Ontwerptekening door Jan Van Roome, 16de eeuw. Links: het geheel. Rechts: detail met Karel V en zijn broer Ferdinand. © Aartsbisschoppelijk Archief te Mechelen
Gerrit Vanden Bosch: ‘Zoveel archiefstukken, zoveel verhalen’
Het gaat om een ontwerptekening van Jan van Roome voor een glasraam in de Sint-Romboutskathedraal, toen nog collegiale kerk. Zoek je ter plaatse niet suf naar het glasraam in kwestie, want dat ging verloren tijdens een oorlog. Maar de tekening blijft een uniek kunstwerk, zo steekt Gerrit Vanden Bosch gedreven van wal.
Familieportret met een boodschap
De kunstenaar kreeg van de Spaanse Habsburgers de opdracht hun macht de representeren op een glasraam. We schrijven vroege 16de eeuw (1516-1521). Mechelen was toen de hoofdstad van de Nederlanden, legt de archivaris uit. Dit was een manier voor het vorstenhuis om zich via kunst in de publieke ruimte te tonen.
Iconografisch bestaat de tekening uit twee delen:
- In het onderste register is de afstamming van de Habsburgers te zien, met centraal links helemaal onderaan de figuur van keizer Karel V en naast hem zijn broer, Rooms-koning Ferdinand en hun vier zussen Eleonora, Isabella, Catharina en Maria (van Hongarije, latere landvoogdes in de Nederlanden).
Daarboven zijn de ouders Filips de Schone en Joanna van Castilië te zien (centraal) met naast hen de grootouders Maximiliaan van Oostenrijk en Maria van Bourgondië (links) en het Spaanse vorstenpaar Ferdinand van Aragon en Isabella van Castilië (rechts). - In het bovenregister bevindt zich een Laatste Oordeel met een oordelende Christus, de verrijzenis van de doden, hemel (links) en hel (rechts).
Dit familieportret toont visueel hoe de Bourgondische Nederlanden via de beroemde huwelijkspolitiek van de Habsburgers opgenomen werden in het Spaanse wereldrijk via het huwelijk van Flips de Schone met Joanna van Castilië.
Maar gekroond of niet, uiteindelijk moet iedereen voor Gods rechterstoel verschijnen.
Dat is de boodschap die het glasraam (of de ontwerptekening ervan) tussen de regels door meegeeft. Al is er ook een andere interpretatie mogelijk, stipt Gerrit Vanden Bosch fijntjes aan: Koningen en keizers van het Ancien Regime meenden te regeren 'bij de gratie Gods'. Misschien was het werk destijds wel bedoeld als een voorstelling van de goddelijke en wereldlijke macht, in elkaars verlengde.
Hoe dan ook, de tekening is een uiterst zeldzaam en antiek voorbeeld van een dergelijk ontwerp. Ze werd onlangs toegevoegd aan de Vlaamse Topstukkenlijst. Daarvoor moest het wel eerst teruggevonden worden. Jarenlang had het tentoongestaan in een diocesaan museum, totdat dit de deuren sloot in 1960. De tekening raakte in vergetelheid. 10 jaar geleden kwam ze weer boven water en werd ze grondig gerestaureerd.
Tekst gaat verder onder de foto.
Archivaris Gerrit Vanden Bosch met een beeldje van de heilige Antonius van Padua, patroon van verloren voorwerpen. 'Komt altijd van pas wanneer we een stuk niet vinden in het archief!' © Gerrit Vanden Bosch
Digitale ontsluiting en publiekswerking
Het Aartsbisschoppelijk Archief te Mechelen is een bijzonder rijk archief, dat kan bogen op een lange en boeiende geschiedenis. Toen het aartsbisdom zo’n 20 jaar geleden een vacature uitschreef voor een voltijds archivaris, moest Gerrit Vanden Bosch niet lang twijfelen. Op dat moment werkte ik bij het Rijksarchief. Ook boeiend, maar je bent een rader in een groot geheel. De uitdaging om dit bijzondere archief op de kaart te zetten, nam ik met beide handen aan.
Het archief werd gaandeweg goed uitgebouwd. Momenteel wordt heel wat geïnvesteerd in de digitalisering. En in het kader van publiekswerking werd een Facebookpagina gestart, waar voorwerpen uit de collectie sharable worden voorgesteld. Het aantal likes toont alvast dat er een publiek voor is!