innovaties, die ‘uitgaan van het beeld van de mens zonder enige begrenzing’. ‘Het grootste probleem is de ideologie die geobsedeerd is door de groei van menselijke macht tot het onvoorstelbare.’ En die macht ligt in handen van een heel kleine groep mensen.

Nooit heeft de mensheid zoveel macht gehad en niets garandeert dat ze die goed zal weten te gebruiken.

De paus vergelijkt de situatie met de dreiging van de atoombom. De wereld is inderdaad al eerder slachtoffer geworden van ingenieuze ontwikkelingen. De vraag die zich opdringt, zo schrijft de paus, is dan ook: ‘Wat is de zin van mijn leven, van mijn passage op aarde, van mijn werk en inspanningen?’ 

In het derde hoofdstuk analyseert de paus de zwakte van de internationale politiek. Wereldwijde samenwerking is nochtans essentieel om de klimaatcrisis aan te pakken. In het vierde hoofdstuk staat hij stil bij de successen en mislukkingen van de laatste klimaatconferenties, om in het vijfde hoofdstuk zijn verwachtingen uit te drukken voor COP28 in Dubaï.

We mogen ons niet verlaten op geïsoleerde technische oplossingen, want die blijven steken in de logica van het oplappen. Het systeem zelf is ziek, zelfs moordend. ‘Laten we eindelijk aanvaarden dat het gaat om een menselijk en sociaal probleem met uiteenlopende aspecten’, zo herhaalt de paus zijn visie op de ‘integrale ecologie’: zorg voor de mens en voor de aarde hangen nauw samen.

De paus wil maatregelen die doeltreffend, bindend en makkelijk te controleren zijn.

Aan de machthebbers stelt hij één simpele vraag: ‘Wat voor zin heeft het een machtspositie te behouden die herinnerd zal worden om haar onvermogen om in te grijpen toen het moest?’

In het slothoofdstuk reikt de paus spirituele motivatie aan om over alle grenzen heen samen te werken voor de planeet. Over de centrale plaats van de mens in de schepping (volgens de judeo-christelijke visie) zegt hij: ‘Vandaag moeten we erkennen dat alleen een ‘gesitueerd antropocentrisme’ mogelijk is. Met andere woorden, menselijk leven bestaat niet zonder al het andere leven, want we zijn allemaal verbonden en vormen één universele familie, een sublieme eenheid die ons tot sacraal, teder en nederig respect brengt.’ 

Integrale bekering

Slotsom, zo schrijft de paus: ‘Er is geen duurzame verandering zonder culturele verandering, zonder een meer volwassen levensstijl en rijpere maatschappelijke overtuigingen. Er is geen duurzame verandering zonder verandering van de mensen.’ Minder en bewuster consumeren, lijkt misschien maar een druppel op een gloeiende plaat, maar die druppels zijn nodig om de wereldleiders in beweging te krijgen.