Emmanuel Macron: ‘Er komt vrede, maar niet tegen elke prijs’

Wellicht is het de Italiaanse president Sergio Mattarella die de Gemeenschap van Sant’Egidio attent erop maakte dat zijn Franse ambtsgenoot ook in Rome verwacht werd – onder meer vandaag voor een audiëntie bij paus Franciscus - terwijl Sant’Egidio daar zijn vredesconferentie in de geest van Assisi opzet. De jaarlijkse ontmoetingen in navolging van de historische bijeenkomst van paus Joannes Paulus II met leiders van alle wereldreligies in Assisi in oktober 1986 werden door de coronapandemie onderbroken, maar deze dagen zijn opnieuw tientallen vertegenwoordigers van alle religieuze stromingen wereldwijd bijeen voor ontmoeting, debat en gebed.

Gebed voor de vrede … op een ogenblik dat de wereld kreunt onder de gewapende conflicten.

Emmanuel Macron

En dus vroeg Sant’Egidio-stichter Andrea Riccardi aan de Franse president Emmanuel Macron of hij op de openingsceremonie niet wou komen spreken over de rol van de religies in het debat over oorlog en vrede. Da’s geen evidente opdracht voor het staatshoofd van een republiek waar ‘Kerk en Staat’ zo uitdrukkelijk van elkaar gescheiden zijn, antwoordde Macron. Bovendien vragen jullie te praten over vrede aan het hoofd van het diplomatieke korps en de strijdkrachten van een kernmogendheid. Ik heb mij zelfs even afgevraagd of jij werkelijk een vriend bent, beste Andrea? Er kon een grapje vanaf, de Franse president aan het spreekgestoelte leek ontspannen.

Maar Macron hield een prangend betoog over de vrede in tijden waarin deze niet evident is.

‘Dialoog is deel van het antwoord’

Ik heb gisteren Andrea nog eens gebeld om hem te vragen wat hij precies van mij verwachtte. Want ik heb het momenteel al zo vaak over volhouden, niet toegeven aan de tegenstander, overwinning en andere gespierde taal. Andrea’s antwoord luidde: ‘Zeg jij ons eens wat jij op dit moment van de religies verwacht?’ Dat heeft mij enigszins gerustgesteld. Want inderdaad, de dialoog onder de godsdiensten zoals jullie deze al jarenlang en ook dezer dagen opnieuw voeren, is op zich al een deel van het antwoord. Zeker nu! De dialoog stelt zich als het ware op buiten het discours van overwinning versus nederlaag dat vandaag de bovenhand voert.’

Maar voelen de slachtoffers zich niet verraden als je nu over vrede spreekt? Emmanuel Macron

‘Wet van de sterkste brengt geen vrede’

Let op!, waarschuwde Macron, vandaag over vrede spreken kan onverdraaglijk aanvoelen voor zij die momenteel voor hun vrijheid vechten. We mogen daarom onder geen beding de Russische machthebbers toelaten zich de vrede toe te eigenen; het woord ‘vrede’ behoort hen niet langer toe. De vrede mag niet samenvallen met de wet van de sterkste. Daarom is zelfs een wapenstilstand nu niet mogelijk, want dat zou neerkomen op een goedkeuring van de Russische bezetting van Oekraïens territorium. Jullie debatteren over vrede op het ogenblik dat mannen en vrouwen in Oekraïne vechten voor hun waardigheid, voor hun grenzen en voor hun nationale soevereiniteit.

Vrede kan, maar alleen als en op het ogenblik dat de Oekraïners vinden dat deze hun soevereiniteit respecteert. Emmanuel Macron

Extreem-nationalistisch ressentiment

Niets rechtvaardigt de oorlog in Oekraïne, onderstreepte Macron, maar toch is het goed de vraag te stellen hoe het zover is kunnen komen. Wellicht is er geen eenduidig antwoord op deze vraag en geen enkel antwoord kan een goedkeuring inhouden van wat nu gebeurt. Maar wat we nu meemaken lijkt ook de vrucht te zijn van een extreem-nationalistisch ressentiment sinds de val van het Sovjetimperium, een gevoel van vernedering dat door de Russische overheden systematisch werd onderhouden en aangewakkerd. Dat nationalistische ressentiment heeft zich van de rest van de wereld geïsoleerd – mee dankzij de corona-epidemie. Zo ontstond de gedachte dat Rusland aangevallen werd.

Meteen ontstond ook het waanbeeld dat de aanval een vorm van zelfverdediging is. Emmanuel Macron

Russische volk

Deze oorlog is dus de oorlog van een regime dat zijn eigen verhaal bij elkaar heeft verzonnen, maar ik ben er niet zeker van dat dit een oorlog is van het hele Russische volk, beklemtoonde Macron. En vandaar dat er inderdaad van onderuit langzaam toegewerkt moet worden naar het moment waarop de dialoog weer mogelijk wordt. De dialoog met het Russische volk aangaan, wordt straks essentieel. Wij zullen niet stoppen het Oekraïense volk terzijde te staan, met economische en humanitaire steun en zelfs met wapens. Maar zelf zullen wij niet deelnemen aan het conflict, om verdere escalatie ervan te vermijden.

En dit tot ooit het Oekraïense volk het moment geschikt acht om met het Russische volk vrede te sluiten. Emmanuel Macron

Lees verder onder de foto.

Armenië

Er komt dus ooit een vredesperspectief, zei Macron, op het moment en onder de voorwaarden die de Oekraïners bepalen. Maar op dat ogenblik zal er aan die vrede ‘gewerkt’ moeten worden; gewerkt aan vrede ‘met de andere’. En aan dat project kunnen de religies en hun onderlinge vredesdialoog een onschatbare bijdrage leveren. De Franse president riep trouwens op ook de andere conflicten op deze planeet niet te vergeten: de oorlog in Syrië en in de Hoorn van Afrika, de bedreiging van de Armeniërs op de Kaukasus, het conflict in Noord-Mozambique, noem maar op. Bovendien stipte hij aan dat onze westerse samenlevingen ook almaar meer gebukt gaan onder allerlei spanningen.

In vele Westerse landen hebben de mensen het gevoel de controle te verliezen op hun leven en op hun zekerheden. Emmanuel Macron

Zuiverheid

Ook onze samenlevingen, die niet rechtstreeks lijden onder de oorlog, hebben steeds meer te kampen met eenzaamheid, eenzaamheid die groeit bij gebrek aan wervende gemeenschappelijke verhalen om in te geloven. Ook in onze samenleving worden zo de kiemen van de oorlog gezaaid, zei Macron. En zij hebben altijd dezelfde smaak: die van het verstarde nationalisme – niet te verwarren met oprecht patriottisme – dat de ander wil domineren of uitsluiten; die van de droom van zuiverheid die je her en der ontwaart – de droom van een etnische zuiverheid of de droom van een religieuze zuiverheid, zij zijn aan elkaar gewaagd.

Jullie merken dus dat ik een bezorgd man ben. Emmanuel Macron

‘Wij hebben jullie nodig’

In deze omstandigheden hebben politici – mannen en vrouwen die zich inzetten voor het algemeen belang – grote nood aan de inbreng van de religies, zei Macron. Politici worden tegenwoordig gewantrouwd … Maar zelfs al was dat niet het geval: de beslissingen en uitspraken en wetten van politici kunnen nooit volstaan! De harten van mensen en volkeren laat zich niet door onderwerpen door een administratie. De mens heeft ook nood op een visie op de langere termijn. Bovendien kunnen bij uitstek de godsdiensten en hun leiders weerstaan aan de waanzin van de tijd. Zij kunnen weerstand bieden aan elk politiek project dat de waardigheid van de persoon bedreigt of aantast.

Natuurlijk weten wij allemaal dat de orthodoxie momenteel door het Russische regime gemanipuleerd wordt. Emmanuel Macron

Plicht

Jullie hebben de plicht je te verzetten tegen dergelijke manipulatie van de godsdienst die de waardigheid van de mens aantast, zei Macron, net zoals jullie dat destijds ook gedaan hebben toen de islam misbruikt werd om politieke projecten te rechtvaardigen waarmee anderen gedomineerd werden. De religies hebben dus zeker een rol in onze samenlevingen te spelen, maar zij moeten strikt erover waken dat zij niet misbruikt worden voor politieke projecten die tegen de eigenheid van de religie zelf ingaan. Het is deze plicht tot verzet die ik hier kom bepleiten: de plicht om altijd het respect voor elke mens voorop te stellen.

In die zin dragen de religies zelfs een zeker universalisme in zich. Emmanuel Macron