Bemoediging voor mensen die denken dat ze niet kunnen denken

Soms gaat het er zo redelijk aan toe dat ik er moe van word. 

Niet omdat denken vermoeiend zou zijn. Dat is het wel. Maar het is niet de reden waarom ik er moe van word. 

De moeheid is een soort opstand van het lichaam en het gevoel tegen een eenzijdig verstandelijke benadering van de dingen. 

Als alleen het hoofd mag meedenken, dan gaan lichaam en gevoel in staking en leggen de boel plat. 

Er zijn andere mensen die schijnbaar wel kunnen denken zonder dat het gedachte voor hen een gevoelde realiteit moet zijn. Mij overvalt dan al snel een onweerstaanbare geeuw die heel mijn denken overstemt en mijn verstand laat insluimeren in een winterslaap. 

Om die reden heb ik lang gedacht dat ik niet goed kan denken, dat ik lijd aan een nog naamloze verstandelijke beperking. Ik durf te vermoeden dat ik niet de enige ben die het moeilijk vind om denken en voelen vruchtbaar op elkaar te betrekken. Het is een vaardigheid die in onze cultuur niet vanzelfsprekend aangereikt wordt. 

Pas vorig jaar, op m’n 48ste moet je nagaan, ben ik tot de conclusie gekomen dat ik wél kan denken en dat ik graag denk. Het is spannend, leuk en relevant, op voorwaarde dat lichaam en gevoel mogen meespelen. 

Verschillende schrijvers hebben me moeten wijzen op de mogelijkheid van een voelend denken voor ik de klik maakte. Ik wil ze hier graag noemen. Wie weet zijn er nog wel meer mensen die zo hun denkvermogen uit sluimerstand kunnen wekken. 

Het denkende hart zijn - Etty Hillesum

De Nederlandse Joodse studente Etty Hillesum (1914-1943) die werd vermoord in Auschwitz, benoemt het in haar aangrijpende dagboek als het denkende hart zijn. 

’s Nachts, als ik daar zo lag op m’n brits, te midden van zachtjes snurkende, hardop dromende, stilletjes huilende en woelende vrouwen en meisjes, die overdag zo dikwijls zeiden: ‘we willen niet denken’, ‘we willen niet voelen, anders worden we gek’, dan was ik soms van een eindeloze vertedering en lag wakker en liet de gebeurtenissen, die veel te vele indrukken van een veel te lange dag, langs me passeren en dacht: ‘laat mij dan het denkende hart van deze barak mogen zijn.’ Ik wil het weer zijn. Ik zou het denkende hart van een heel concentratiekamp willen zijn’ (3 oktober 1942)

Haar dagboek biedt een intieme inkijk in een intens zelfonderzoek waarin ervaren, liefhebben, denken en formuleren op de spits gedreven worden. 

Denken zonder hoofd - Clarice Lispector

De Braziliaanse schrijfster Clarice Lispector (1920-1977) noemt het intelligente gevoeligheid en denken zonder hoofd. 

Ik veronderstel dat dat type gevoeligheid, een gevoeligheid die niet alleen ontroerd kan worden, maar ook bij wijze van spreken denkt zonder het hoofd, dat dat een gave is. En als gave kan ze worden verstikt door een beperkt en vervolmaakt door veelvuldig gebruik.

De kronieken die Clarice Lispector schreef voor de krant, kunnen echt bevrijdend zijn als je vastzit in een eenzijdig rationele manier van denken. 

Denkend hart zijn en denken zonder hoofd zijn prachtige beelden die misschien al iets wakker maken. Maar Etty Hillesum en Clarice Lispector waren zonder twijfel literaire genieën. 

Kunnen jij en ik dat ook, denken zonder hoofd en met ons hart? 

Wie het zomaar eens probeert, botst al snel op weerstanden en problemen. Het denken verzet zich tegen het vage van gevoelens en het gevoel verzet zich tegen de ontoereikende hokjes van het denken en de taal. 

Denken op de rand - Eugene Gendlin

Het is de verdienste van een ander genie, de Amerikaanse filosoof en psychotherapeut Eugene Gendlin (1926-2017), dat hij dit randje tussen denken en voelen toegankelijk en begaanbaar heeft gemaakt voor gemiddeld intelligente en gevoelige mensen (zoals ik).

Hij stelt een haalbaar stappenplan voor dat hij denken op de rand noemt (mijn vertaling), in de literatuur en online gekend als thinking at the edge of afgekort TAE. Met denken op de rand kunnen jij en ik, stapsgewijs, nieuwe taal en zelfs theorieën formuleren vanuit een lichamelijk gevoelde zin. 

Ik heb het uitgeprobeerd en kan zeggen dat het werkt. Min of meer. Maar zelfs dat vind ik ongelooflijk spannend. Want iets wordt mededeelbaar dat voorheen slechts onzegbaar woog op je borst of knaagde in je darmen. 

Ik stel me voor hoe vergaderingen zouden verlopen als we mensen zouden toelaten en toerusten om te spreken vanuit hun gevoelde zin. Hoe zouden pastorale gesprekken gaan? Hoe zou er in de kerk gesproken worden? Hoe zou de synode over synodaliteit verlopen? O, ik heb een droom… 

Om boven je denkplek te plakken, en in de vergaderzaal ;-)

1. Wat je voelt, doet ertoe. Ook als je denkt. Gevoelens zijn geen afleiding of tekortkoming van het denken. 
2. Je gevoel is een bron van nieuwe kennis. Je lichaam en je gevoel weten meer dan je op dit moment in woorden en gedachten kan formuleren. 
3. ‘Elk slecht gevoel is potentiële energie naar een meer juiste manier van zijn als je het de ruimte geeft om naar zijn juistheid te bewegen.’ (Gendlin)
4. Maak af en toe wat ruimte om al luisterend je gevoelde zin op het spoor te komen. 
5. Ga denkend (en spelend) op zoek naar nieuwe taal om je impliciet gevoelde zin uit te drukken. 
6. ‘Niemand anders heeft ooit de wereld ervaren vanuit jouw perspectief.’ (Gendlin) Dat meedelen is een groot cadeau. 

Vond je dit interessant? Deel dit artikel via Facebook of via e-mail.

Ontdek meer columns van Sim D'Hertefelt

Meer weten

• Thinking at the Edge, stappen in het Nederlands (pdf)
• Thinking at the Edge, originele stappen in het Engels (pdf)
• Focusing in 6 stappen om een lichamelijk gevoelde zin op het spoor te komen
• Focusing Vlaanderen
• Tine Swyngedouw. TAE – Thinking At the Edge (pdf). Tijdschrift Persoonsgerichte experiëntiële Psychotherapie, 2018, 56, 3, pp. 153-166. 
• Eugene Gendlin. Introduction To Thinking At The Edge. The Folio, 2004, 19, 1. 
• Clarice Lispector. De ontdekking van de wereld: kronieken. Selectie en vertaling Harrie Lemmens. Arbeiderspers, 1984/2016, ISBN 9789029505758, 456 pagina’s. 
• Etty Hillesum: leer haar kennen in de video