IPB-Forum over ethisch omgaan met geld

Het thema van de Forumbijeenkomst van het Interdiocesaan Pastoraal Beraad (IPB)van zaterdag 2 maart in het Interdiocesaan Centrum in Brussel luidde: Ethisch omgaan met geld. Meer dan 50 deelnemers, waaronder ook 3 bisschoppen en 3 vicarissen voor het tijdelijke, beluisterden prof Johan Verstraeten (KU Leuven) over een document over economische en financiële vraagstukken, dat vorig jaar in Rome verscheen. Daarna bracht Geert Janssens, hoofdeconoom van Ethion, enkele sleutels om onze eigen omgang met geld kritisch te bekijken. In kleine gespreksgroepen konden de aanwezigen uitwisselen over de nieuwe inzichten en de mogelijke vertaling naar de eigen beweging of organisatie.

Pleidooi voor een ethische onderscheiding

Johan Verstraeten situeerde het document van de Congregatie voor de Geloofsleer en het Dicasterie voor de Bevordering van de Integrale Menselijke Ontwikkeling Oeconomicae et pecuniariae quaestiones in het bredere kader van de sociale leer van de Kerk. Al in 1931 werd een despotische economische overheersing in handen van weinigen aangeklaagd door paus Pius XI (in zijn encycliek Quadragesimo Anno nr. 105). Na de bankencrisis van 2008 publiceerde de Pauselijke Raad voor Rechtvaardigheid en Vrede het document: Naar een hervorming van de internationale financiële en monetaire systemen in de context van een globaal openbaar gezag. Het was een pleidooi om via een centraal wereldwijd orgaan bindende spelregels op te leggen en nieuwe vormen van globale fiscale solidariteit te bevorderen. Het document uit 2018 richt zich op de eerste plaats tot mensen uit het beleid en de financiële sector. Het vertrekt van 3 basisprincipes:

1. elk economisch systeem moet bijdragen tot de globale kwaliteit van het leven, het integrale welzijn van de hele persoon en van alle mensen
2. de universele bestemming van de goederen  
3. de preferentiële optie voor de armen.

Relationeel mensbeeld als vertrekpunt

Geert Janssens ging dieper in op het onderliggende mensbeeld. Mensen reageren op de eerste plaats intuïtief en impulsief, ook als het gaat over geld. Het is belangrijk om ons ervan bewust te zijn dat vele keuzes die we maken niet zo doordacht zijn als we denken. We doen vaak mee met wat anderen doen. Bovendien is de financiële wereld zo complex geworden dat we analfabeten zijn die ons (moeten) laten leiden door ‘experts’ die al of niet een eigen agenda hebben. We beschikken wel over een moreel kompas dat ons kan helpen om de juiste keuzes te maken, maar er zijn vele krachten in en buiten ons die dat kompas buiten werking stellen. Openlijk geld stelen doen we niet, maar als het gaat om premies, bonussen of extra voordelen vragen we ons meestal niet af waar dat geld vandaan komt. Geert Janssens riep op om onze verantwoordelijkheid op te nemen en bewuster te kiezen vanuit ons moreel kompas.

Daarom hebben we de plicht ons te laten informeren en vormen zodat we met voldoende inzicht kunnen onderscheiden hoe we evangelische keuzes kunnen maken.

Hier is zeker een taak weggelegd voor onderwijs.

Profeten en leraars

Ook in de gespreksgroepen klonk de vraag naar vorming. Kinderen en jongeren leren nu onvoldoende nadenken over geld en over economische mechanismen. Dit thema hoort eigenlijk in de eindtermen te zitten. Met vele anderen delen christenen de zorg voor een rechtvaardiger wereld waarin de kloof tussen arm en rijk zo klein mogelijk is. Dan stelt zich de vraag hoe we ons kunnen wapenen tegen een kuddegeest die bepaalde hypes en zeepbellen creëert. Vooral wie financieel zwakker staat, neemt dikwijls meer risico’s. De roep om betrouwbaar advies in een zeer complexe materie klonk luid in verschillende groepen. Langzaam groeit een groter bewustzijn op dit vlak en mensen kiezen meer en meer voor ethische beleggingen en banken.

Parochies en kerkfabrieken beheren geld van de gemeenschap en willen dat zowel ethisch verantwoord als rendabel doen.

Tegelijk werd beklemtoond dat we profeten nodig hebben. Mensen die ons moreel kompas altijd weer wakker schudden en die in vergaderingen en adviesraden de luis in de pels zijn. Mensen die oproepen tot een ethiek van het genoeg in plaats van het alom tegenwoordige groeimodel. Of die uitnodigen om te investeren in man- en vrouwkracht die onze gemeenschappen ondersteunt en dynamiseert. Want ook dat kan een investering zijn met hoog rendement voor de toekomst.