Reacties op document homozegening tonen verdeelde Kerk [analyse]

Twee weken na de publicatie van Fiducia supplicans, waarin het Vaticaan de zegening van paren van hetzelfde geslacht toestaat ​​(buiten liturgische context evenwel), blijkt de katholieke wereld zeer verdeeld te zijn. West-Europese bisschoppen verwelkomen doorgaans het besluit, in Afrika en Oost-Europa overheerst afkeuring en verontwaardiging.

Het is de eerste keer in de moderne kerkgeschiedenis dat een Vaticaans besluit door een groot aantal bisschoppen openlijk verworpen wordt.

‘Jezus weigerde nooit een zegen’

De Antwerpse bisschop Johan Bonny toonde zich alvast tevreden. Het document sluit aan op wat de Vlaamse bisschoppen vroegen. ‘De paus reageert hiermee op het nee van een paar jaar geleden van de Congregatie voor de Geloofsleer in Rome’, zei hij in Gazet van Antwerpen. ‘Dat leidde overal tot negatieve reacties. Bij ons hebben mensen zich om die reden uitgeschreven uit het kerkregister, wat ik heel jammer vond. Nu kan ik vragen of ze nog eens nadenken over de beslissing van toen, als dat de reden was.’

Ook de voorzitters van de Duitse en de Oostenrijkse bisschoppenconferenties verwelkomden het document. Opvallend genoeg kwam er ook een positieve reactie van een groep Franse bisschoppen uit het oosten van het land. James Martin, een Amerikaanse jezuïet, noemde de verklaring ‘een grote stap voorwaarts in de pastorale zorg van de Kerk voor LGBTQ-mensen’. De volgende dag zegende hij bij hem thuis een getrouwd koppel van hetzelfde geslacht volgens de normen van de Vaticaanse verklaring en bracht dat ook uit op zijn sociale media.

​Ook de Indiase kardinaal Oswald Gracias schaarde zich publiekelijk achter het document. De aartsbisschop van Mumbai beschouwt het document als een ‘geschenk’. ‘Jezus heeft nooit een zegen geweigerd’. ‘Onze Indiase mentaliteit is zo inclusief en begripvol voor mensen van andere religies en overtuigingen. Iedereen is op zoek naar God, iedereen is op zoek naar waarheid, iedereen is op zoek naar spiritualiteit.’ De controverse in India berust op een misverstand. ‘Er verandert helemaal niets in de leer van de Kerk over het huwelijk tussen man en vrouw’, zei de kardinaal.

‘Godslastering’

Ondanks de algemene steun van de bisschoppenconferenties in het westen van het continent, distantieerden Poolse en Oekraïense bisschoppen zich van Fiducia Supplicans.

Kardinaal Gerhard Müller, tussen 2012 en 2017 hoofd van het Dicasterie voor de Geloofsleer, hekelde het document in een lange verklaring die op donderdag 20 december werd vrijgegeven. Hij waarschuwt priesters voor het risico van ‘godslastering’ als zij zegeningen verlenen aan echtparen in een onregelmatige situatie. Emeritus-aartsbisschop van Parijs Michel Aupetit gaf negatieve commentaar in een bericht dat woensdag op X (voorheen Twitter) verscheen. De Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk verklaarde dan weer dat het document niet van toepassing is in de schoot van de oosters-katholieke Kerken.

Het was in Afrika dat de reacties het meest virulent waren.

De ene na de andere bisschoppenconferentie verbood priesters dergelijke zegeningen uit te spreken: Zambia, Malawi, Nigeria, Rwanda, Kameroen, DR Congo, Ghana... Andere bisschoppenconferenties op het continent vroegen te wachten op instructies van de plaatselijke kerkelijke autoriteiten. De Congolese kardinaal Fridolin Ambongo, voorzitter van de koepel van Afrikaanse bisschoppenconferenties, vroeg dat de Kerk van Afrika met één stem zou spreken, maar noemde de verklaring alvast zelf ‘dubbelzinnig’.

Hoofd Geloofsleer toont begrip

Kardinaal Víctor Manuel Fernández, prefect van het Vaticaanse Dicasterie voor de Geloofsleer, toont in een interview met de Spaanse krant ABC begrip voor de afwijzing van een zegen voor homoseksuele paren door verschillende bisschoppenconferenties. ‘In deze culturen zouden de zegeningen verkeerd worden geïnterpreteerd als het legitimeren van onregelmatige relaties’, zei de kardinaal die het document heeft uitgevaardigd. ‘Voeg daarbij het feit dat er in Afrika wetten zijn die het louter identificeren als homoseksueel straffen met een gevangenisstraf.’

Fernandez bekritiseerde tegelijk Afrikaanse bisschoppen die wetgeving steunen die relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht criminaliseert.

‘Ik begrijp volkomen de bezorgdheid van bisschoppen in bepaalde landen in Afrika of Azië, waar homoseksualiteit iemand in de gevangenis kan doen belanden. Dit is een belediging van de menselijke waardigheid die zeker de bisschoppen moet aangaan’, verklaarde hij.

Een ongekende verontwaardiging

In het verleden hebben nog bepaalde kerkelijke teksten of richtlijnen in eigen schoot afwijzing veroorzaakt, zoals de encycliek Humanae vitae uit 1968 (het verbod op kunstmatige anticonceptie) in Frankrijk en België. Maar de snelle negatieve reacties vandaag tonen volgens historicus en journalist Christophe Dickès aan dat er een grote crisis ophanden is. In de hedendaagse geschiedenis van de Kerk is dit de eerste keer dat grote groepen katholieken/bisschoppen weigeren een tekst van de paus toe te passen. We moeten al teruggaan tot de pauselijke bul Unigenitus uit 1713 (de veroordeling van het jansenisme als ketters) om een dergelijke binnenkerkelijke opstand tegen het kerkelijke gezag terug te vinden.

Tijdens de eerste sessie van de synode in oktober circuleerde onder journalisten de uitspraak dat de synode ‘te laat komt voor de West-Europese katholieken, maar te vroeg voor alle anderen…’ 

De Canadese priester en theoloog Gilles Routhier meent dat de oppositie van bisschoppen feitelijk de eenheid van de Kerk in vraag stelt, verscheurd tussen een Westen dat gunstig staat tegenover vooruitgang en hervormingen, een Afrika dat resoluut tegen is en de Aziatische en Amerikaanse katholieken die tot nu niet eensgezind zijn over de kwestie van geloof en homoseksualiteit. ‘Het risico bestaat dat we naar een Kerk met verschillende snelheden evolueren, waarin het gezag van de paus verzwakt raakt als gevolg van het protest tegen de koers van Franciscus.’