Eigen kijk
Wat is God ~ Ton de Kok
De worsteling met het mysterie van het bestaan verbindt mensen over alle overtuigingen heen. Want religie geeft wel richting aan die zoektocht, maar schotelt geen pasklare antwoorden voor. Een goed uitgangspunt dus voor een boek vanuit vrijzinnig oogpunt, dat niet antireligieus is. Een stap vooruit in de interlevensbeschouwelijke dialoog.
En daar is nood aan.
Het strijdende atheïsme is niet meer aantrekkelijk en heeft ook geen machtige Kerk meer om tegen te strijden.
Vrijzinnige en gelovige humanisten kunnen dus maar beter de handen in elkaar slaan om de samenleving mensvriendelijker te maken.
Toch lukt dat niet helemaal met Wat is God, Wetenschappers en kunstenaars op zoek (opvolger van Wat is God, Filosofen en schrijvers op zoek). Daarvoor bezondigt auteur Ton de Kok zich te vaak aan de typische valkuilen in die dialoog. We sommen er enkele op, niet zozeer om de auteur terecht te wijzen, maar wel om het schoentje ook zelf aan te trekken, nu we voelen waar het knelt.
Valkuil #1: eigen visie opdringen
In zijn voorwoord schrijft Ton de Kok dat veel van de wetenschappers en kunstenaars die hij opvoert in zijn boek, zich verdiepten in het godsconcept van de 17de-eeuwse joodse filosoof Spinoza.
Spinoza verving de persoonlijke God van de Bijbel door ‘God Natuur’.
De persoonlijke God van de Bijbel doorstond de toets van de ratio niet omdat de schepping niet gebeurde zoals in Genesis beschreven. God Natuur doorstond ze wel. Op dit moment heeft de wetenschap immers nog niet bewezen wat er vóór de oerknal kwam. De transcendente eerste oorzaak houdt stand.
De Kok sluit zich aan bij het godsconcept van Spinoza en is gedreven om het uit te dragen.
Maar dat uitdragen wordt algauw een opdringen. Als je de evolutietheorie aanvaardt, dan kun je niet geloven in een persoonlijke God, luidt zijn oordeel. Die overtuiging laat geen ruimte voor een hedendaagse christelijke theologie.
De titel Wat is God kreeg geen vraagteken mee. Voor De Kok is die wat een uitgemaakte zaak. Goed, maar waarom voert hij dan George Lemaître op, priester en grondlegger van de oerknaltheorie? Ook andere personaliteiten in het boek sluiten God Wie helemaal niet uit.
Valkuil #2: andere visies miskennen
Het geloof in de persoonlijke God van de Bijbel noemt Ton De Kok onomwonden bijgeloof. Tot daar dus de uitgestoken hand in de interlevensbeschouwelijke dialoog. Maar vooraleer we de auteur beschuldigen van kwaad opzet, past het ook hier de hand in eigen boezem te steken.
Niet alleen vrijzinnigen, ook veel gelovigen hebben het vandaag moeilijk met de God van de Bijbel.
Dat komt omdat de benadering van God als persoon de afgelopen eeuwen verabsoluteerd werd, legt theoloog Taede Smedes uit. We gingen God alleen nog zien als een strenge Rechter of een Vader. Terwijl in het christendom ook andere, meer abstracte, godsbeelden mogelijk zijn.
Iemand als Meister Eckhart, die sterk de pantheïstische kant uitging, werd door Rome wel met argusogen gevolgd, maar niettemin gedoogd. Andere mystici zijn intussen heilig verklaard. De persoonlijke God van de Bijbel is veel flexibeler dan wat Ton de Kok ervan maakt.
Het godsbeeld van Spinoza is perfect in dialoog te brengen met het christendom. Taede Smedes
Hoewel het persoonlijke godsbeeld tot misverstanden kan leiden - kijk ook maar naar de talloze gewelddadige scènes in het Oude Testament - is het logisch dat ons spreken over God mensvormig is, vindt Smedes: We ontmoeten de werkelijkheid immers altijd vanuit persoonlijk opzicht. Zelfs onze huisdieren of pc die niet wil starten, personifiëren we. Een persoonlijke God is dus rationeel geen onzin. Die benadering hoort bij ons mens-zijn.
En wat dan met die God-krijgsheer uit het Oude Testament? Weggooien? Smedes: Zeker niet!
In de Bijbel zelf wordt het godsbeeld gaandeweg uitgezuiverd. Taede Smedes
Kritiek mag dus! Deze passages zijn voor mij een blijvende waarschuwing om teksten en godbeelden niet te verabsoluteren. Ze geven ook aan dat wij als mensheid behoorlijk oorlogszuchtig zijn. We genieten van kwaadaardige zaken, iets wat dieren niet doen. Het gevolg van onze ratio...
Valkuil #3: gelijk willen halen
Gelijk willen halen. Nog zo eentje waaraan aanhangers van eender welke ideologie zich al te vaak bezondigen. In Wat is God doet Ton De Kok het, bijvoorbeeld, in het verhaal van Charles Darwin.
De auteur komt zelf uit bij het rationele godsconcept vanuit de overtuiging dat de evolutietheorie elk ander godsbeeld uitsluit. Dan heeft hij natuurlijk ook Charles Darwin nodig.
Darwin verloor inderdaad zijn geloof, maar niet als gevolg van zijn ontdekking dat de mens geëvolueerd is uit een aapachtige, zoals De Kok schrijft.
Taede Smedes: Hij kon het lijden in de wereld - en allereerst in zijn eigen leven - niet verenigen met het beeld van een algoede en almachtige God. Vooral het overlijden van zijn lievelingsdochter Annie deed voor hem de deur dicht. Darwin werd geen atheïst, wel agnost.
Tot slot
Ondanks die kritiek en eigenlijk ook juist vanwege de ontdekking van deze valkuilen is Wat is God zeker lezenswaardig. Vlot en pittig geschreven, laat het boek je binnengluren in het genie van grote persoonlijkheden.
Laatste aanpassing op 12/07/2017 om 18:35
