Bijbel en seks #5 ~ David en Batseba: 'Ontspan u wat'

David: ‘Ontspan u wat’ ~ 2 Samuël 11

Terwijl het leger van koning David zwaar strijd voert, valt zijn oog op een vrouw die een ritueel bad neemt. Hij informeert over haar en laat Batseba - want zo heet de schoonheid - bij zich brengen. Een tijd later blijkt ze zwanger. Duidelijk niet van haar man Uria, die ondertussen aan het front stond.

Daarom laat David Uria bij zich komen en hij dringt erop aan dat die een nachtje thuis gaat slapen: Ontspan u wat! Maar Uria is plichtsbewust. De volgende avond dringt David opnieuw aan en voert hem dronken, maar nog laat Uria zich niet verleiden om te genieten in volle oorlog. Ten slotte laat David Uria zonder rugdekking opstellen in de strijd, om niet geconfronteerd te worden met de gevolgen van zijn bedrog. Uria sneuvelt en David eigent zich zijn weduwe toe.

Welke woorden zijn betekenisvol in dit verhaal?

Hans Ausloos • In vers 8 raadt David Uria aan om naar huis te gaan en zich te ontspannen. Letterlijk vertaald staat er: Was uw voeten. Dat was dan weer beeldtaal voor het wassen van de geslachtsdelen. Eigenlijk staat hier dus gewoon: ga eens goed van bil met uw vrouw. Goed geprobeerd van David, want dan zou Uria toch nog als vader kunnen doorgaan, maar het zal niet lukken. Uria is namelijk veel plichtsbewuster dan David. Van hem wordt vermeld dat hij een Hethiet is, een vreemdeling dus. Dat maakt het contrast met David nog sterker.

De vermelding van het voorjaar is overigens ook geen toeval. David heeft lentekriebels… Een ander stijlkenmerk is de 3-voudige herhaling. David probeert Uria 3 keer te overhalen om met zijn vrouw te gaan slapen. Aan dit soort dingen zie je dat we te maken hebben met anekdotiek. Dit verhaal is niet historisch.

Welke rol speelt Batseba?

We komen weinig over haar te weten. Ze is de vrouw van Uria, een soldaat. Zoals de joodse wet voorschrijft, neemt ze een ritueel bad na haar menstruatie. Het enige wat de schrijver verder nog vermeldt, is haar schoonheid. De schrijver laat verstaan dat er niets op haar valt aan te merken.

Maar hoe ervaart zij wat hier allemaal gebeurt? Zag ze David wel zitten of voelde ze zich misbruikt? In ieder geval stond ze niet in de positie om weerstand te bieden. In heel dit verhaal komt David naar voren als iemand die zijn macht misbruikt voor seksuele lusten.

Kunstenaars maakten door de eeuwen heen dankbaar gebruik van dit verhaal om schaars geklede vrouwelijke schoonheid neer te zetten. Daardoor kan de verkeerde indruk ontstaan dat Batseba David verleid zou hebben, wat zeker niet uit de tekst kan afgeleid worden.

Davids seksueel misbruik wordt in de tekst expliciet veroordeeld.

Het verhaal eindigt inderdaad met een uitgesproken morele les: In het oordeel van de Heer was het wel degelijk slecht wat David had gedaan. In andere verhalen blijkt de afkeuring ook wel eens uit het onheil dat een misbruiker bij wijze van straf overkomt. Maar even vaak passeren dergelijke zaken zonder commentaar, weer een voorbeeld van de toenmalige cultuur die uitermate mannelijk gedomineerd was. Wat een vrouw dacht of voelde, lijkt vaak zonder belang. Dat is een drempel voor de hedendaagse lezer. Maar als je dat eenmaal in tijd en cultuur plaatst, kun je oog krijgen voor de betekenis van het verhaal.

En die komt vooral tot uiting in het vervolg, waarin de profeet Natan koning David opzoekt en hem een parabel vertelt over een rijke en een arme man. De eerste steelt van de arme zijn enige lammetje. David heeft onmiddellijk de les door: 4-voudig moet de rijke het lam vergoeden! Waarop Natan besluit: Die rijke bent u.

Als straf wordt het eerste kind van Batseba en David geboren met een dodelijke ziekte. De koning beseft zijn fout, begint een strenge vasten en hoopt nog op vergeving, maar het kind sterft. Daarna komt er nog een zoon, die dan weer de lieveling van God wordt genoemd en die David zal opvolgen: Salomo.

Wat is uiteindelijk de bedoeling van dit verhaal?

Behalve de les van profeet Natan is de bedoeling van deze tekst mogelijk niet veel meer dan het introduceren van de naam Salomo, een kind van troostseks bij wijze van spreken, maar wel één met een grote toekomst. David had vele vrouwen (en bijvrouwen), maar het is van deze Batseba dat de troonopvolger komt.

Dat dit verhaal op zichzelf niet zo belangrijk is, blijkt ook uit het feit dat het niet is opgenomen in het Bijbelboek Kronieken, dat nochtans heel wat herhaling uit het Bijbelboek Koningen bevat. Mogelijk zegt dat al iets over binnenbijbelse perceptie: de samenstellers van de Bijbel vonden het misschien niet langer opportuun om zo’n onstichtelijk verhaal over een grote koning op te nemen.

Interessant is wel dat psalm 51 er nog naar verwijst. Die wordt ingeleid met de woorden: Een psalm van David, toen de profeet Natan hem had bezocht nadat hij met Batseba had geslapen. Het is een bekende, lyrische boetepsalm.

Het verhaal staat in schril contrast met de verheven David die we elders tegenkomen.

Ja, in hoofdstuk 7 voorspelt diezelfde profeet Natan nog dat Davids koningshuis voor eeuwig zal vaststaan en zijn troon nooit wankelen. Deze belofte is overigens heel belangrijk in het licht van Jezus.

Er zal wel degelijk een einde komen aan de tijd van de koningen in Israël. Maar Jezus wordt gezien als de verderzetting van het koningschap van David.

In hoofdstuk 8 wordt David ook nog eens goed en rechtvaardig genoemd. Maar ook hij is dus niet zonder fouten. Veel Bijbelse geschiedschrijving kwam tot stand na de val van Jeruzalem (in 587 voor Christus), waarbij men zich afvroeg waar het was fout gelopen met de belofte van God. In die achteruitkijkspiegel menen de auteurs dat de koningen niet altijd helden waren, maar dat ze ook zware fouten hadden gemaakt. Zo wordt er van de grote Salomo verteld dat hij wel 1000 vrouwen had, en lang niet allemaal Israëlitische (waarmee bedoeld wordt dat hij te veel compromissen sloot rond afgoderij).

Het boek Koningen begint overigens met stevige waarschuwingen van de profeten. Ze vinden het geen goed idee om koningen aan te stellen, zoals andere volkeren dat doen. Daar komt miserie van, wisten ze. Achteraf klinkt het: God had gewaarschuwd.

Hans Ausloos is oudtestamenticus, hoogleraar aan de UCLouvain en auteur van Geweld, God, Bijbel (Averbode, 2019).