5 lessen die ik leer van mensen die hun leven afronden

Hilde Ingels is coördinator van Amfora, een organisatie die mensen wil helpen te praten over het afscheid van het leven.

De voorbije jaren kreeg ik het voorrecht om tientallen keer een Amforagesprekte voeren. Dit is een interview – ik noem het een eindelevensgesprek – waarin ik als interviewer mensen uitnodig om terug te blikken op hun leven, vooruit te kijken naar de tijd die komt en te verwoorden wat de dood voor hen betekent. Het zijn telkens erg intieme gesprekken waarin mensen een inkijk geven in hun ziel, in hun hoogstpersoonlijke proces van afscheid nemen. Ze geven taal en woorden aan hun diepe verdriet, aan hun dankbaarheid en trots, aan hun hoop en spijt, aan hun geloof en ongeloof.

Twee recente ontmoetingen

Anneleen (42) overleed begin dit jaar. Echtgenote en moeder van zonen van 11 en 13 jaar. Een warme, enthousiaste, gedreven, sportieve en ondernemende vrouw. Tot een paar maanden voor haar overlijden fietste ze nog een heel eind naar haar werk. Haar patiënten wisten niet dat ze ziek was. Tijdens het interview lijkt het alsof zij al vaak verteld heeft wat ze in haar antwoorden uitspreekt: hoe ze op haar leven terugblikt, wat ze hoopt voor haar gezin in de toekomst, hoe ze naar de dood kijkt. Nuchter, maar diep vanbinnen met onnoemelijk veel verdriet.

Die avond schrijft ze op haar blog: ‘Het deed me enorm deugd eens te babbelen over de dingen die mensen uit mijn omgeving niet goed durven benoemen.’

Blijkbaar was het dus toch redelijk bijzonder om dit soort gesprek te hebben.

De setting van een interview met een buitenstaander helpt mensen om te verwoorden wat hen ten diepste beweegt en bezielt. Dat lukt velen gemakkelijker in een Amforagesprek dan rechtstreeks met hun naasten.

Met Tore (22) vindt het interview plaats exact een maand nadat hij een snoeiharde kankerdiagnose te horen krijgt. In dit gesprek hebben onmacht, ongeloof, radeloosheid en gelatenheid de bovenhand. Een jongeman, in de fleur van zijn leven, ziet zijn toekomst wegsmelten. Maar tegelijk straalt Tore een ongelooflijke maturiteit uit. Alsof het feit dat je leven abrupt een andere wending krijgt, je in een vingerknip ook tien jaar wijzer maakt. Tore heeft een zeer open communicatie met zijn ouders, maar benadrukt tegelijk hoeveel deugd dit interview doet. Hij is dankbaar om deze kans, zelfs al staat zijn wereld nu op zijn kop en al is zijn toekomst hoogst onduidelijk. Niet enkel Tore is ondersteboven van wat hem overkomt, ook ik als interviewer ben dat na dit gesprek.

Elk Amforagesprek leidt tot grote dankbaarheid. Bij de persoon die zijn of haar verhaal vertelt, maar ook bij mij als interviewer. Het vormt mij als mens en maakt mij rijker.

Welk appel gaat voor mij van deze gesprekken uit?

Maak je klein.
Wanneer je praat met iemand die zijn leven afrondt, past alleen nederigheid. Nederigheid omwille van de mens zelf die in zijn ziel laat kijken. Maar ook nederigheid om de dood én om het leven. De lijn ertussen is vaak flinterdun. Uiteindelijk zijn we geen meester over ons leven, je hebt je leven niet in de hand. Het leven gebeurt, en ineens kan het een aflopend verhaal zijn. Of het kan plots gedaan zijn.
Toon openheid en respect.
Mensen staan verschillend in het leven en niet iedereen kijkt op dezelfde manier naar de dood. Openheid en respect voor de manier waarop mensen naar leven en dood kijken, is cruciaal in zo’n interview, ook al spoort wat iemand zegt niet altijd met mijn kijk op leven en dood. Andere visies horen, verruimt mijn blik en doet me verder nadenken over de vragen die ik zelf heb over de dood.
Je kunt niet zonder de anderen.
Mensen hebben elkaar nodig. Ook, of zeker bij het afscheid van het leven. Zowel voor de stervende als voor wie achterblijft, kan het afscheid benoemen van ontzettend grote betekenis zijn. Hetzelfde geldt voor de zorgverlener die vaak een diepere dimensie in haar of zijn zorgaanpak ontdekt.
Je bent (maar) een schakel in het geheel.
In het licht van tijd en ruimte, is een mens een kleine schakel in een continuüm van generaties. Mensen komen, mensen gaan, al eeuwen en eeuwen lang. Dit stelt gerust. Velen zijn mij voorgegaan, kome wat komt. Dit besef kan angstgevoelens om lijden en afscheid hopelijk wat milderen.
De dood omarmen doet leven.
Mensen gaan vaak veel bewuster leven wanneer ze beseffen dat ze niet meer kunnen genezen. Alle ballast valt weg, alleen de kern blijft over. Maar we hoeven niet te wachten op zo’n onheilspellend nieuws om bewust in het leven te staan, met aandacht voor wat belangrijk en zinvol is en relativering om wat er niet toe doet. Dit blijft elke dag een uitdaging.