Biograaf Eduardo Hoornaert (93): ‘Helder Camara was te brutaal’

Eduardo Hoornaert (geboren in Brugge in 1930) was docent kerkgeschiedenis in João Pessoa, in Recife en later aan het Instituut voor Theologische en Pastorale Studies in Fortaleza in Brazilië. Van 1964 tot 1980 werkte hij samen met Helder Camara. Hij omschrijft hem als een ‘gehoorzame anarchist’. 

Wat is de betekenis van Helder Camara voor de Kerk, maar ook voor de wereld?

‘We mogen hem niet beperken tot zijn bisschopsambt. Vergelijken doen we hem best met figuren als Nelson Mandela – die méér was dan president van Zuid-­Afrika –, of Martin Luther King of Gandhi. Ik onderscheid twee sleutelmomenten in zijn leven. Onvoorzien brak in 1955 bij hem de betekenis van het evangelie door en werd hij zich bewust van de armoede in de wereld. Een tweede breukmoment was de toespraak in Parijs in 1970. In de jaren nadien verlegde hij de focus naar een universalisme en wat hij noemde abrahamitische minderheden.’

Hij was een iconische figuur voor linkse katholieken in de jaren 1970, maar heeft hij navolgers gekregen?

‘Eigenlijk was hij te brutaal. Om de toekomst van de Kerk gaf hij niet zoveel. Als je met Helder was, ging het om de problemen van de wereld en de mensen, niet om de Kerk. Armoede en verdrukking, dat waren de thema’s.

Hij was een intuïtieve mens en buitengewoon getalenteerd, maar, naar men zei, geen goede bisschop.

Hij deed weinig aan pastoraal en reisde de hele wereld rond met z’n ideeën. Paulus VI was zijn vriend, maar Helders spreekbeurt in Parijs in 1970 werd in Rome negatief onthaald. De kerkpolitiek ging heel andere wegen onder Johannes Paulus II en Benedictus XVI.’

Staan onder paus Franciscus de intuïties van Camara niet terug op de voorgrond?

‘Jorge Bergoglio kende Helder Camara, maar hij is van een andere generatie.  Er was de bevrijdingstheologie met onder meer Gustavo Gutiérrez, maar in Argentinië kreeg dit gestalte als ‘theologie van het volk’ en dat inspireerde Bergoglio. Het is dezelfde lijn. Paus Franciscus denkt ook op wereldniveau en voelt mee met de mens: migranten, inheemsen, daklozen…’

In uw boek komt duidelijk naar voren dat Camara afstand nam van de manier waarop het christendom eeuwen sinds Constantijn functioneerde. Is dat actueel?

‘Consensus is een basisbegrip om de kerkgeschiedenis te verstaan. Het begon met het concilie van Nicea in 325, toen dissidente stemmen moesten zwijgen. Alle centrifugale krachten werden vanaf toen tegengewerkt, vaak met geweld. De drijvende kracht achter dat mechanisme was de geestelijkheid. Maar de consensus maakt de Kerk armer. Men wordt een radertje in het systeem, originele minderheidsposities verdwenen…

Het geniale van Camara was dat hij dit inzag en nieuwe perspectieven opende.

Pluraliteit is meer dan oecumene. Johannes XXIII sprak bedachtzaam van aggiornamento. Ik denk dat ook paus Franciscus dit nu inziet en daarom ruimte schept voor wat afwijkt. Camara inspireerde zich op de figuur van Abraham, op de weg van de onzekerheid, zonder vaste grond, in tenten levend. Ook God is een pelgrim. Het is een kijk die de religies, culturen en volkeren overstijgt.’

• Helder Camara - Als het leven gave wordt, Eduardo Hoornaert, 312 blz., Halewijn. Boek van de Maand in februari 2024. Wie dit boek in de loop van februari 2024 bestelt bij Halewijn, geniet van 10% korting en betaalt €26,99 in plaats van €29,99 (exclusief verzending).