‘Laten we ‘niet meer’ en ‘nog’ schrappen’

Bart Paepen (52) is niet alleen pastoor van de Antwerpse kathedraal, hij wil met een nieuw digitaal project mensen aanspreken die de geloofstaal niet (meer) verstaan. Het werd zelfs een nieuwe officiële opdracht.

Bart Paepen
- werd na studies Germaanse talen seminarist voor het bisdom Antwerpen, studeerde Bijbelse theologie in Rome en werd priester gewijd in 2000
- woonde en werkte onder meer in Herentals en is verantwoordelijk voor de diocesane priesteropleiding
- werd door de Antwerpse bisschop Johan Bonny in 2009 benoemd tot bisschoppelijk vicaris, onder meer voor liturgie en vorming
- is sinds 2015 pastoor van de kathedrale parochie Onze-Lieve-Vrouw ten Hemel Opgenomen (Antwerpen)

‘Bisschoppelijk gedelegeerde voor Evangelisatie en Nieuwe Media’ is een mond vol. Wat houdt dat precies in?
Eigenlijk is het niet de juiste naam voor wat ik wil doen of bereiken. Het is ook niet de bedoeling dat ik mij in alle sociale media ga specialiseren of dat ik Instagram volledig zou kunnen bespelen. Misschien zou een andere naam beter passen. Het gaat om een andere manier van evangeliseren dan wij doorgaans gewoon zijn, via media. Ik wil door verhalen te vertellen en daarvoor de juiste media te gebruiken een nieuwe taal ontwikkelen voor mensen die ver staan van Kerk en geloof. Uit het driejarig project met het boek Handelingen in ons bisdom onthouden we dat we ons als Kerk in Jeruzalem of Athene kunnen zien. Jeruzalem is Pinksteren met vrome mensen samen, Athene is op de markt gaan staan. Ons startpunt van veel activiteiten is toch nog Jeruzalem, al voel ik mij bij een vormselviering vaak zoals Paulus op de markt in Athene. Godsdienstsocioloog Wim Vandewiele berekende onlangs dat vijftig procent zich katholiek noemt en acht procent praktiseert. De tussengroep willen we bereiken in hun eigen taal en verbeelding.
 

De mensen van vandaag verstaan de taal van het geloof niet meer. Ligt dat aan de mensen, de taal of het geloof?
In de parochie suggereerde ik eens om de uitdrukkingen ‘niet meer’ en ‘nog’ te schrappen. Daarmee impliceer je immers dat het christelijk geloof sowieso verdwijnt en dat wij de generatie zijn die het geloof laten wegdeemsteren. Ik zet mij ook af tegen het idee dat de Kerk in orde was tot 1950. Onze situatie is vandaag anders, maar niet minder hoopgevend. Ik ben ervan overtuigd dat mensen vandaag nog steeds aanspreekbaar blijven voor het geloof.
 

Evangelisatie is dus mogelijk?
Er zijn er die betwijfelen of evangelisatie wel kan in deze cultuur en samenleving. Mijn ervaring is anders: als je de kans krijgt om mensen werkelijk te betrekken, detecteer je een groot verlangen. Dat verlangen is ons startpunt, maar er moet wel ruimte voor ontmoeting geschapen worden. Er zijn immers obstakels. De evangeliewoorden ‘kom en zie’ drukken de uitnodiging goed uit. Pasklare antwoorden heb ik niet. In de parochie werk ik dikwijls met twaalfjarigen en mijn ervaring is dat er vandaag meer openheid bij hen is en het steeds gemakkelijker wordt om het geloof ter sprake te brengen. Ook in gesprek met mensen die gaan trouwen ervaar ik het. Er is zoveel vruchtbare grond aanwezig.
 

Wat zijn dan volgens jou de obstakels voor het christelijk geloof?
Allereerst het woord ‘God’ natuurlijk. Verder leeft er een simplistische benadering van de Bijbel en de relaties tussen geloof en de moderne cultuur, en geloof en wetenschap. We moeten deze obstakels durven te benoemen. Verstandig geloven is mogelijk. De oude tegenstellingen smelten weg. Geloof en wetenschap lijken vandaag elkaar te versterken en aan te vullen. Maar geloof is geen massaproduct en zal dat ook nooit zijn. Ik moet dan ook geen rendement halen met mijn digitaal project. Heerlijk.
 

Een voorbeeld van zo’n digitaal project is Screensaver. Wat houdt dat in?
Met Screensaver stel ik in tien tot vijftien minuten een film of tv-serie voor, waarin de christelijke boodschap en het christelijke verhaal expliciet of minder expliciet naar voren wordt gebracht. Zo’n twintig afleveringen zijn er ondertussen gepubliceerd. Ik trok naar een middelbare school om met leerlingen over een aflevering in gesprek te gaan en dat werkte dus supergoed. Misschien moeten we ook avondgesprekken organiseren met de filmpjes …
 

Hoe ontstond het concept?
Toen het coronavirus alles lamlegde, hebben we met het team van de Antwerpse kathedraal snel geschakeld. Op vrijdag ging alles dicht, op zondag konden we de mis livestreamen. We hadden de apparatuur aangeschaft en dus hebben we tussen mei en juni van alles gemaakt en ook veel geleerd. De coronaperiode was dus vooral een interessante leerschool, zowel voor het streamen van liturgie als voor het verkennen van een informatief, digitaal aanbod. Konden we niet de modellen van spreken uit het boek Handelingen in een digitaal aanbod proberen uitwerken? We zijn nu meer dan een jaar bezig en zien nu beter wat we kunnen en wat niet.
 

Waar haal je de mosterd?
Het werk dat Robert Barron al twintig jaar verricht, inspireert mij. Al vele jaren geleden begon hij in Chicago met deze vorm van evangelisatie. Zijn doel was om de nones te bereiken, mensen in de Verenigde Staten die zich met geen enkele Kerk of confessie associëren. Onze doelgroep is wat anders. Ik spiegel mij aan zijn principe evangelizing the culture, de cultuur evangeliseren. Vergeet niet dat Barron urenlang aanwezig was in chatrooms. Hij ging met de gebruikers individueel in gesprek. Deze vorm van pastoraat maakte zijn initiatief groot, want daardoor schiep hij een ‘community’. Het is veeleer door de community dan met de filmpjes dat hij een publiek opbouwde. Dat is een verschil met ons.
 

Tegelijk blijft u wel gewoon pastoor.
Bij het bekendmaken van mijn nieuwe opdracht dachten sommigen dat ik stopte als pastoor. Niet dus. Mijn taak als pastoor van de kathedraal eist veel van mijn tijd. Er staan immers grote projecten op stapel en er gebeurt hier altijd wat. Ik zit dus veel te weinig in de studio… Het kerkgebouw zit vol cultuur uit zeer verschillende tijden. Vanuit de cultuur kunnen we evangeliseren. Tegenwoordig sluiten we de kathedraal niet tijdens een huwelijksdienst. Toeristen kunnen dus Rubens bewonderen, maar ondergaan tegelijk de setting van de liturgie. Een kathedraal is immers geen museum. In onze kerkgebouwen schuilt een grote catechetische kracht. De parochie heeft een vrij grote catechetische werking, met mensen die hetzelfde doelpubliek zijn: de mensen op de markt van Athene. Daar voel ik waar er mogelijkheden zitten. Ik leer er welke taal ik moet gebruiken voor mijn ander werk.
 

Heeft een parochie nog toekomst in het digitale tijdperk?
Ik relativeer mijn eigen werk. Parochies hoeven niet te livestreamen, er is immers genoeg liturgisch aanbod op het web. Ik geloof ook niet in niet-fysieke gemeenschappen of in een digitaal kerkelijk leven, zeker liturgisch. We bereiken maar families door een lokale werking, niet met een digitaal aanbod. Relatie is cruciaal. Wat niet meer functioneert is de canonieke, territoriale parochie. Dat systeem is uitgedroogd. Marc Steen spreekt van toekomstige vitale knooppunten. In de kathedraal werken wij aan een nieuwe publiekswerking. Wat blijkt? De experten stelden dat de groep jongvolwassenen tijdens een kerkbezoek zijn scherm niet wil gebruiken, want heel hun leven speelt zich al af op een scherm. Wil de kerk toekomst hebben, dan moet het fysiek én spannend zijn.

De Drie

De Antwerpse kathedraal • De hoofdkerk van het bisdom Antwerpen zit vol kunstwerken uit meer dan vijf eeuwen. ‘In onze kathedraal komen ook werelden samen. In onze kerkgebouwen schuilt er een grote catechetische kracht. Vanuit de cultuur kunnen we evangeliseren.’ Op 18 september geeft de pastoor er een rondleiding ‘voor wie anders of niet gelooft’.
Narnia • De film The Chronicles of Narnia: The Lion, the Witch and the Wardrobe (2005) vertelt het verhaal van vier Britse kinderen die tijdens de Tweede Wereldoorlog een magische garderobe vinden, waarmee ze in het mysterieuze Narnia kunnen komen. Eigenlijk is het een een verhaal over zonde, offer en verrijzenis, geschreven door C.S. Lewis om de christelijke verbeelding van zijn lezers aan te wakkeren. De film komt als een van de eerste aan bod in Screensaver.
Robert Barron • Barron, geboren in 1959 en sinds vorig jaar bisschop van Winona-Rochester (Minnesota), wordt wereldwijd bewonderd als ‘een van de beste boodschappers van de Kerk’. Hij gebruikt nieuwe media om mensen in of terug naar het katholieke geloof te trekken. Barron en zijn groeiende Word on Fire-team hebben tientallen films, boeken en studieprogramma’s uitgebracht. Barron zelf heeft meer dan 400 online videocommentaren geproduceerd.