4 schilderijen om te mediteren over de Heilige Familie

Familie is een beladen onderwerp. Ik voel wat weerzin om erover te beginnen. Het moraliserende spreken van de Kerk over relaties ligt velen zwaar op de maag. 

Bovendien zijn familierelaties voor veel mensen even belangrijk als veeleisend. De realiteit van het leven in familieverbanden vraagt bij momenten veel van een mens, te veel soms. 

Het geïdealiseerde spreken over en afbeelden van de Heilige Familie kan dan al snel in het verkeerde keelgat schieten. Maar heiligen is nog iets anders dan idealiseren, zoals deze visionaire schilders ons – gewild of onbewust – laten zien.

Niet ons streven naar een ideale levensvorm maakt heilig, maar wel: streven naar heiligheid geeft aan ons leven hopelijk de vorm die daarvoor nodig is.

Ons verborgen leven in de woestijn van het gezin doet ertoe

Wat me in het schilderij van Giorgione opvalt is niet het geïdealiseerde beeld van Jezus, Maria en Jozef, maar wel de omgeving. Het lijkt wel of de Heilige Familie zich helemaal alleen in een rotswoestijn bevindt, terwijl het toch een interieur moet zijn aan het raam te zien. 

De woestijn is een belangrijk spiritueel symbool en door het gezinsleven in de woestijn te situeren is Giorgione – gewild of ongewild – symbolisch bijzonder scherpziend. 

Het gezinsleven is inderdaad soms een woestijn.

Zoals de woestijn voor de spirituele zoeker een plaats is van ascese, zo is ook het gezinsleven vaak een plaats waar we ons eigen verlangen naar comfort en plezier opzij moeten zetten voor de behoeften van onze partner, kinderen, ouders, broers en zussen. 

Net zoals de woestijn, is het gezin ook een plaats waar we geconfronteerd worden met onze diepste eenzaamheid. Celibatair levende mensen durven dat al eens te vergeten. Ik denk dat Jezus daarin realistischer was. Hij acht het echt wel mogelijk dat er een wig wordt gedreven tussen tussen zoon en vader, tussen dochter en moeder, tussen schoondochter en schoonmoeder;  ja, huisgenoten worden vijanden. (Matteüs 10,35-36) 

In je familie soms vervreemd zijn, kan eenzamer aanvoelen dan echt alleen zijn. 

Maar net om die reden, kunnen de woestijn en het gezinsleven ook plaatsen worden van Godsontmoeting en heiliging. We hoeven maar te beseffen dat Jezus het grootste gedeelte van zijn leven in het verborgene in zijn gezin heeft geleefd, om met andere ogen te kijken naar ons eigen gezinsleven. Dat gewone, onzichtbare leven dat niet wordt tentoongesteld in de social stream doet er blijkbaar toe. Daar kunnen we leven zoals Jezus 30 jaar geleefd heeft. 

Elkaar iets tonen van het volle leven

Goya schildert behalve Jezus, Maria en Jozef ook de ouders van Maria: de heilige Anna en Joachim. Al zouden het ook de profetes Hanna en de vrome Simeon uit de tempel kunnen zijn (Lucas 2,22-). 

In ieder geval zijn het Drie generaties en daar heeft hij maar ⅓ van het doek voor nodig. De overige ⅔ wordt ingenomen door een hemels tafereel met engelen, God de Vader en boven alles uit de heilige Geest als een duif. De kleuren geel en oranje verwijzen naar het bovennatuurlijke of spirituele leven. 

Het kan voor veel mensen een verademing zijn om hun gezins- en familiale relaties in het perspectief van Goya te plaatsen. 

De soms vermoeiende familiebanden zijn er niet voor zichzelf, maar ze worden pas echt vruchtbaar in het licht van het volle leven waarin het spirituele leven met God de belangrijkste plaats heeft. We mogen de familieperikelen relativeren en elkaar zachtjes toeleiden naar een hogere dimensie van het bestaan. 

Ook Jezus moet in die lijnen gedacht hebben toen hij zijn ontevreden familieleden voor de deur liet staan en zei: Want mijn broeder en mijn zuster en mijn moeder zijn zij die de wil van God volbrengen. (Marcus 3, 35)

Intimiteit als oefenschool voor grotere verbanden

Volgens de katholieke traditie hebben Maria en Jozef geen andere kinderen gehad. Maar dat betekent volgens André Cnockaert SJ in Ignis Magazine niet dat Jezus is opgegroeid in de nogal besloten omgeving van een éénkindgezin. In het boerendorpje Nazareth is Jezus zo goed als zeker opgegroeid omringd door een brede kring van tantes en nonkels en te midden van neven en nichten (die trouwens in het toenmalig taalgebruik ook broers en zussen werden genoemd). 

De Belgische schilder Joseph Paelinck typeert prachtig de intimiteit van het kerngezin met de grootouders Anna en Joachim. Maar het mysterieuze groene doek achter het tafereeltje suggereert dat er iets van buiten naar binnen golft en omgekeerd. 

Het gezin is bij uitstek de leerschool om lief te hebben, tussen partners, tussen ouders en kinderen en tussen broers en zussen. 

Zou het niet mooi zijn als we iets van die liefde zouden meenemen naar de grotere verbanden waarin we leven?

Gezin als leerschool in gehoorzaamheid 

O, die prachtige Jozef rechtsboven in het schilderij van Rubens. Zo heb ik er vaak bijgestaan in mijn gezin! :-D 

Nog meer specifiek dan een oefenschool in liefde is het gezin een leerschool in gehoorzaamheid. Wat, gehoorzaamheid?! Een woord dat zo mogelijk nog minder populair is dan God. En toch wil ik het niet vervangen door een ander woord, want ook de ervaring waarnaar het verwijst schuurt geen klein beetje. 

Gehoorzaamheid betekent de ánder écht hóren. 

Ik zet accentjes op de woorden omdat het echt zoveel inspanning vraagt als af te lezen is van het gelaat van Rubens' Jozef. Hoe zelden lukte het me om echt te luisteren, maar hoorde ik alleen m'n eigen oordeel of bezorgdheden. 

Paulus legt in een brief aan de Efeziërs uit waarom elkaar horen zo belangrijk is: Weest elkander onderdanig uit ontzag voor Christus. (Efeziërs 5, 21) Het gehoorzamen (of elkaar onderdanig zijn) is er dus niet op gericht om de goede vrede in het gezin te bewaren, maar wel uit ontzag voor Christus. Door de ander te horen, toon ik ontzag voor Christus die verborgen leeft in mijn huisgenoten. Meer nog. 

Door mijzelf te vergeten om de ander en de Ander bestaansruimte te geven, mag ik een klein beetje beginnen te lijken op Christus. 

Zou dat niet families heilig kunnen maken? 

Vond je dit interessant? Deel dit artikel via Facebook of via e-mail.