Parochiekerken onder de loep

CRKC houdt een enquête bij Vlaamse kerkbesturen en wil een visie aanbieden

Nog steeds bepalen parochiekerken ons landschap. Ze zijn dan ook meer dan de plaatsen waar geloofsgemeenschappen samenkomen om liturgie te vieren. Ze zijn vertrouwde bakens voor velen, maar ook stilteplekken voor wie wil bidden of gewoon rust zoekt. De kerkelijke infrastructuur in Vlaanderen mag dan al indrukwekkend ogen – in 2011 waren er nog zo’n 1.800 parochiekerken – veel daarvan wordt almaar minder gebruikt.
In 2012-2013 hield het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur (CRKC), door de Vlaamse overheid aangesteld als expertisecentrum voor religieus erfgoed, een uitvoerige enquête bij de kerkfabrieken over parochiekerken. De resultaten werden gebundeld in de databank ODIS. Sinds vorig jaar wordt die enquête herhaald om het beeld te kunnen actualiseren. Nog tot 15 februari hebben kerkbesturen de tijd om hun antwoorden in te zenden. Nieuwigheid is dat nu ook wordt gepeild naar het zogenoemde klinkende erfgoed, klokken en orgels.
„Het departement onroerend erfgoed van het CRKC voerde in 2012 de eerste grootschalige ‘nulmeting’ van parochiekerken uit”, zegt Dimitri Stevens van dat CRKC. „Voordien bestond er vreemd genoeg geen algemeen beeld. Uit die eerste enquête puurden we niet enkel nuttige gegevens over de kerken, ze werd ook de basis voor meerjarenplannen zowel als voor een toekomstvisie over het gebruik van parochiekerken op het grondgebied van een gemeente.”
Wat verwacht het CRKC dan van de tweede enquête? „Sinds 2013 werden slechts 61 parochiekerken onttrokken aan de eredienst, geen vijf procent”, zegt Stevens. „De komende tijd zullen er echter beslist nog meer kerken sluiten omdat de kerkenbeleidsplannen de komende jaren verder zullen worden uitgevoerd. Opmerkelijk zijn nu al de regionale verschillen. De meeste onttrekkingen vonden plaats in het bisdom Gent (27) en in mindere mate in het bisdom Brugge (14). In [node:field_streamers:0] het bisdom Hasselt werden de afgelopen vijf jaar twee parochiekerken onttrokken aan de eredienst. Het beleid is er beduidend meer terughoudend. We vragen nu de kerkbesturen of er herbestemmingsplannen bestaan en of ze daarbij nood hebben aan meer begeleiding.”
Gelijktijdig met de pensionering van Jan Jaspers, directeur van CRKC, verscheen de inspiratiegids Leven in de kerk, met voorbeelden van hoe parochiekerken vandaag in Vlaanderen een toekomst krijgen. Een eerste mogelijkheid daartoe is valorisatie: de betekenis van het kerkgebouw in al zijn aspecten versterken, bijvoorbeeld door middel van een kunsthistorisch aanbod, met respect voor het gebruik voor de eredienst. Een tweede mogelijkheid, vooral in de stad, is het medegebruik van een parochiekerk door een andere christelijke geloofsgemeenschap, al dan niet katholiek. Aan anderstalige katholieken en aan oosterse kerkgemeenschappen werden al verscheidene kerkruimten ter beschikking gesteld. Nevenbestemming door het betrekken van een niet-religieuze gebruiker is een derde optie, zoals de bibliotheek in Kaulille of het planetarium in Hove. Herbestemming geldt weliswaar steeds als laatste optie.
„Er gebeuren heel wat haalbaarheidsstudies over herbestemming, maar slechts een minderheid wordt daadwerkelijk uitgevoerd”, zegt Stevens. „Bovendien gaat het vooral om veeleer zachte voorstellen, zoals een socioculturele invulling. Feit blijft dat de kosten van dergelijke herbestemming vaak hoog zijn. Commerciële herbestemmingen zijn uitzonderlijk en worden vaak gecontesteerd.”
Een geslaagde herbestemming blijkt de vrijdagse boerenmarkt in de gewezen Sint-Amandskerk in Roeselare. Een ander geprezen voorbeeld is de Colomakerk in Mechelen, die na jaren leegstand in 2017 opnieuw voor de eredienst werd geopend en tegelijk ook ontmoetingsruimte voor de wijk is. Het prijskaartje was echter niet min.

Alle info via www.crkc.be. De inspiratiegids Leven in de kerk is er te koop voor 44,95 in de webshop.
Reageren op dit artikel? Dat kan op www.kerkenleven.be