Must voor kerkpro’s: Vaticaan lanceert online cursus synodaliteit

Voor de samenstelling van de online cursus deed het Vaticaan een beroep op experts rond synodaliteit uit alle continenten. België levert zelfs twee professoren: Judith Gruber (KU Leuven) en Alphonse Borras (UCL). De cursus wordt gecoördineerd door Venezolaan Rafaël Luciani, een van de top theologen over synodaliteit in de wereld. De cursus is gratis en de eerste module van 3 weken start in juli. Aanmelden en het programma verkennen kan nu al.

Lees het interview met Judith Gruber onder het introductiefilmpje.

Waarover gaat uw eigen bijdrage precies?

Judith Gruber • Die gaat over de rol van conflicten in een synodale kerk. Als je de deelname aan kerkelijke besluitvormingsprocessen wil verbreden, is eenheid en consensus niet meer vanzelfsprekend. Ze worden niet langer alleen maar gezien als het kenmerk van een ideale kerk (zie de traditionele beschrijving van de kerk als één, heilig, apostolisch en katholiek).

Eenheid en consensus zijn niet langer een gegevenheid maar veeleer het doel van een proces van wederzijds, geduldig en welwillend luisteren.

Synodaliteit schept zo ruimte voor verschillen en conflicten in het verstaan van de kerk. En die hoeven niet zo snel mogelijk overwonnen te worden om weer te keren naar het ideaal van eenheid. In mijn bijdrage wil ik zorgvuldig nadenken over conflicten die niet zomaar weggaan, conflicten die een diepe stempel drukken op de kerk: Wat is de theologische rol van conflicten die niet verzoend kunnen worden?

Welke 3 zaken zou je de kerk in België aanraden?

1. Leg machtsstructuren bloot vooraleer je het luisteren organiseert • Luisteren is ten diepste een theologische praktijk om God te vinden. Het is een krachtige daad, maar ook een asymmetrische daad van macht: je kan bepalen wie al of niet gehoord wordt. Luisteren verandert dus niet vanzelf de machtsstructuren en leidt niet spontaan tot een rechtvaardiger vertegenwoordiging of politiek van erbij horen. Het kan zelfs leiden tot een versterking van de positie van degenen die de toegang tot het gesprek reguleren. Als we echt een luisterende kerk willen worden, moeten we zorgvuldig nadenken over deze processen. Daarom zouden we best op voorhand een zorgvuldige analyse maken van het terrein waarop de strijd om participatie en vertegenwoordiging plaatsvindt. Wie verleent de toegang tot gesprekken? Wie vertevigt daardoor zijn autoriteit over het discours? Als we een transformatie van machtsstructuren nastreven, moeten we het terrein blootleggen – en veranderen – waarop het spreken en luisteren plaatsvindt. 
2. Zoek contact met wie de kerk verlaten heeft •  Synodaliteit schiet tekort als zij zich alleen richt op de inner circle van hen die een sterk gevoel van verbondenheid met de kerk hebben. We moeten ons ook bezighouden met de vragen van hen die zich niet (meer) sterk verbonden voelen met de kerk. Zoek dus contact met wie (in stilte of uit protest) de kerk hebben verlaten, of zich in de marge van de kerk bevinden, omdat zij de kerk niet meer als hun thuis kunnen beschouwen.
3. Maak er geen navelstaren van • Houd in gedachten dat synodaliteit geen doel op zich is, want wordt het een navelstaren om de interne crises op te lossen. Nee, het is een manier van kerk-zijn om onze missie – het verkondigen van Gods komende koninkrijk op overtuigende manieren – waar te maken. Uiteindelijk gaat synodaliteit dus ook over de vraag hoe de kerk zich beter kan verbinden met de wereld. Dit houdt onder meer in dat men zich afvraagt hoekerk en wereld samen, in solidariteit, de dringende problemen van onze tijd kunnen aanpakken.

Tekst gaat verder onder de afbeelding.

Wat betekent het voor u als onderzoeker van KU Leuven om de wereldkerk toe te spreken over synodaliteit?

Mijn Leuvense stem is maar een van de vele stemmen uit de hele wereld en dat is goed. Ik breng een perspectief binnen uit West-Europa, gekenmerkt door sterke de-institutionaliseringsprocessen in de kerk. Ik geloof dat dit een belangrijke bijdrage is die iets eigens (misschien Europees?) aan het gesprek kan toevoegen. Maar doordat het gepresenteerd wordt in een koor van stemmen uit de hele wereld, kan het zeker niet beschouwd worden als dé manier om over synodaliteit te spreken (een positie die een groot deel van de Europese theologie wel eeuwenlang gewoon was voor zichzelf op te eisen).

Zo heeft de cursus (en synodaliteit in ruimere zin) ook een dekoloniserende strekking.

Wat zijn uw verwachtingen voor de synodale Kerk?

Ik hoop dat de Kerk leert om zich rekenschap te geven van haar problematische verleden en heden, om zo misschien (weer) een thuis te worden voor mensen die pijnlijk teleurgesteld en gekwetst zijn door machtsmisbruik in de kerk.

In die zin gaat synodaliteit voor mij ook over het leren erkennen dat (hoe, waar en wanneer) de kerk niet heeft voldaan aan haar opdracht om Gods levengevende aanwezigheid in de wereld te vertegenwoordigen.

Met name in de hiërarchie van kerkelijke instellingen hebben we ’het teken gemist’ (definitie van zonde) om het ware lichaam van Christus in de wereld te zijn.

Synodaliteit, met haar focus op zorgvuldig en aandachtig luisteren, biedt volgens mij ook handvatten voor zo'n kritische zelfevaluatie. Daaruit kan dan weer ruimte ontstaan voor oprechte schuldbelijdenis als voorwaarde voor verzoening en een weg naar gerechtigheid.

Kunt u tot slot het onderwerp, doel en aanpak van de cursus nog eens duiden?

Voor paus Franciscus is synodaliteit dé insteek voor nieuwe institutionele modellen voor de kerk. Maar wat betekent de term precies? Voor veel mensen blijft dat in het ongewisse. Deze cursus wil de theologische concepten die aan de basis liggen van synodaliteit uitleggen en laten zien hoe ze voortkomen uit de Schriften en de kerkelijke traditie. Daarbij nemen de besluiten van het Tweede Vaticaans Concilie een belangrijke plaats in. Denk maar aan de metafoor van de kerk als volk van God.

De cursus behandelt de grondbeginselen van synodaliteit voor een breed, wereldwijd publiek. Ze brengt theologische expertise en concrete ervaringen van synodaliteit samen.

De sprekers komen uit de hele wereld. Dat toont al dat synodaliteit verschillende ervaringen kan binnenbrengen binnenbrengen en respecteren.

Onder de collega’s bespeur ik alvast eensgezindheid over het feit dat synodaliteit een modus vivendi (levenshouding) is. Het gaat niet (alleen) om een nieuwe organisatie of structuur, maar om manier van kerk-zijn. Het gaat om een houding waardoor mensen zich uitgenodigd voelen om bij te dragen, en waardoor het charisma van ieder naar voren kan komen.

Ontdek de cursus over synodaliteit.