Wantrouwen
Hoeveel vertrouwen heeft u in de regeringen, parlementen, overheidsadministraties of politieke partijen? Het zijn vragen die geregeld opduiken in opinieonderzoeken. Uit de resultaten blijkt dat het vertrouwen in de politiek al decennia afneemt. Dat is een dramatische vaststelling. Onze democratie is toch een dierbaar goed? Hoe is het zover kunnen komen?
Tussen pot en pint luidt de analyse gemakshalve dat politici onbekwame zakkenvullers zijn. Zou dat echt het probleem zijn, dat we op wonderbaarlijke wijze enkel onbekwame mensen verkiezen, steevast van kwade wil en belust op eigen gewin? Of moeten we misschien toch wat dieper graven om de oorzaak van ons ongenoegen te vinden?
In de politiek stappen uit verlangen naar geld en roem is geen al te best idee. Politieke loopbanen zijn riskant, onzeker en vaak kort. Voor eer en prestige moet je het ook niet doen, want vaak is de politicus kop van jut. Veel politici voelen zich tegenwoordig vaker machteloos dan almachtig.
Precies daar komen we op een cruciaal punt. De hedendaagse politici zijn veeleer machteloos dan onbekwaam. De problemen waarmee ze kampen zijn te groot, hun instrumenten te beperkt. De klimaatontsporing tegengaan, een pandemie indammen, wereldwijde migratiebewegingen voorkomen of in goede banen leiden, begin er maar aan. Terwijl onze problemen mondialer worden, strijden onze politici hoofdzakelijk met nationale of regionale wapens. Dat fenomeen zien we niet enkel in het kleine België. Zelfs de Amerikaanse president Joe Biden, op papier een van de machtigste mensen op aarde, lijkt maar geen greep te krijgen op de grote uitdagingen voor zijn land. Dat was onder zijn voorgangers niet anders.
Bovendien kampen politieke partijen in veel landen steeds meer met een politieke hyperconcurrentie die alles verlamt. De kiezers stemmen wispelturiger, het politieke landschap raakt versnipperd. Politici zijn daardoor [node:field_streamers:0] geneigd niet op lange termijn te denken en te handelen, maar de eerstvolgende verkiezingen veilig te stellen. Politieke visie maakt plaats voor peilingen en populariteitspolls. Is dat enkel de schuld van politici, of dragen media en burgers mee verantwoordelijkheid? Alle betrokkenen moeten in eigen boezem durven te tasten.
Wat kunnen we doen om het vertrouwen te herstellen? Naar boven en naar beneden kijken. Naar boven, omdat we Europese en internationale instellingen nodig hebben om mondiale problemen aan te pakken die de afzonderlijke landen overstijgen. Naar beneden, omdat de lokale besturen vaak wel nog ons vertrouwen genieten, zeker in kleine gemeenten. Laten we toch maar eens goed nadenken of die nieuwe gemeentelijke fusies wel een goed idee zijn. De combinatie van sterke internationale instellingen en lokale politici dicht bij de bevolking kan een deel van de vertrouwensbreuk dichten.
Ook moeten we met z’n allen onze verwachtingen bijstellen. Politici moeten minder beloven, burgers moeten aanvaarden dat de macht van bestuurders beperkt is. Een samenleving waarin de politiek alle problemen oplost heeft nooit bestaan en zal nooit bestaan. We moeten grondiger nadenken over de kerntaken van de politiek, en tegelijk de rol van het middenveld heruitvinden, als maatschappelijke actor en als brug tussen individu en bestuur. Niet alle oplossingen zullen van boven komen, wat van onderuit groeit, is vaak sterker.
De onmacht van de politiek en het wantrouwen van de burger vormen een gevaarlijke cocktail. Het antwoord zal niet komen van een sterke leider, maar van ons aller vermogen tegelijk realistisch en geëngageerd om te gaan met de uitdagingen van onze tijd. Politici, kiezers en media zullen samen hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Politici zijn slechts onze tijdelijke afgevaardigden, ten gronde blijft de samenleving ons aller verantwoordelijkheid.