Paus: ‘Heilige Geest is de hoofdrolspeler op synode’ [catechese]

Broeders en zusters, goedendag!

Ik wil er graag aan herinneren dat de heilige Paulus VI zei dat de Kerk in het Westen de zin van de synodaliteit verloren had en dat hij om die reden het secretariaat van de Bisschoppensynode in het leven had geroepen. En dat heeft vele ontmoetingen mogelijk gemaakt en vele synodes, over verscheiden thema’s.

Maar de vertolking van de synodaliteit was nog niet rijp. Ik herinner mij dat ik secretaris was in een van deze synodes en dat de kardinaal secretaris — een dappere Belg missionaris, dapper, dapper —  kwam kijken, toen ik de stemming voorbereidde. “Wat ben je aan het doen?” – “Datgene waarover morgen moet gestemd worden” – “Wat is dat? Neen, daarover zal niet gestemd worden” –“Luister, het gaat om een synode”” – “Neen, neen, er wordt niet gestemd”.

We hadden nog niet de gewoonte dat iedereen zich in alle vrijheid kon uitspreken.

En zo werd, in de voorbije bijna zestig jaar, langzaam de weg gegaan in deze richting. Zo kunnen we vandaag deze synode over synodaliteit houden.

Het is niet gemakkelijk, maar wel mooi, zeer mooi . Een synode die alle bisschoppen ter wereld  hebben gewild. In de peiling die bij alle bisschoppen van de hele wereld werd uitgevoerd na de synode over Amazonia, ging de tweede voorkeur naar deze: de synodaliteit. Op de eerste plaats kwamen de priesters, op de derde, meen ik, een sociaal probleem. Maar deze kwam op de tweede plaats. Alle bisschoppen ter wereld zagen de noodzaak na te denken  over de synodaliteit. Waarom? Omdat allen verstaan hadden dat de toekomst klaar was voor iets dergelijks.

Geen parlement

En in deze geest beginnen we vandaag te werken. Ik houd eraan te zeggen dat de synode geen parlement is. Het is iets anders. De synode is geen bijeenkomst van vrienden om enkele problemen van het ogenblik  op te lossen of om opvattingen te delen. Het is iets anders.

Broeders en zusters, laten we niet vergeten dat wij niet de hoofdrolspeler van de synode zijn: dat is de Heilige Geest.

En als in ons midden de Geest aanwezig is die ons leidt, dan zal dit een mooie synode zijn. Als het in ons midden over andere manieren gaat om verder te gaan, belangen, hetzij menselijke, persoonlijke, ideologische, dan zal het geen synode zijn, maar eerder een parlementaire bijeenkomst. Dat is een andere zaak. De synode dat is een weg die de Heilige Geest aflegt. Er zijn u enkele blaadjes bezorgd met teksten van kerkvaders die ons zullen helpen bij de aanvang van de synode. Het zijn uittreksels van de heilige Basilius die zo’n mooie uiteenzetting over de Heilige Geest heeft geschreven. Waarom? Omdat men deze niet makkelijke werkelijkheid moet verstaan. Het is niet makkelijk.

Toen, bij de 50ste verjaardag van de oprichting van de synode, theologen een tekst hebben opgesteld die ik ondertekende, dan was dat een mooie stap vooruit. Maar nu moeten wij de verklaring van deze weg geven. Wij zijn niet de hoofdrolspelers van de synode. Dat is de Heilige Geest. En als wij de Heilige Geest ruimte geven dan zal de synode goed verlopen. Die blaadjes over de Heilige Basilius werden jullie bezorgd in verschillende talen: Engels, Frans, Portugees en Spaans. Zo hebben jullie dit in handen.

Ik citeer deze teksten niet, maar ik smeek jullie er later over na te denken en te mediteren.

De Heilige Geest speelt de hoofdrol in het leven van de Kerk. Het plan van de verlossing van de mensen gebeurt dankzij de Geest. Hij vertolkt de hoofdrol. Als wij dit niet verstaan, dan zullen wij zijn zoals diegenen waarover in de Handelingen van de Apostelen wordt gezegd “Hebt gij de Heilige Geest ontvangen toen gij het geloof hebt aangenomen? Zij antwoordden: Wij hebben niet eens gehoord dat er een heilige Geest bestaat” (cfr 19,1-2). Wij moeten verstaan dat Hij de hoofdrol heeft in het leven van de Kerk. Hij is het die ze vooruit brengt.

De drukte van Pinksteren

De Heilige Geest ontsteekt in de Kerkgemeenschap een diep en bont dynamisme: de “drukte” van Pinksteren. Wat met Pinksteren gebeurde is eigenaardig: alles was goed  geordend, alles was helder…Maar die morgen was er drukte, alle talen werden gesproken, allen verstonden... Maar het was een verscheidenheid  waarvan men niet helemaal verstond wat ze betekende… En daarna komt het grote werk van de Heilige Geest: niet de eenheid maar de overeenstemming, de overeenstemming van alle verschillen. Als er geen overeenstemming is, dan is de Geest er niet. Het is Hij die zo handelt.

Nog een derde tekst die kan helpen: de Heilige Geest is de harmonische samensteller van de  heilsgeschiedenis. Overeenstemming – laten we opletten – betekent niet “synthese”, maar “band van verbondenheid tussen onderdelen die verschillen”. Als wij in deze synode zouden eindigen met een verklaring die voor allen eender is, voor allen gelijk, zonder nuances, dan is de Geest er niet, dan is Hij buiten gebleven. Hij maakt deze overeenstemming die geen synthese is. Het is een band van verbondenheid tussen delen die verschillen.

De Kerk, een unieke overeenstemming van stemmen, in vele stemmen, bewerkt door de Heilige Geest. Zo moeten we de Kerk opvatten. Elke christelijke gemeenschap, iedere persoon heeft de eigen bijzonderheid, maar deze bijzonderheden worden onderdeel in de symfonie van de Kerk en deze terechte symfonie wordt door de Geest bewerkt. Wij kunnen dat niet doen. Wij zijn geen parlement, wij zijn niet de Verenigde Naties, neen, het is iets anders.

De Heilige Geest is de oorsprong van de overeenstemming onder de Kerken.

Het is belangrijk wat Basilius aan zijn broeders bisschoppen zegt: “Zoals we uw wederkerige gelijkgezindheid en eenheid beschouwen als een goed voor ons zo nodigen ook wij jullie uit deel te nemen aan ons lijden dat door verdeeldheid wordt veroorzaakt en ons niet van jullie af te scheiden door het feit dat wij ruimtelijk verwijderd zijn. Maar laten we elkaar onthalen, gezien onze verbondenheid  in de Geest, in de harmonie van één lichaam”.

De Heilige Geest neemt ons bij de hand en troost ons. De aanwezigheid van de Geest is zo  — sta mij dit woord toe – bijna moederlijk. Doordat een moeder ons zo leidt, geeft zij ons deze troost. Hij is de Trooster, een van de namen van de Geest: de Trooster. Het troostende optreden van de Heilige Geest, wordt verbeeld door de gastheer waar het slachtoffer van de struikrovers terecht kwam (cfr Lc 10,34-35). Basilius verklaart deze parabel van de barmhartige Samaritaan. In de gastheer ziet hij de Heilige Geest die het mogelijk maakt dat de goede wil van een mens en de zonde van een ander een weg van overeenstemming bewandelen.

Bovendien, Hij die de Kerk behoedt, is de Heilige Geest.

Verder, de Heilige Geest heeft een veelvormige troostende werking. We moeten leren de stemmen van de Geest te horen: ze zijn allen verschillend. Leren onderscheiden.

Lege woorden

En ook, de Geest is Hij die de Kerk maakt. Hij maakt de Kerk. Er is een belangrijke band tussen het Woord en de Geest. We kunnen hieraan denken: het Woord en de Geest. De Schrift, de liturgie en de oude overlevering spreken ons van de “droefheid” van de Heilige Geest. En een van de zaken die de Heilige Geest het meest bedroeft zijn lege woorden. Lege woorden, wereldse woorden en – afdalend tot een menselijke maar niet goede gewoonte – het roddelen. Roddelen is anti-Heilige Geest, gaat er tegenin. Het is onder ons een veelvuldige ziekte. Lege woorden bedroeven de Heilige Geest. “Wilt Gods heilige Geest niet bedroeven: gij zijt met zijn zegel gewaarmerkt” (cfr Ef 4,30). Welk groot kwaad kan de Heilige Geest van God bedroeven? Moet men dat uitspreken? Kletsen, kwaadspreken, dat bedroeft de Heilige Geest. Het is de meest algemene ziekte in de Kerk, de roddel. En als wij niet toestaan dat Hij ons van deze ziekte geneest, zal een synodale weg moeilijk goed zijn. Tenminste hierbinnen: als je het niet eens bent met wat die bisschop, of religieuze of leek zegt, zegt het hem/haar dan zonder omwegen. Daarom is het synode. Om de waarheid te zeggen, niet de roddel achterbaks.

Moge de Heilige Geest ons in het geloof bevestigen. Hij is het die dat onophoudelijk doet.

Leest die teksten van Basilius, ze zijn in jullie taal, want ik geloof dat ze ons zullen helpen in ons hart ruimte te scheppen voor de Geest. Ik herhaal: het is geen parlement, het is geen bijeenkomst over de pastoraal van de Kerk. Dit is een synode. Samen de weg gaan is het programma. We hebben veel dingen gedaan, zoals zijne Eminentie heeft gezegd: de raadpleging, en al de rest, met het volk van God. Maar wie gaat hiermee aan de slag, wie leiding geeft dat is de Heilige Geest. Als Hij er niet is, zal het geen goed resultaat opleveren.

Ik beklemtoon dit: asjeblieft, bedroeft de Geest niet. In onze theologie ruimte maken voor de Geest. En ook in deze synode, de stemmen van de Geest onderscheiden van die welke niet van de Geest zijn, maar werelds. Naar mijn mening de lelijkste ziekte vandaag – altijd, maar ook vandaag – ziet men in de Kerk en dat is wat ingaat tegen de Geest, met andere woorden de spirituele wereldsheid. Weest daarvoor op jullie hoede: de plaats van de Geest niet bezetten met wereldse – zelfs goede – aangelegenheden zoals het gezond verstand: dat helpt, maar de Geest gaat verder. We leren om in onze Kerk  te leven met de Heilige Geest. Ik reken erop dat jullie over deze teksten van de Heilige Basilius zult nadenken zodat zij ons veel zullen helpen.

Journalisten

En ook wil ik zeggen dat in deze synode – ook om ruimte te scheppen voor de Heilige Geest – de voorrang gaat naar het luisteren. Dat is de prioriteit. En we moeten aan de werkers in, de media een boodschap geven, aan de journalisten, dat zij een zeer mooi werk doen, zeer goed. We moeten een boodschap geven die een weerspiegeling is van dit leven in de Heilige Geest. Er is ascese nodig – excuus dat ik op deze wijze tot de journalisten spreek -  een zeker vasten van het publieke woord om het te behoeden. Dat hetgeen men publiceert uit dit klimaat komt.

Men zal zeggen – ze zijn het reeds aan het zeggen -  dat de bisschoppen bevreesd zijn en dat ze daarom niet willen dat de journalisten spreken.

Neen, het werk van de journalisten is heel belangrijk. Maar we moeten hen helpen dat zij dit zeggen vanuit de Geest.  En meer nog dan de voorrang van het spreken is er de voorrang van het luisteren. Aan de journalisten vraag ik dit, asjeblieft, aan de mensen duidelijk te maken, zodat ze beseffen dat de voorrang gaat naar het luisteren. Toen de synode over het gezin plaats had , leefde in de publieke opinie, getekend door onze wereldsheid, de vraag om echtgescheiden mensen toch de communie te geven. Op die wijze zijn we met de synode begonnen. Toen de synode over Amazonia plaats had, leefde in de publieke opinie de druk om de viri probati te  promoveren. Met deze druk zijn we op weg gegaan. Nu zijn er ook enkele veronderstellingen over deze synode: “wat zullen ze doen”, “misschien priesterschap voor de vrouwen” -, ik ken ze niet de dingen die men buiten zegt. En vaak zeggen ze dat de bisschoppen bevreesd zijn om te zeggen wat gebeurt. Om die reden vraag ik jullie, communicatiemensen, jullie functie goed te vervullen, juist, zodat de Kerk en de mensen van goede wil – de anderen zullen zeggen wat ze willen – zouden verstaan dat ook in de Kerk de voorrang naar het luisteren gaat. Dat doorgeven, dat is zeer belangrijk.

Ik dank jullie om ons allen in deze “pauze” van de Kerk te helpen.

De Kerk heeft halt gehouden, zoals ook de Apostelen na Goede Vrijdag halt gehouden hebben op die Stille Zaterdag, opgesloten, zij uit vrees, wij niet.. Maar ze heeft halt gehouden. Een pauze van heel de Kerk, luisterend. Dat is de meest belangrijke boodschap. Dank voor jullie werk, dank voor wat jullie doen. En ik vraag het jullie, als het mogelijk is, lees die teksten van de Heilige Basilius. Ze helpen waarlijk. Dankjewel.

Vertaling uit het Italiaans door: Marcel De Pauw msc