‘Rapito’: over een jongen die door de paus werd opgevoed [film]

Vorige week kwam bij ons de Italiaanse speelfilm Rapito (Gekidnapt) in de zalen. Hij vertelt het aangrijpende verhaal van het joodse jongetje Edgardo Mortara (1851-1940), dat op zijn 7de door de pauselijke inquisitie werd weggehaald bij zijn familie in Bologna, om door paus Pius IX persoonlijk katholiek te worden opgevoed. De zaak-Mortara tekende het laatste decennium van het bestaan van de Pauselijke Staat.

De paus was tot 1870 immers ook wereldlijk heerser over het midden van Italië.

Het verhaal: buiten medeweten van de ouders doopt de jonge dienstmeid Anna Morisi de kleine Edgardo, omdat ze meent dat het kind in stervensgevaar verkeert. De wetten van de Pauselijke Staat verboden Joodse gezinnen echter om katholieke huisbedienden in dienst te hebben, ook met als doel soortgelijke situaties te vermijden. Pas vele jaren later vernamen kerkelijke instanties het feit. Na een onderzoek waaruit bleek dat het sacrament ongeoorloofd was toegediend, maar wel geldig was, beval de Heilige Stoel dat Edgardo katholiek moest worden opgevoed.

Internationaal protest

Op de avond van 24 juni 1858 werd het kind door pauselijke gendarmes met geweld uit zijn gezin gehaald en naar Rome overgebracht. Edgardo werd gepresenteerd aan paus Pius IX, die zichzelf uitriep tot adoptievader van de jongen.

De ontvoering van de kleine Mortara kreeg op internationaal niveau een politieke betekenis. Joodse gemeenschappen in de hele wereld protesteerden formeel. De Franse keizer Napoleon III en Camillo Cavour, de eerste premier van Italië, kwamen tevergeefs tussenbeide Een proces voor het Italiaanse gerecht bracht de ouders niet verder.

De paus bleef onvermurwbaar; de jongen was een trofee.

‘Ik heb je duur betaald’, zegt Pius IX in de film, die niet zozeer antikatholiek is, maar Pius wel neerzet als een excentrieke machtswellusteling.

‘Pius’ als eerbetoon

Historisch onderzoek in de jaren 1990 toonde aan dat Edgardo’s nieuwe opvoeders het contact met zijn Joodse ouders niet verboden, maar ook dat Pius IX de jongen zorgvuldig opvolgde als een echte vader. De film brengt dat goed in beeld. In een Vaticaans tehuis veranderde Edgardo in een vrome en vlijtige leerling.

Op 20 september 1870 namen Italiaanse troepen Rome in en viel de Pauselijke Staat. In de film dringt Edgardo’s oudste broer het klooster binnen waar Edgardo verblijft om hem te bevrijden. Maar die weigert terug te keren.

‘Dit is mijn huis’, zegt hij z’n broer, en ook: ‘Mijn doop heeft mij gered.’

Ook de nieuwe Italiaanse autoriteiten spoorden de negentienjarige Mortara aan zijn familie te vervoegen. Hij weigerde. Edgardo voltooide zijn theologische studies en nam de naam Pius aan, als eerbetoon aan zijn adoptievader. Hij ontvluchtte Rome, werd in Frankrijk priester gewijd en reisde nadien als predikant door Europa. Toen hij zijn moeder een laatste keer bezocht, probeerde hij haar nog tevergeefs te bekeren en te dopen. Het is de aangrijpende slotscène van de film.

Mortara overleed in maart 1940 in Luik,  een maand voor de intocht van het Duitse leger.

Verstoppertje

Regisseur Marco Bellocchio baseerde zich op historische bronnen. De werktitel The Conversion (De bekering) wijzigde hij in Kidnapped, omdat hij gaandeweg inzag dat de zaak een misdaad betrof.  De prent maakte tijdens het recente filmfestival van Cannes indruk. Katholieke kranten roemden de film om de vele onvergetelijke taferelen: de ontvoering zelf, Pius die met Edgardo verstoppertje speelt, de nachtmerrie van de paus die zijn bed omringd ziet door rabbijnen die hem willen besnijden, de droom van Edgardo die de spijkers van een kruisbeeld verwijdert en Jezus van het kruis bevrijdt en de doorbraak van het Italiaanse leger bij de Porta Pia.

‘Vandaag is de zaak-Mortara volstrekt onmogelijk omdat de godsdienstvrijheid, afgekondigd door het Tweede Vaticaans Concilie, ons andere perspectieven biedt’, schreef L’Osservatore Romano, de krant van het Vaticaan, over de film. 

Maar waarom bevrijdde Edgardo zichzelf niet toen Rome ook bevrijd werd, en keerde hij niet terug naar zijn familie en het jodendom? In de film beantwoordt regisseur Bellocchio deze vraag niet, de mysterieuze dubbelzinnigheid ligt met Edgardo begraven op een Luiks kerkhof.

(Bekijk hieronder de trailer van de film.)