Kunstenaar ontwerpt virtuele kapel en vertelt over bekering

Toch wel een bijzondere vorm van religieuze kunst. Reden genoeg voor een videogesprek met de kunstenaar over zijn motivatie die, zo blijkt, recent drastisch veranderd is. 

Je stelt je op je blog als volgt voor: ik was webdesigner, ik was internetkunstenaar, ik was gamemaker, nu creëer ik in virtuele realiteit voor de glorie van de almachtige God. Dat vraagt om een toelichting!

Michaël Samyn • Haha, wel… Van opleiding ben ik grafisch ontwerper, Sint-Lucas Gent. Ik ben altijd naar katholieke scholen geweest, maar mijn thuis was atheïstisch. 

Toen het world wide web opkwam, ben ik daar al snel opgesprongen. Daar heb ik ook mijn huidige partner ontmoet, Auriea Harvey. We werkten samen op allerlei projecten, van webdesign tot net art. 

In het begin van de jaren 2000 nam Facebook het internet over en dat vonden wij maar niks. We wilden weg. 

Na wat rondkijken, kwamen we uit op videogames. Toen het breedbandinternet doorbrak, kregen kleine studio's zoals wij kansen om independent games te maken. Zo hebben we er een hele reeks gemaakt. 

Ongetwijfeld waren we daar wat naïef over. Wij komen uit de kunsthoek, voor ons was het  een artistiek medium. Wij waren ook geen gamers van kindsbeen, zoals de meesten van onze collega's in de gamewereld.

De mensen waren vaak boos over de dingen die wij maakten. Het waren geen typische games, veel dingen die mensen van een game verwachten ontbraken, zoals een verhaal of actie. 

Waarover gingen jullie games dan wel?

Michaël Samyn • In onze eerste game, The Endless Forest, speel je een hert in een bos, samen met andere mensen die ook herten zijn. Het is een multiplayer game. Trouwens zijn die herten geïnspireerd door het hert van Sint-Hubertus, met een stralenkrans in het gewei. 

Er zijn geen opdrachten of missies. Er is eigenlijk niks te doen. Je moet zelf maar een beetje uitvinden hoe je plezier maakt. Als je naar het bos gaat, is dat toch ook zo? 

Echte gamers spotten ermee en noemden het een 'walking simulator', wat onder gamers een serieuze belediging is. Terwijl wij dat net tof vonden: wandelen is toch leuk!

In een andere korte game, The Graveyard, speel je een oude vrouw die een kerkhof bezoekt. Je wandelt naar een bankje bij een kapel. Daar ga je zitten en dan speelt er een liedje. Dat is alles. 

In onze games gaat het vaak over een personage in een omgeving. Je beeldt je in wat dat betekent. 

Ik kan me voorstellen dat de verwachtingen van gamers serieus gefrustreerd werden…

Michaël Samyn • Ja, en dat vonden wij zo raar!

Het leukste aan games vind ik net de ervaring van helemaal ondergedompeld te worden in een fictie. 

Al de rest staat in de weg van de ervaring. Waarom moet ik per se over moeilijke dingen springen of honderd nazi's afknallen? Net alsof ik de hele tijd examens moet doen of moet werken. Terwijl ik gewoon de wereld wil ontdekken die iemand heeft gemaakt. Dat is spelen voor mij. Waarom moet ik het verdienen om daar te zijn? 

Voor ons was de gamelogica zo ouderwets. Spellekes bestaan al zo lang. Dit is een nieuw medium, doe er iets nieuws mee. 

Pas later beseften we dat alleen gamers onze games spelen en niemand anders. Wij hoopten dat games zouden uitgroeien tot een groot medium, zoals tv of cinema, met alle mogelijk genres vandien. Maar dat is nooit gebeurd. 

Voor onze laatste game, Sunset, hebben we dan geprobeerd om echt iets te maken voor gamers, met een verhaal en het gevoel dat je dingen deed. Haha, het was nog altijd heel mentaal hoor. Je deed wel dingen, maar de game veranderde daar niet door. Wat wel veranderde, was je houding, je personage en je interpretatie van het personage. Daarna zijn we gestopt met commerciële games. 

Om over te stappen naar christelijke digitale kunst, toch niet zo'n evidente switch?

Michaël Samyn • Na een paar experimenten met virtual reality, zijn we een crowdfunding gestart voor Cathedral-in-the-Clouds. We wilden een collectie maken van meditatieve digitale objecten geïnspireerd door christelijke kunst en christelijke verhalen. 

Wij waren compleet atheïstisch in die tijd. Wel vonden we het vreemd dat de meeste mensen die wij kennen de christelijke verhalen niet appreciëren of zelfs niet kennen. 

Ze gaan liever hun inspiratie zoeken in oosterse religie of Griekse of Romeinse mythologie en dat soort dingen. Waarom, vroegen wij ons af, die christelijke dingen zijn ons toch heel vertrouwd. Onze hele cultuur is daarop gebaseerd. Je moet dat niet zomaar weggooien. Het heeft minstens evenveel waarde als die mythologie. We wilden ons het christendom opnieuw toe-eigenen. 

Ons idee als atheïst was: we gaan het christendom uit het hoekje van de religie halen waarin het opgesloten was om het naar de grote cultuur te brengen. 

Wat trok jullie aan in het christelijke erfgoed?

Michaël Samyn • Wij zijn daartoe gekomen als kunstenaars, door de schoonheid van de christelijke kunst. Ik ben altijd al kritisch geweest over hedendaagse kunst. Daar is het precies het ene grapje na het ander, of cynisch, niks mocht nog mooi zijn, schoonheid was verdacht. 

Ik was al lang alleen nog maar bezig met oude kunst. Cathedral-in-the-Clouds was in het begin vooral geïnspireerd door de Vlaamse primitieven en de gotische architectuur. Die sfeer. 

Zoals je weet is 80% van de kunst uit de middeleeuwen, de renaissance en de barok gebaseerd op het christendom. 

Gaandeweg begon ik wel te denken: die oude kunst is niet alleen mooi omwille van vorm en kleur, maar ook omwille van de inhoud. 

Dus ben ik de bronnen beginnen lezen, zoals de Bijbel. Zonder ook maar ooit te denken: ik moet gelovig zijn. Voor mij was het gewoon een deel van onze cultuur. Ik vond dat het duidelijker mocht zijn dat het christendom een deel is van onze cultuur en dat we daar ook trots op mogen zijn.

Het eerste onderdeel van je virtuele kathedraal heet Compassie. Wat is dat? 

Michaël Samyn • Het idee is heel eenvoudig: ik wilde een virtual reality-ervaring maken van een traditionele piëta. De gebruiker speelt de rol van Maria. Je zit daar dus met het lijk van je zoon op je schoot. Dat is los van het christendom al een heel pakkende scène. Het moet niet eens God zijn die daar ligt, je zoon is al verschrikkelijk genoeg. 

Net zoals onze games, maak ik die VR-dingen niet om een boodschap aan de wereld te verkondigen, maar wel om over iets na te denken, om iets te ontdekken. 

Ik creëer die scène ook voor mijzelf, om te onderzoeken waar dit eigenlijk over gaat.

Om die scène te ervaren heb je wel een headset nodig.

Michaël Samyn • Ja, door dat ding op je hoofd zie je de normale ruimte niet meer. Je ziet alleen nog de virtuele ruimte. Dat geeft een heel vreemd gevoel. Heel anders dan bijvoorbeeld een game op een scherm waar je je nog altijd moet inbeelden dat je in een andere wereld bent. Met virtual reality moet je je niks inbeelden, je bent er. Dan kan je ook beginnen spelen met de ruimte. 

In Compassie is de ruimte ingedeeld in twee delen en jij zit in het midden. Voor je zie je helemaal niets. Zwart. Voor mij was dat de uitdrukking van het verdriet van de moeder. 

Je ziet de dode Jezus in je schoot liggen. Je kan hem alleen een beetje opheffen en van zodra je dat doet, verdwijnt hij. Dan zit je alleen, in het donker en begint het nog te regenen ook. Haha. 

Kijk je achter je dan zie je een prachtig landschap. Daarin verschijnt vervolgens een kruis vastgehouden door cherubijntjes. Een beetje kitsch. 

Zo de hele tijd achter je kijken is natuurlijk ambetant, maar als je je omdraait zit je weer in het donker. 

Het was een heel moeilijk proces om tot dit resultaat te komen, maar ik was er heel blij mee. Omdat ik kon huilen. Met die VR-helm op kan toch niemand dat zien. Ik voelde me redelijk hopeloos op dat moment, over mijn relatie, de pandemie, het klimaat, de economie… Het enige wat ik kon doen was huilen. 

De dode Jezus symboliseerde voor mij de verloren droom. We hadden God kunnen hebben, maar nu is hij dood, we hadden dat mooie landschap kunnen hebben, maar helaas, het is niet voor ons. 

Mijn atheïstische interpretatie was een instemming met het liedje dat God dood is, maar dan vooral om te zeggen: da's toch intriest, zo jammer! 

Je maakte deze piëta als atheïst, zeg je, maar dat ben je niet gebleven. Hoe is dat gekomen? 

Michaël Samyn • In die sombere geestesgesteldheid kreeg ik in Rome bericht van mijn ex dat mijn zoon in België dringend geopereerd moest worden om een tumor in zijn hersenen te verwijderen. Door de lockdown kon ik niet terug naar België. 

Op de dag van de operatie liep ik door de lege straten van Rome en zei ik tegen mezelf: de eerste kerk die open is, ga ik binnen. Kerken bezoeken is niet ongebruikelijk voor mij. Giovanni Battista dei Fiorentini was open. Ik ga naar binnen en voor de eerste keer in mijn leven maak ik een kruisteken. Er was niemand in de kerk, want ja, pandemie, behalve een duif die fladderde in de koepel. 

Op dat moment had ik het gevoel dat ik iemand hoorde praten tegen mij. Ik had een gesprek met een heel vrolijk iemand. Ik knielde en mijn onzichtbare gesprekspartner begon te lachen. 

Heel snel heb ik gedacht: ik heb een gesprek met God. 

De volgende dag ging ik opnieuw naar een kerk om wat te babbelen. Op de duur begon ik te denken: dat babbelen, dat is toch zeker niet bidden, of wel? Haha. 

Na een week of twee vroeg ik me tijdens een van die gesprekken af:

– Maar geloof ik nu eigenlijk?

– Ja, jij gelooft!

– Wat?! In alles, in engelen en heiligen en al die dingen.

– Ja! Ja!

Hahaha. Ik was echt verbaasd! Ik had er niet over nagedacht wat de consequenties waren. 

Trouwens ben ik volledig bereid om toe te geven dat het zich allemaal afspeelde in mijn verbeelding, maar voor mij maakt dat geen verschil. 

Op een bepaald moment vroeg ik me ook af: Hoe weet ik dat het God is waarmee ik zit te praten? Voor hetzelfde geld is het de duivel, want hij vertelt mij allerlei dingen die ik graag wil horen. De stem antwoordde mij: Als je wil weten of het de duivel of God is, ga naar de Kerk. 

Dan ben ik beginnen kijken naar de katholieke kerk, de catechismus beginnen lezen, de standpunten onderzoeken en dat soort dingen. 

Hoe verliep je toenadering tot de kerk?

Michaël Samyn • Dat was niet zo evident. De Kerk klaagt er soms over dat er te weinig mensen naar de mis gaan en dat ze meer aan evangelisatie moet doen. 

Maar ik was er klaar voor: hallo, hier ben ik, ik geloof in God, ik wil er alles voor doen… Waar kon ik terecht? Geen flauw idee. 

De enige raad die mensen me gaven, was om eens met een priester te praten. Niet evident hoor. Uiteindelijk heb ik een kerk gevonden waar ik regelmatig naar de mis wilde gaan, de Basilica dei Santi Ambrogio e Carlo al Corso in de grootste winkelstraat van Rome. 

Op een dag zei de priester na de mis dat er catecheselessen zouden starten. Ik was onmiddellijk kandidaat. Eindelijk zou ik iets leren over het geloof! 

Na de eerste les vroeg ik de priester of we eens konden praten over die dingen. We zijn dan regelmatig samengekomen. Don Pierluigi is een heel intelligente man, met gevoel voor humor en zin voor poëzie. Die gesprekken hebben dan geleid tot mijn 'generale biecht' om het zo te zeggen. Nu ontmoet ik hem nog regelmatig, voor een combinatie van gesprek en biecht. 

Hoe reageerde je omgeving op je bekering?

Michaël Samyn • Op m'n verjaardag heb ik als cadeau aan m'n vrouw gevraagd dat ze naar me zou luisteren. We hebben dan een paar uur neergezeten en ik heb heel mijn verhaal gedaan, mijn geloof bekend ook. Ze gaf heel veel steun. Ze heeft zelfs een rozenkrans voor me gekocht en later ook een reproductie van de Annunciatie van Fra Angelico. 

Ze had er wel veel vragen over, want ze vond het ook wat verdacht. Vanuit haar atheïstisch-progressieve standpunt was de afstand tot de kerk heel groot. 

Maar ze heeft een ingang gevonden via haar interesse in geschiedenis. Ze is veel gaan lezen over godsdienst in het Romeinse Rijk, ook beginnen luisteren naar de Bijbel via de Hallow app. En ze volgde de podcast van Father Mike Schmitz die de Bijbel leest in een jaar. 

Haar frank is gevallen toen ze las over Jezus aan het kruis die zegt: 'God, waarom heb je mij verlaten?' Niet dat Hij dat zegt, was voor haar mindblowing, maar wel dat het een citaat is uit een psalm: daar is een mens aan het sterven en die vertelt een verhaal!

Ondertussen is ze op weg om gedoopt te worden en volgt ze het catechumenaat. Daar ben ik wel wat jaloers op. Er is een formule voor met samenkomsten en activiteiten. Er wordt voor gezorgd dat je weet waarover het gaat. Terwijl ik wel gedoopt ben, naar katholieke scholen gegaan ben en m'n plechtige communie gedaan heb, maar dat wil nog niet zeggen dat ik het allemaal begrijp. 

Gelukkig leven we nu in een tijd waarin je gemakkelijk veel informatie kan vinden. Ik zit veel op YouTube te luisteren naar allerlei mensen, maar of dat nu goede raad of slechte raad is, dat weet ik niet. Haha. Het verbaast me wel hoe actief christenen bezig zijn met sociale media. 

Je eerste kunstwerk als katholiek is de Viriditas kapel. 

Michaël Samyn • Die maakt deel uit van onze Cathedral-in-the-Clouds. Bij de crowdfundingcampagne op Kickstarter was een van de prijzen die je kon krijgen als je veel sponsorde, een virtuele kapel in onze kathedraal, een beetje zoals dat in de middeleeuwen ging. 

De Brusselse organisatie FoAM is daar opgesprongen en stelde voor om de kapel op te dragen aan Hildegard van Bingen. Ze zijn zelf niet gelovig, maar wel geïnteresseerd in de filosofie van Hildegard. Een van hun aandachtspunten is het leven van planten en wat wij daar als mensen van kunnen leren. Bij Hildegard is de viriditas een groene energie in de schepping die van God uitgaat.

Dat was mijn inspiratie om de kapel te ontwerpen. Omdat ik in Rome woon, is het natuurlijk een barokke kapel geworden. Haha. Ik zal nog wel eens een reeks foto's publiceren van alle altaren die me geïnspireerd hebben. 

Uiteindelijk gaat het voor mij over de ervaring van aanbidding van het sacrament op het  altaar. 

Daar heb ik sterke ervaringen bij gehad en andere mensen ook. Bizar eigenlijk, want het gaat om een stukje brood in een ornament. Als katholieken geloven wij natuurlijk dat het niet zomaar een stukje brood is, maar dat God zelf zich daarin manifesteert. Als je dat gelooft en er op die manier bij bent, wordt het enorm. Dat deed me ook denken aan de viriditas van Hildegard, die enorme kracht. 

In de VR-ervaring kniel je neer en zie je die kracht. Eigenlijk heb ik visueel proberen weer te geven wat ik voel als ik in aanbidding neerzit. Van buitenaf ziet een mens die knielt in aanbidding er natuurlijk uit als twee keer niks, maar van binnen is het enorm. 

De interactie in de VR-ervaring volgt een lied van Hildegard van Bingen. Telkens als je opkijkt wordt er een ander vers gezongen. Je kan dat traag doen of snel waardoor de verzen door elkaar beginnen lopen. Maar dat klinkt allemaal goed samen, hoor, want dat is goed gecomponeerd. Haha. 

De allerlaatste zin is het 'Eer aan de Allerhoogste', daarna gaan alle visuele dingen weg en verschijnt de eucharistie: een typische stralenkrans in de donkere kapel. Je kan daarna zolang blijven zitten als je wil. Vandaar 'perpetual adoration', altijddurende aanbidding. 

Zou je dat voor de gebruiker dan ook zien als een eucharistische aanbidding?

Michaël Samyn • Nee, dat niet. Daarvoor moet je naar de kerk. Dit is alleen maar een voorstelling, zoals een foto. Maar dat geldt voor alle religieuze kunst, hé. Als je naar een schilderij kijkt of zelfs naar het kruis, dan zie je niet Jezus zelf. Het enige dat Jezus zelf is, is de hostie, al de rest is een afbeelding. 

Maar dat wil niet zeggen dat je er niet naar mag kijken. Het kan je inspireren, zelfs in gesprek brengen met de afgebeelde figuur. Ik herinner me de eerste keer dat ik in gesprek ging met een heilige. Dat was bij de graftombe van Santa Monica hier in Rome. 

Of het alleen maar inbeelding is, weet ik niet. Maar aan de andere kant: als God de mens gemaakt heeft, dan heeft Hij ook onze verbeelding gemaakt. 

Heb je plannen voor de toekomst?

Michaël Samyn • Nog meer kapellen maken, hé! Hahaha. Er zijn kathedralen waar men eeuwen aan gebouwd heeft, dus maakt het niet uit als ik er een paar decennia over doe. 

Vond je dit interessant? Deel dit artikel via Facebook of via e-mail.

Meer weten

• The Viriditas Chapel of Perpetual Adoration
• Compassie
• Steun Cathedral-in-the-Clouds op Kickstarter
• Blog van Michaël Samyn