Wat is een dogma en kun je als christen vrijdenker zijn?

Dogma’s hebben een slechte reputatie. Ze zouden het vrije denken afblokken en uitdrukking zijn van een machtsbeluste kerk. Maar hé, dat klopt niet.

Lieve Wouters

Het woord komt van het Griekse werkwoord dokein dat onderscheiden, menen betekent. Dogma heeft hier de neutrale betekenis van leerstelling.
Het leerstuk van de transsubstantiatie in 1215, uitgesproken door paus Innocentius III, wordt beschouwd als het eerste pauselijk afgekondigde dogma. Maar pas na het Concilie van Trente (16de eeuw) kwam het woord zelf in voege.
Het Eerste Vaticaans Concilie (1870) legde vast dat een dogma een door de Kerk verwoorde waarheid van Gods openbaring is, die vast te geloven is. Op dat concilie werden er 3 dogma’s als zodanig omschreven: de Onbevlekte Ontvangenis van Maria (1854), de pauselijke onfeilbaarheid (1870) en Maria-Tenhemelopneming (1950). Daarnaast kennen we, bijvoorbeeld, het dogma van de Drie-Eenheid.
Dogma’s komen tot stand in een bepaalde historische context die kan veranderen, waardoor ook de interpretatie van een dogma kan veranderen. Denk bijvoorbeeld aan het dogma van God als Schepper van al wat leeft. Dit dogma verhinderde de Kerk niet om (na aanvankelijk verzet) de evolutietheorie te aanvaarden.
Hoe dan ook, het woord kreeg de negatieve connotatie van ‘starre leerstelling’, waaraan niet getwijfeld mag worden. Die connotatie zit ook in de afgeleide woorden dogmatisch en dogmaticus. Deze woorden worden ook buiten de religie toegepast op mensen of houdingen die geen discussie toelaten over bepaalde waarheden.
Dogma’s komen in verschillende religies voor, als fundamentele geloofspunten. Zelfs de uitspraak ‘God bestaat niet’, is een dogma, maar dan van een atheïst die hiermee probeert uit te drukken wat hem te boven gaat (Wat bedoelt hij met ‘God’? Wat met ‘bestaat niet’?).
Ook al verdedigt de Kerk de absolute waarheid van haar dogma’s, ze erkent dat een dogma altijd beperkt is en niet de volledige waarheid kan bevatten, omdat God niet in menselijke taal te vatten is. Zo laat het dogma van de Drie-eenheid slechts een glimp zien van de ondoorgrondelijke relatie in de goddelijke liefde tussen Vader, Zoon en Geest. Het dogma is geen definitie, veeleer een mijlpaal of baken.
Dogmatisme is in die zin het tegenovergestelde van het dogma, omdat zo'n houding het mysterie bederft. De dogmaticus denkt God in zijn broekzak te kunnen steken. Dat is misschien geruststellend, maar heeft niets met geloof te maken.

De nederigheid van het dogma stelt zich tevreden met het afbakenen van het Mysterie, om uit te nodigen tot de spirituele zoektocht, zo beschrijft vicaris-generaal van het bisdom Luik Eric de Beukelaer het in een column in La Libre Belgique. Dus, kan je als christen vrijdenker zijn? Vul zelf maar in.