Paus Franciscus: ‘Fundamenteel zijn wij heilig’

Broeders en zusters, goedendag!

Op onze weg om het onderricht van de Heilige Paulus beter te verstaan, gaat het vandaag over een moeilijk maar belangrijk thema. Het gaat over de rechtvaardiging. Wat is de rechtvaardiging? Van zondaars zijn wij gerechtvaardigden geworden. Wie heeft ons gerechtvaardigd? Dit veranderingsproces is de rechtvaardiging. Voor Gods aanschijn zijn wij gerechtvaardigd. Het blijft waar dat wij onze persoonlijke zonden hebben, maar fundamenteel zijn we gerechtvaardigd. Dat is rechtvaardiging. Over dit onderwerp is veel gediscussieerd om een verklaring te vinden die het meest aansluit bij het denken van de Apostel.

Maar, zoals vaak gebeurt, kwam men tot tegengestelde meningen.

In de Brief aan de Galaten, zoals ook in die aan de Romeinen, beklemtoont Paulus het feit dat de rechtvaardiging door het geloof in Christus gebeurt. ‘Maar, ik ben gerechtvaardigd omdat ik al de geboden onderhoud!’ Ja, maar hierdoor ben je nog niet gerechtvaardigd. Dat gebeurt eerst. Iemand heeft je gerechtvaardigd. Iemand heeft je voor het aanschijn van God rechtvaardig gemaakt. ‘Ja, maar ik blijf zondaar!’ Juist, je bent gerechtvaardigd maar zondaar, fundamenteel ben je rechtvaardig. Wie Heeft je rechtvaardig gemaakt? Jezus Christus. Dat is de rechtvaardiging.

Door de dood van Jezus

Wat gaat achter het woord ‘rechtvaardiging”’schuil dat zo beslissend is voor ons geloof? Het is niet gemakkelijk om tot een volledige omschrijving te komen. Maar, rekening houdend met geheel het denken van de Heilige Paulus, kan men eenvoudigweg zeggen dat De rechtvaardiging volgt op het initiatief van Gods barmhartigheid die vergeving aanbiedt. (Katechismus van de Katholieke Kerk, n. 1990). Het is onze God, zo goed, barmhartig, geduldig, vol medelijden, die voortdurend vergeving schenkt, voortdurend. God schenkt vergeving. Rechtvaardiging dat Is God die vanaf het begin in Christus elkeen vergeving schenkt.

De barmhartigheid van God schenkt vergeving.

God – door middel van de dood van Jezus – dat moet onderlijnd worden: door de dood van Jezus – heeft de zonde vernietigd en heeft ons op definitieve wijze vergeving geschonken en redding. Op deze wijze gerechtvaardigd, worden zondaars door God aangenomen en met Hem verzoend. Het is als een terugkeer naar de oorspronkelijke verhouding tussen Schepper en schepsel. Voordat de ongehoorzaamheid van de zonde haar intrede deed. Met andere woorden, de rechtvaardiging die God bewerkt, maakt het ons mogelijk de door de zonde verloren onschuld opnieuw te verwerven. Hoe gebeurt de rechtvaardiging? Het antwoord op deze vraag staat gelijk met de ontdekking van een andere nieuwigheid in het onderricht van de Heilige Paulus: dat rechtvaardiging gebeurt door de genade. Alleen door genade. Wij werden gerechtvaardigd door de genade alleen. ‘Maar kan ik, zoals sommigen doen, niet naar de rechter stappen en betalen om recht te verwerven?’ Neen, hiervoor kan men niet betalen. Iemand heeft voor ons betaald: Christus. Van Christus die voor ons gestorven is, komt die genade welke de Vader aan allen schenkt. Rechtvaardiging geschiedt door genade.

Het is Christus die ons door zijn genade rechtvaardigt

De Apostel is zich steeds bewust van de ervaring die zijn leven heeft veranderd: de ontmoeting met de verrezen Jezus op de weg naar Damascus. Paulus was een trotse man, godsdienstig, ijverig, ervan overtuigd dat gerechtigheid bestaat in het nauwgezet onderhouden van de geboden. Maar, hij werd door Christus veroverd en het geloof in de Heer heeft hem in de diepte veranderd en hem in staat gesteld een tot dan toe verborgen waarheid te ontdekken: het zijn niet wij die, door onze inspanningen, gerechtvaardigd worden, neen: het zijn niet wij. Het is Christus die ons door zijn genade rechtvaardigt. Daarom is Paulus bereid, om het mysterie van Jezus helemaal te kennen, aan alles te verzaken waarvan hij eerst de bezitter was (cfr. Fil 3,7), want hij heeft ontdekt dat alleen de genade van God hem heeft gered. Wij werden gerechtvaardigd, wij werden gered louter door de genade, niet door onze verdiensten. Dit schenkt ons een groot vertrouwen. Ja, we zijn zondaars; maar door de genade van God zijn we op de weg van het leven telkens we vergeving vragen. Hij rechtvaardigt ons niet bij die gelegenheid want we zijn reeds gerechtvaardigd. Maar Hij vergeeft ons andermaal.

Voor de Apostel heeft het geloof een allesomvattende waarde.

Het tekent elk ogenblik en elk uitzicht van het leven van een gelovige. Vanaf het doopsel tot op het ogenblik van heengaan uit deze wereld. Alles is doordrongen van het geloof in de dood en de verrijzenis van Jezus, die heil schenkt. Rechtvaardiging door de genade onderlijnt de voorrang van de genade die God aanbiedt aan hen die geloven in zijn Zoon, zonder enig onderscheid.

Onderhoud de geboden

Maar, we moeten niet besluiten dat voor Paulus de Wet van Mozes geen waarde meer zou hebben. Integendeel, zij blijft een onherroepelijke gave van God. Zij is ‘heilig’, zo schrijft de Apostel (Rom 7,12). Ook voor ons geestelijk leven is het van wezenlijk belang de geboden te onderhouden. Maar ook op dit vlak kunnen we niet op onze krachten vertrouwen. De genade van God die we in Christus ontvangen, is wezenlijk. Deze genade ontvangen wij door de rechtvaardiging die Christus - Hij die voor ons heeft betaald - ons heeft geschonken. Van Hem krijgen we de genadige liefde die het ons mogelijk maakt, op onze beurt, op concrete wijze lief te hebben.

Door daden en niet alleen door geloof

In deze context is het ook aangewezen ons het onderricht van de apostel Jacobus te herinneren. Hij schrijft: ‘Het is duidelijk dat een mens wordt gerechtvaardigd door daden en niet alleen door geloof. – Het lijkt wel het tegendeel, maar is het dat niet - Zoals het lichaam dood is zonder de ziel, zo is het geloof dood zonder de daad.’ (Jak 2,24-26). Als de rechtvaardiging niet met onze werken samengaat, zal ze onder de grond zijn, als dood. Zij is er, maar wij moeten ze activeren door ons doen. Op deze wijze vullen de woorden van Jakobus het onderricht van Paulus aan. Voor beide vraagt het antwoord van het geloof dus om actief te zijn in liefde tot God en in liefde tot de naaste. Waarom ‘actief in die liefde’? Omdat die liefde ons allen heeft gered en ons om niets heeft gerechtvaardigd, gratis!

De rechtvaardiging neemt ons op in de lange heilsgeschiedenis die de rechtvaardigheid van God zichtbaar maakt. Ten aanzien van ons voortdurend vallen en onze ontoereikendheid trekt Hij zich niet terug. Hij heeft ons gerechtvaardigd en heeft dat gedaan uit genade, door middel van de gave van Jezus Christus, in zijn dood en verrijzenis. Herhaaldelijk heb ik gewezen op de handelwijze van God, op de stijl van God. Ik heb daarbij drie woorden gebruikt: de stijl van God is nabijheid, medelijden en tederheid.

Altijd is Hij ons nabij. Hij is medelijdend en teder.

De rechtvaardiging is precies de grootst mogelijke nabijheid van God bij ons, mannen en vrouwen, het grootste medelijden van God voor ons, mannen en vrouwen, de grootste tederheid van de Vader. De rechtvaardiging is de gave van Christus, van de dood en verrijzenis van Christus die ons bevrijdt. ‘Maar, Padre, ik ben een zondaar, ik heb gestolen…’ Ja, maar fundamenteel ben je een gerechtvaardigde. Maak het mogelijk dat Christus die rechtvaardiging activeert. Wij zijn geen veroordeelden, fundamenteel, neen: wij zijn gerechtvaardigden.

Sta me deze uitdrukking toe: wij zijn heiligen, fundamenteel. Maar, door ons handelen worden we zondaars. Maar fundamenteel zijn we heilig.

Laten we het mogelijk maken dat de genade van Christus overwint en dat de gerechtigheid en de rechtvaardiging ons de kracht geeft om verder te gaan. Op deze wijze maakt het licht van het geloof mogelijk dat we zien hoe oneindig de barmhartigheid van God is, de genade die aan ons welzijn werkt. Maar datzelfde licht doet ons ook zien welke verantwoordelijkheid ons is toevertrouwd om met God samen te werken bij zijn werk van de verlossing.  De kracht van de genade moet samengaan met onze daden van barmhartigheid waartoe wij geroepen zijn om te getuigen van de grootheid van Gods liefde. Laten we in dit vertrouwen verder gaan: allen zijn we gerechtvaardigd, zijn we rechtvaardigen in Christus. Door onze daden moeten we deze rechtvaardigheid activeren.

Vertaling uit het Italiaans: Marcel De Pauw msc