Monniken en wijn (4): het Châteauneuf van de paus

Châteauneuf-du-Pape. Een naam als een klok, een wijn als een instituut. Het Franse dorpje telt amper tweeduizend zielen en ligt in het arrondissement Avignon, wat ook de pauselijke titulatuur verklaart. Tussen 1309 en 1377 zetelden zeven opeenvolgende pausen in Avignon, en daarna nog eens vier tegenpausen. Ze verbleven in het ontzagwekkende Palais des Papes in Avignon, al is dat het ‘châteauneuf’ waarvan sprake.

De eerste paus die in Avignon resideerde, was Clemens V, een uitgesproken wijnliefhebber. Hij had een eigen wijngaard gehad in Bordeaux, waar hij aartsbisschop was geweest: Chateau Pape Clément — het domein bestaat nog altijd.  Johannes XXII (1249-1334) was de tweede en ook de belangrijkste van de pausen die in Avignon zetelde, met een pontificaat van 18 jaar. Hij bracht de zomers graag door in een kasteel 20 kilometer ten noorden van Avignon, in het plaatsje Châteauneuf-Calcernier.

De naam verwees naar een kasteel dat in de 11de eeuw was gebouwd op de resten van een Romeins fort, maar intussen was verwoest.

De nieuwe paus Johannes XXII besliste in 1317 om boven het dorp op zijn beurt een nieuw kasteel te laten bouwen. Tegelijk groeide het aantal wijnstokken zienderogen, want de paus wilde de wijnbouw in de streek een flinke zet geven. In 1334, toen het nieuwe kasteel eindelijk klaar was, stonden er volgens archieven 3,3 miljoen wijnstokken — de oogst moet gigantisch zijn geweest.

Na de periode van de pausen in Avignon braken woelige tijden aan, waarin het kasteel in handen viel van verschillende eigenaren/bezetters, die respectievelijk voor verbeteringen dan wel verwoestingen zorgden. De fatale knal kwam er op het eind van de Tweede Wereldoorlog, toen wegtrekkende Duitsers een groot deel van het gebouw opbliezen. De pauselijke wijnkelder bleef intact, en wordt vandaag de dag nog altijd gebruikt voor allerlei plechtigheden in de wijnwereld.

Prestigieuze naam

In 1893 veranderde de burgemeester de naam van het dorp van Châteauneuf-Calcernier naar Châteauneuf-du-Pape. Officieel om historische redenen, maar het had natuurlijk meer uitstraling. En de Franse wijn kon wel wat marketing gebruiken na de rampzalige doortocht van de wijndruifluis, die naar verluidt driekwart van de Franse wijngaarden had verwoest. Châteauneuf-du-Pape ontwikkelde zich snel tot een prestigemerk. Hier lag ook de basis voor het keurmerk Appellation d‘Origine Contrôlée (AOC). Het kwaliteitslabel dat wijnproducent baron Le Roy de Boiseaumarié voor de regio Châteauneuf-du-Pape ontwikkelde, zou later voor verschillende landbouwproducten worden toegepast.

Opmerkelijk: sinds 1954 is het verboden voor UFO’s om hier te landen of te passeren.

Dat werd in een decreet vastgelegd door de toenmalige burgemeester en het geldt nog altijd. In 2016 meldden lokale media dat het verbod even ter discussie had gestaan, maar dat de huidige burgemeester het decreet niet wil schrappen - hij ziet het als een leuke vorm van publiciteit die bijdraagt aan de mythische naam.

Châteauneuf-du-pape is en blijft namelijk een begrip, met op de fles dat beroemde logo: een pauselijke tiara boven de sleutels van Petrus, als verwijzing naar de pauselijke hand in de geschiedenis van de wijn.