Mia De Schamphelaere: ‘Dat seksueel misbruik zo op de voorgrond is gekomen, is eigenlijk heel goed voor de samenleving.‘ © Frank Bahnmüller
Mia De Schamphelaere: ‘En toch wordt de wereld er beter op’
Was 2023 voor u ‘het jaar van Godvergeten’?
Sinds de uitzending gaat er in ieder geval geen dag voorbij of ik ben bezig met mijn werk voor het opvangpunt: mensen beluisteren, archieven raadplegen en informatie verzamelen, religieuze oversten of bisschoppen inlichten. We zitten aan 160 meldingen sinds september, tegenover 16 in het jaar voordien, voor 5 vrijwilligers. De meeste meldingen gaan wel over feiten van 40, 50 of 60 jaar geleden.
Ook bejaarde mensen vinden het nu belangrijk dat het misbruik dat hun werd aangedaan genoteerd en opgevangen wordt.
Gelukkig hebben we extra ondersteuning gekregen vanuit de bisdommen, maar het heeft een grote impact. Mijn vrijwilligerswerk is een permanente opdracht geworden.
Schrok u van de woede die de docu teweegbracht in de samenleving tegenover de Kerk?
De impact van seksueel misbruik is onpeilbaar. Overlevers moeten verder met een verschrikkelijk zware last. Voor het eerst is die impact ook echt aangekomen in de samenleving. Voor mij was het niet nieuw, want veel van de getuigen heb ik zelf begeleid sinds 2010, toen er al een schokgolf door Kerk en samenleving ging door de crisis met Vangheluwe. Destijds overheersten verdriet en schaamte om wat zo lang verzwegen was en zo’n diep lijden had veroorzaakt. Van daaruit heeft de Kerk volop meegewerkt met de parlementaire commissies (ook voor gedwongen adopties), hun aanbevelingen uitgevoerd en de werking van het opvangpunt ook verder gezet na de termijn van het Centrum voor arbitrage. Dat 160 mensen de weg naar daar gevonden hebben sinds de uitzending, toont dat het toegankelijk is en werkt. We leefden dus enigszins in de veronderstelling dat we deden wat de samenleving (terecht) van de Kerk verwachtte. Vandaag worden we geconfronteerd met een gevoel van woede en zelfs haat tegenover de Kerk en dat is soms moeilijk te plaatsen.
Hoe gaan we als christenen best om met die gevoelens in de samenleving, vindt u?
Toen ik in 2010 mijn medewerking toezegde aan het opvangpunt, deed ik dat vanuit de motivatie om, als het ware, de Kerk te redden. Maar als je in de ogen kijkt van mensen die misbruik hebben meegemaakt, dan worden zíj je motivatie.
Ik moet niet de Kerk van Christus redden, maar Christus zien in de gekwetste mens.
Hun leed is ook een wonde in zijn lichaam. Schaamte en verdriet over wat er gebeurd is in de Kerk zijn op hun plaats. Het zou veel slachtoffers moed geven als ze zien dat de Kerk zich kan hervormen. En dan bedoel ik: stoppen met de eindverantwoordelijkheid altijd of toch grotendeels bij gewijde, celibataire mannen te leggen. Laat vrouwen en mannen, vaders en moeders, gelijkwaardig aan het roer staan. Dat zou al veel helpen. Nu, op dat vlak zie ik toch het een en ander in beweging komen en dat geeft me hoop. Daarnaast vind ik ook dat we foutieve informatie kordaat moeten rechtzetten. Dat is geen misplaatste verdediging voor wat er fout gelopen is in het verleden. We mogen gerust ook het positieve beklemtonen: sinds 2010 kunnen slachtoffers voor wie justitie niets meer kan doen bij het opvangpunt terecht. Ze hoeven geen materiële bewijzen aan te dragen. Een geloofwaardig verhaal is voldoende om op begeleiding en een tegemoetkoming te kunnen rekenen. Er zijn feiten erkend tot in 1937. Welke andere maatschappelijke instantie doet dat? De Kerk loopt daarin voorop, maar ze heeft dan ook veel in te halen.
Hoe evalueert u uw getuigenis bij de Vlaamse parlementaire commissie?
We zijn daar heel pedagogisch tewerk gegaan, in het besef dat de meeste parlementsleden er in 2010 nog niet bij waren. De meesten hadden geen volledig beeld van wat het federale parlement destijds zelf aanbevolen had en wat daarmee is gebeurd. Ze vertolken voor een stuk de publieke opinie, die dan weer voortgaat op wat er in de media te zien en te lezen was.Ik hoop natuurlijk dat er aanbevelingen uit de commissies komen die goed zijn voor alle slachtoffers van misbruik. De kerkleiding heeft al laten weten dat ze bereid is om meer bij te dragen aan de psychologische ondersteuning van slachtoffers. Uiteraard zal dit ook voor andere maatschappelijke sectoren, zoals sport of cultuur, op een of andere manier werkbaar moeten kunnen worden gemaakt.
(Lees verder onder de foto)
Mia De Schamphelaere: ‘Vandaag worden we geconfronteerd met een gevoel van woede en zelfs haat tegenover de Kerk en dat is soms moeilijk te plaatsen.’ © Frank Bahnmüller
Welke raad geeft u intern aan de kerkleiding?
Vandaag is er geen enkele bisschop of overste die de feiten nog onderschat. Medewerking met het opvangpunt wordt door niemand in vraag gesteld. Wel is het zo dat sommige congregaties zo verouderd zijn, dat we soms bij buitenlandse verantwoordelijken moeten aankloppen om aan de nodige informatie te geraken en dat kan de zoektocht wel hinderen.Ik heb wel gemerkt dat de communicatie naar de gelovige gemeenschap toe vrij laat kwam. Men wilde het einde van de uitzendingen en de parlementaire commissie afwachten alvorens naar het publiek te communiceren. Maar daardoor bleven de gelovigen wat aan hun lot overgelaten.
Op welke vlakken kan de Kerk nog meer doen voor de slachtoffers, vindt u?
In kerkgebouwen een blijvende plaats inrichten voor de herdenking van de slachtoffers, lijkt me een heel belangrijk voorstel. In de kathedraal van Antwerpen hebben we enkele jaren geleden al het beeld Esse est percipi een plaats gegeven. Nu liggen er ook gebedskaarten bij, die je kunt meenemen. In Scherpenheuvel kreeg het genadebeeld een traan op de mantel en in de kapel van de broeders van Oostakker komt een schilderij gemaakt door een slachtoffer. Op 28 december heeft een aantal kerken de klokken geluid ter herinnering aan de slachtoffers. Zo groeien er diverse initiatieven. Ze helpen de kerkgemeenschap om attent en nederig te blijven en de donkere periode van het misbruik nooit meer te vergeten.
Ook op vlak van preventie worden er nog meer stappen gezet.
Verantwoordelijken – leek, priester, religieus – moeten zich nog meer oefenen in het herkennen van signalen dat er iets fout loopt, dat durven aanbrengen in plaats van te kiezen voor een schijnbare eenheid en zwijgcultuur. Dat vergt opleiding en opvolging.
2023 was een zwaar jaar, ook op wereldvlak. Wat geeft u hoop voor 2024?
De wereld komt snel en heftig binnen, elk moment van de dag. Oorlogen worden voor onze ogen uitgevochten op sociale media. Toch ben ik er nog altijd van overtuigd dat de wereld er globaal gesproken op vooruit gaat. Maar voor positief nieuws is er minder plaats.
Dat seksueel misbruik zo op de voorgrond is gekomen, is eigenlijk heel goed voor de samenleving.
Het was een nieuwe golf van bewustmaking en dat kan alleen maar een hulp zijn voor mensen die vandaag met misbruik, in welke context dan ook, geconfronteerd worden. Ze staan er niet alleen voor. Voor de rest kijk ik uit naar het vervolg van de Synode over synodaliteit. Ik hoop stellig dat de slotsessie in oktober zal tonen dat de Kerk in staat is om zichzelf te hervormen.
2024 is ook een belangrijk verkiezingsjaar. Baart het u zorgen?
Meer dan de helft van de wereldbevolking brengt dit jaar zijn stem uit. Dat zou een feest voor de democratie kunnen zijn, maar het is nog maar te hopen dat onze democratieën bestuurbaar blijven. Ik ben er niet zo gerust in. Voor een democratie is het belangrijk dat alle stemgerechtigden dezelfde informatie delen en het eens zijn over een aantal feiten. Maar we leven meer en meer met versnipperde waarheden en in cocons van het eigen gelijk. Het is verleidelijk voor politici om daarin mee te gaan en door de algoritmes van sociale media opgepikt te worden.
De idee dat de samenleving iets is van ons allemaal, staat onder druk.
We moeten weer beseffen dat we er allemaal belang bij hebben dat er geen daklozen op straat moeten slapen, dat er een rechtvaardig asielbeleid is en algemene gezondheidszorg, noem maar op. Politici moeten opnieuw hun idealisme durven te tonen. Ik denk dat je daarmee de mensen kunt raken. Jongeren hebben toch ook nood aan toekomstdromen en idealen?
Mia De Schamphelaere
- geboren in Wilrijk in 1961
- studeerde rechten en begon politieke carrière op het kabinet Buitenlandse Zaken onder Leo Tindemans in 1984
- werd onder meer senator, ondervoorzitster van de Kamer en schepen in Edegem
- heeft ook gewerkt als auditeur Rekenhof, censor en regent Nationale Bank en bestuurder Katholiek Onderwijs Vlaanderen