Bijbel van A tot Z ~ Duivel

Tik je het woord ‘duivel’ in de zoekmachine van de Nieuwe Bijbelvertaling, dan blijkt dat woord maar één keer voor te komen in het Oude Testament, en wel in het boek Wijsheid. In hoofdstuk 2, verzen 23 en 24, lezen we daar:

• God heeft de mens immers geschapen voor de eeuwigheid, als afspiegeling van zijn eigen wezen. Maar de duivel heeft uit jaloezie de dood in de wereld gebracht; ieder die hem toebehoort roept de dood over zich af.

Die tekst doet denken aan het verhaal van de slang in de paradijselijke tuin. Die vertelt aan Eva – haar naam betekent ‘leven’ – dat zij ‘als God’ zal zijn wanneer zij van de verboden vrucht eet. Ze zal ook kennis hebben van goed en kwaad. Dit lijkt Eva en Adam een aantrekkelijk perspectief, en zij eten.

De slang heeft van de Schepper een rivaal gemaakt.

Uiteendrijver

Wat blijkt? Eva en Adam zijn helemaal niet ‘als God’. Integendeel, ze ontdekken dat ze ‘mens’ zijn en dat goed en kwaad niet altijd zo makkelijk te onderscheiden zijn. Als mens zijn ze ook sterfelijk, en worden ze door begeerte gedreven.

De seksualiteit doet haar intrede, als iets moois en aantrekkelijks, maar ook als iets akeligs en gevaarlijks voor de verhoudingen tussen man en vrouw. Dit alles betekent het einde van de oorspronkelijke paradijservaring.

Adam en Eva zijn helemaal ‘mens’ geworden, en staan voor de moeilijke opdracht om van het leven iets te maken dat ‘goed’, ja ‘heel goed’ genoemd kan worden.

Eerst is er dus de slang, een zeer geslepen dier. Dan is er Satan: deze naam komen we in de Nieuwe Bijbelvertaling vaker tegen.

Satan is een ‘hemelbewoner’ die de schepping van de mens helemaal niet ziet zitten en die bij God telkens in het nadeel van de mens spreekt.

Zo haalt hij God ertoe over om de man Job, die een rijk en gemakkelijk leven heeft, maar eens op de proef te stellen door hem arm en ziek te maken: eens kijken of hij dan nog zo Godvrezend is als voorheen!

Na de slang en Satan, horen we over de ‘duivel’.

De Griekse term luidt: diabolos, dat wil zeggen: iemand die ‘uiteen drijft’, verwarring zaait, onheil sticht.

En inderdaad, dat gebeurt voortdurend in de geschiedenis van de mensheid: Kaïn wordt een rivaal van Abel, terwijl het toch zijn broer is. Jakob wordt een rivaal van Esau. Israël wordt een rivaal van Moab.

Jezus en de duivel

In het Nieuwe Testament komen we het Griekse woord diabolos vaker tegen, soms afgewisseld door het woord Satan, dat soms meer als een eigennaam gaat functioneren, zoals in het verhaal van Jezus’ beproevingen in de woestijn (Matteüs, hoofdstuk 4, verzen 8-11):

• De ​duivel​ nam hem opnieuw mee, nu naar een zeer hoge berg. Hij toonde hem alle koninkrijken van de wereld in al hun pracht en zei: ‘Dit alles zal ik u geven als u voor mij neervalt en mij aanbidt.’ Daarop zei ​Jezus​ tegen hem: ‘Ga weg, ​Satan! Want er staat geschreven: “Aanbid de ​Heer, uw God, vereer alleen hem.”’ Daarna liet de ​duivel​ hem met rust, en meteen kwamen er ​engelen​ om voor hem te zorgen.

Hier heeft Satan diezelfde functie van verwarringstichter. Hij is niet alleen gekant tegen de schepping van de mens, maar nog meer tegen de schepping van ‘de nieuwe mens’, Jezus. Hij doet alles om Jezus in zijn macht te krijgen.

Jezus weerstaat Satan. Hij laat zich niets aanpraten, en hierin verschilt hij van de mens Adam&Eva.

De duivel vandaag herkennen

In de loop van de eeuwen is er in de voorstelling van de duivel iets veranderd. Hij kwam los van God te staan, los van de geschiedenis van God-en-zijn-volk, en werd een zelfstandige figuur met een eigen machtsdomein. De duivel werd verbonden met magische praktijken – zwarte magie! – en met angstaanjagende voorstellingen. Men ‘herkende’ de duivel aan zijn bokkenpoten, aan zijn hoorns of zijn staart.

Het is dan ook boeiend om te zien dat de auteur van de Naardense Bijbel gezocht heeft naar een alternatieve vertaling voor het Griekse woord diabolos: hij vertaalt de hierboven geciteerde passage uit Matteüs als volgt:

• ‘Dan zegt Jezus tot hem: Ga weg, satan! – Want er is geschreven: De Heer, je God, zul je huldigen en alleen hém vereren! Dán laat de uiteenwerper hem los.

Hier staat dus niet het woord ‘duivel’, maar ‘uiteenwerper’. Dat helpt om verkeerde associaties die niet tot de Bijbelse wereld horen, te vermijden. Satan is de ‘uiteenwerper’, stichter van verwarring, zaaier van verdeeldheid. Zó kunnen we zijn aanwezigheid in ons midden herkennen!

Welk woord of begrip uit de Bijbel wil jij laten uitleggen door Jean Bastiaens? Schrijf een reactie hieronder of stuur een mail naar de redactie.