3 feiten om te onthouden van paus Franciscus in Latijns-Amerika

1. Paus erkent historische schuld van kerk in onderwerping inheemse volkeren

Het zwaartepunt van de Latijns-Amerikareis van paus Franciscus lag onmiskenbaar in Bolivië. Daar hield hij op 9 juli een opmerkelijke toespraak, waarin hij vergeving vroeg voor de wandaden van de kerk tijdens de kolonisatie van Amerika.

Er was zonde, heel veel zelfs. Paus Franciscus

Bij de herdenking van 500 jaar kolonisatie in 1992 werd wel aandacht besteed aan de problematiek, maar zonder te erkennen dat de kerk en bepaalde religieuze orden een actieve rol hadden gespeeld in de onderwerping van inheemse volkeren, herinnert zich Alma De Walsche, Latijns-Amerikaspecialist van het mondiaal tijdschrift Mo*. De expliciete schuldbetuiging is zonder meer historisch te noemen.

2. President Evo Morales van Bolivië geeft ideologisch getint cadeau

Paus Franciscus kreeg van de Boliviaanse president een crucifix met de communistische symbolen hamer en sikkel. En daarbij nog een halsketting met dezelfde symbolen en een erg politiek getint boek. Ongepast?

Alma De Walsche: Evo Morales toont aan zijn achterban en tegenstanders dat hij zijn eigen socialistische ideologie niet verloochent door de paus te ontvangen in zijn land. De paus van zijn kant toonde zich niet verontwaardigd. Hij loofde de president voor de vooruitgang die hij in het land maakte voor de bevolking. 

Uiteindelijk bleek het kruisbeeld een ontwerp van de jezuïet Luis Espinal, die in 1980 vermoord werd. De paus zou geregaeerd hebben door te zeggen: Dat wist ik niet.

Het valt trouwens op dat de paus Bolivië uitkoos om zijn historisch pardon uit te spreken, zegt De Walsche. In Ecuador, waar hij eerst voet aan de grond zette, hield hij het bij een oproep om te blijven kiezen voor dialoog. In het land van president Correa laait de polarisering op nadat hij de grondwet liet aanpassen om ook na zijn 3de ambtstermijn te kunnen aanblijven.

Ten slotte kunnen de Boliviaanse president en paus Franciscus elkaar ook vinden in hun beider kritiek op de negatieve effecten van de neoliberale economie op het milieu. Evo Morales hield in 2010 een alternatieve klimaattop in Bolivië na de mislukte top in Kopenhagen enkele maanden eerder.

3. Paus pikt draad van bevrijdingstheologie weer op

Het allerbelangrijkste voor de Latijns-Amerikaanse kerk is echter dat paus Franciscus de draad van de bevrijdingstheologie weer oppikt. Dat deed hij eerder al door theologen als Gustavo Gutierrez en Frei Betto uit te nodigen en met de heiligverklaring van Oscar Romero.

Alma De Walsche: De encycliek Laudato Si sluit aan bij de bevrijdingstheologie door de voorkeursoptie voor de arme en het kwetsbare, en de aanklacht van het structureel economisch onrecht.

Latijns-Amerikanen begrijpen die taal goed. Het voelt alsof de paus hun een hart onder de riem komt steken. Voor hen is dit de boodschap van het evangelie. Alma De Walsche

De bevrijdingstheologie ontstond uit de sociale rechtvaardigheidsleer van de kerk, ontwikkeld in de jaren 1960 tijdens het Tweede Vaticaans Concilie. Tegen de achtergrond van de Koude Oorlog werd die beweging echter al gauw verdacht gemaakt als communistisch. Onder de Poolse paus Johannes Paulus II werden de voortrekkers van de beweging monddood gemaakt. Kardinaal Ratzinger, ten tijde van Johannes Paulus II prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer, hield de lijn aan toen hij paus werd.