Bijbel van A tot Z ~ W van wraak

Het woord ‘wraak’ heeft in onze taal een harde klank: we denken aan ‘wraakneming’ op eigen gezag, los van gerechtelijke procedures en instanties. In de Bijbel is het net andersom: daar heeft ‘wraak’ een juridische achtergrond. De Hebreeuwse stam van het woord (nqm) heeft dan ook eerder een positieve betekenis: door het ‘wraken’ wordt een begaan onrecht op passende wijze beantwoord en als het ware opgeheven.

Wraak heeft in de Bijbel te maken met het herstel van begaan onrecht. Een mooi voorbeeld daarvan vinden we in de Tora, in Exodus 21,20:

• Wanneer iemand zijn slaaf of slavin met een stok slaat en hij of zij sterft ter plekke, dan moet er vergelding (‘wraak’) plaatsvinden.

Indien de slaaf of slavin als gevolg van slechte behandeling sterft, moet de ‘eigenaar’ voor dit onrecht bestraft worden. In hetzelfde hoofdstuk lezen we:

• Wanneer iemand zijn slaaf of slavin zodanig in het oog treft dat dit verloren gaat, moet hij hem of haar als vergoeding voor dat oog vrijlaten. En als hij zijn slaaf of slavin een tand uitslaat, moet hij hem of haar als vergoeding voor die tand vrijlaten.

Het is dus niet zo dat de eigenaar van een slaaf of slavin willekeurig zijn macht kan laten gelden. Hij zal goed moeten uitkijken of hij is zijn mensen kwijt.

De Joodse wet zet een rem op willekeurige machtsuitoefening door een slavenbezitter.

Zo zijn er meer regels die de positie van de ‘slaaf of slavin’ beschermen, onder andere met betrekking tot de sabbat. Uiteraard moeten we deze teksten lezen tegen de achtergrond van een cultuur uit een heel andere tijd. Tegelijkertijd maken deze teksten duidelijk dat de slavernij die de Europese staten vanaf het begin van de 16de eeuw invoerden, qua onrecht en wreedheid heel ver af staat van de Bijbelse teksten die hier besproken worden.

Wraak komt uiteindelijk toe aan God

Bovendien is het in de Bijbelse teksten vaak zo dat het aan God toekomt om ‘wraak’ – in de zin van ‘herstel’ – te voltrekken. Denk bijvoorbeeld aan Kaïn, de moordenaar van Abel:

• Maar de HEER beloofde Kaïn: ‘Als iemand jou doodt, zal dat zevenmaal aan hem worden gewroken.’ En hij merkte Kaïn met een teken, opdat niemand die hem tegenkwam hem zou doodslaan. Genesis 4,15

Hier wordt dus paal en perk gesteld aan de ‘bloedwraak’, die in oude tijden ook gold als een beschermingsmaatregel voor het samenleven tussen mensen van dezelfde groep of tussen mensen van verschillende groepen of stammen.

Belangrijk is dat mensen het recht niet in eigen handen nemen.

De profeten laten dikwijls uitschijnen dat het vergelden van onrecht in een conflict tussen volken vooral een zaak van God is. Denk ook aan de volgende tekst uit de Tora, waar God de ontrouw van zijn eigen volk met een waarschuwing hoopt te verhinderen:

• Aan Mij de wraak en de vergelding,
  ten tijde dat hun voet wankelt,
  ja, nabij is de dag van hun ongeluk;
  Deuteronomium 32,25 (Naardense Bijbel)

Of denk aan een tekst van de profeet Jesaja: 

• De geest van jhwh rust op mij (…)
  om een genadejaar van de HEER uit te roepen
  en een dag van wraak voor onze God,
  om allen die treuren te troosten. 

Ook hier zien we de positieve gerichtheid van het oorspronkelijke Hebreeuwse woord voor ‘wraak’.

Conclusie

Uiteraard kan een mens toch door persoonlijke wraakgevoelens worden geteisterd. Met het oog daarop zegt de Tora: 

• Wees niet haatdragend. Als je iemand iets te verwijten hebt, roep hem dan ter verantwoording en laad niet omwille van een ander schuld op je door je te wreken of wrok te blijven koesteren. Heb je naaste lief als jezelf. Ik ben de HEER. Leviticus 19,17-18

Laten we dus proberen de Schriftteksten over wraak te begrijpen tegen deze (juridische) achtergrond en niet te snel oordelen over woorden die ogenschijnlijk ver van ons af staan, maar in feite – als we eerlijk zijn – veel dichter dan we zouden willen.

Welk woord of begrip uit de Bijbel wil jij laten uitleggen door Jean Bastiaens? Stuur een mail naar de redactie.