3 pausen, een brandstapel en ikzelf

De Tsjechische priester en theoloog Jan Hus was een voorloper van Maarten Luther. Hij stond bekend om zijn felle kritiek op de mistoestanden in de kerk van begin 15de eeuw. Tientallen jaren kende het christendom 2, en later zelfs 3 pausen. Het concilie van Konstanz (1414-1418) moest een eind maken aan de verdeeldheid. Jan Hus was uitgenodigd om zijn kritiek te komen verdedigen. Er was hem zelfs een vrijgeleide beloofd. Wat dat met mezelf te maken heeft? Ik kom er zo meteen toe. Nog even de geschiedenis verder schetsen.

Het concilie zette inderdaad 2 pausen af (Johannes XXIII en Benedictus XIII). Een derde (Gregorius XII) hield het dan zelf ook maar voor bekeken. Maar hetzelfde concilie dat een einde maakte aan het Westers Schisma, veroorzaakte meteen een nieuwe breuk. Want de belofte aan Jan Hus werd niet ingelost.

Door een kleine meerderheid van het concilie werd Hus tot de brandstapel veroordeeld. Samen met hem gingen op 6 juli 1415, vandaag precies 600 jaar geleden, ook zijn gewraakte geschriften in rook op. Tot op vandaag blijft de kerk van de Hussieten trouw aan de theologie van de hervormer.

Paus Johannes Paulus II erkende schuld voor Jan Hus

Jan Hus kunnen we inmiddels met nieuwe, oecumenische ogen bekijken. Johannes Paulus II noemde hem een hervormer van de kerk en beleed schuld voor zijn veroordeling tot de brandstapel. Over de theologie van Hus zijn we nog niet uitgesproken, maar hij is volgens de vroegere paus in ieder geval geen aanleiding voor verdeeldheid meer, maar voor dialoog.

Spanning tussen eenheid en verscheidenheid leren uithouden

De 600ste verjaardag van het concilie van Konstanz drukt ons met de neus op een spanning die ook vandaag in de kerk bestaat - en die we moeten proberen uit te houden: de spanning tussen eenheid en verscheidenheid.

De eenheid werd door het concilie hersteld, maar datzelfde eenheidsstreven bracht haar er ook toe om rimpelingen in het kerkelijk landschap zodanig glad te strijken dat een afwijkende mening niet langer werd geduld.

Uitgesproken kritiek op kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders en hun praktijken was voortaan uit den boze.

Naar Frankrijk gevlucht voor polarisatie

Ik mag vandaag voor het eerst voor het nieuwe Kerknet schrijven. Dat de actualiteit me ertoe aanzet om mijn eerste blog over deze spanning tussen eenheid en verscheidenheid te schrijven, is niet louter toevallig. Het zegt veel over mijzelf en de wijze waarop ik in de kerk wil staan.

Ik ben een Nederlandse theoloog, maar ik woon, werk en doceer sinds 15 jaar in Frankrijk.

Hier wist ik aan de oplopende tegenstellingen in de Nederlandse kerk te ontsnappen. Toen ik naar Frankrijk verhuisde, was de katholieke kerk in mijn land tot op het bot verdeeld. Verketteringen over en weer waren aan de orde van de dag, tussen ‘progressieve’ katholieken en ‘Rome-getrouwen’. Echt geluisterd werd er niet. Geloofservaringen werden niet werkelijk gedeeld en uitgewisseld.

Het was pas in Frankrijk dat ik merkte dat ik niet hoefde te kiezen tussen beide kampen.

Je kunt als katholiek eenheid en verscheidenheid ook samendenken.

Dat Nederlandse katholieken het daar wat moeilijker mee hebben, komt misschien door de calvinistische volksaard. Die wordt volgens sommigen gekenmerkt door een of-of denken (sola scriptura, sola fide, sola gratia, wat betekent: alleen de Schrift, alleen het geloof, alleen de genade), terwijl aan waarachtig katholicisme een en-en denken ten grondslag zou liggen.

Tijdig remmen om Schrift en Traditie te lezen

Het concilie van Konstanz herinnert ons eraan dat altijd het gevaar op de loer ligt om binnen het spanningsveld tussen eenheid en verscheidenheid het ene ondergeschikt te maken aan het andere.

Als tussen eenheid en verscheidenheid geen evenwicht bestaat, wordt verscheidenheid verdeeldheid, of eenheid uniformiteit.

Johannes XXIII (de echte dus) zei tijdens het Tweede Vaticaans Concilie dat hij de paus moest zijn voor alle katholieken, zowel voor hen die het gaspedaal in willen trappen, als voor hen die eerder naar de rem neigen.

Ik hoop dat wie mijn blogs zullen volgen, mijn passie voor de katholieke eenheid-in-verscheidenheid weten te herkennen. En ik hoop dat ik van jullie af en toe het gaspedaal in mag drukken, zonder uit de bocht te vliegen. En dat ik af en toe ook het rempedaal mag vinden om de schoonheid van de weg die wij als kerk gaan, te kunnen bewonderen. Bovendien: tijdig remmen helpt ook om de verkeersborden van Schrift en Traditie te kunnen lezen – anders dreig je te verdwalen.