Leven als zending beschouwen

Aansporing over alledaagse heiligheid is vijfde leerstellige document van paus Franciscus

Op 9 april verscheen opnieuw een pauselijke aansporing, nu over heiligheid. Het is paus Franciscus’ vijfde leerstellige document. De titel Gaudete et exsultate is een citaat uit de Bergrede, Mattheus 5, 12: „Verheugt u en juicht, want groot is uw loon in de hemel.” Na de encycliek is een exhortatie of aansporing het belangrijkste pauselijke document. Naar Vaticaanse maatstaven is Gaudete et exsultate geschreven in toegankelijke taal.
Franciscus wil vulgariseren wat de Kerk te zeggen heeft over heiligheid en dat is verrassend makkelijk samen te vatten. Allereerst moet je geen priester of religieus zijn om heilig te worden. Heiligheid is weggelegd voor iedereen: vader, moeder, advocaat of een straatveger. Heiligheid vraagt dus niets spectaculairs, maar ontvouwt zich in dagelijkse bezigheden, zoals een moeder die haar kind liefheeft of iemand die besluit geen roddel te helpen verspreiden. Paus Franciscus spreekt van heiligen vlakbij. Wie het leven beschouwt als een zending, zegt de paus, beweegt zich op de weg van heiligen.
Ten tweede betekent heiligheid jezelf zijn. Een heilige is geen engelachtig wezen, maar iemand die authentiek en volledig zichzelf is. Een heilige leeft ook tegengesteld aan onverschilligheid. Opmerkelijk: als paus Franciscus namen noemt, dan betreft het meestal vrouwen. Edith Stein bijvoorbeeld, Thérèse van Lisieux of de Sudanese slavin Bakhita, blijkbaar een van zijn lievelingsheiligen.
Ten derde is er de Bergrede, een heuse handleiding voor heiligheid. De zaligsprekingen geven in grote eenvoud aan wat het is een goede christen te zijn. In even eenvoudige woorden vertelt Franciscus erover. Zo wijst hij erop dat de christelijke vreugde niet zonder humor kan. Tussendoor haalt hij uit naar twee gevaren in het geestelijke leven. Om te beginnen is er het idee dat iemand door een louter geestelijke benadering van het geloof en door rationele, strikte antwoorden, zonder liefdewerken, toegang heeft tot het heil. Dat is de ketterij van het gnosticisme. [node:field_streamers:0] Een bijkomend gevaar is dat we menen dat we er kunnen geraken op eigen kracht. Dat is de oude ketterij van het pelagianisme.
Gaudete et exsultate is niet zomaar een vroom document. Op digitale fora reageren traditionalistische stemmen misnoegd. Waarom? Kenners viel meteen de rechtstreekse verwijzingen op naar het conciliedocument Lumen gentium uit 1964. In wezen is paus Franciscus’ jongste aansporing een actualisering van gedachten uit dat kerndocument van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) over het wezen van de Kerk, de sleutel voor hervormingen in de Kerk.
Lumen gentium (licht der volkeren) herontdekte onder meer het Bijbelse begrip ‘priesterschap van de gelovigen’, dat door het klerikalisme in de loop der tijden vergeten raakte. Net zoals het Tweede Vaticaans Concilie wil Franciscus terug naar de wortels.
In de hoofden van vele katholieken was er lang een scheiding tussen priesters en godgewijden enerzijds en leken anderzijds. Eerstgenoemde konden de staat van evangelische perfectie bereiken, laatstgenoemden met goed geluk een zondig bestaan vermijden. Lumen gentium wijzigde dat. Het vijfde, wat vergeten hoofdstuk handelt over De universele roeping tot heiligheid. In eerdere versies van het document was heiligheid nog verbonden aan het religieuze leven, maar in de loop van het concilie werd het duidelijk dat „alle gelovigen uitgenodigd en verplicht zijn tot heiligheid”. Waarom? Omdat de hele kerkgemeenschap heilig is en Lumen gentium ieders doopsel ernstig neemt.
Lumen gentium valt te lezen als het einde van klerikalisme en het begin van een betekenisverschuiving van het ambt naar een dienst aan het algemene priesterschap van de gelovigen. Wijlen Johannes-Paulus II verklaarde honderden heilig, bij hen heel wat leken en ‘gewone’ geloofsgetuigen. Franciscus bouwt voort op die dynamiek: ook onze buren kunnen heiligen zijn en worden. Vreemd genoeg zijn de meeste personen die hij noemt in zijn aansporing toch nog religieuzen. Ook Bakhita.