Terugblik op de synode: herlees het dagboek van onze redacteurs

Zondag 29 oktober • ‘Afsluiten met dankviering’

Na een verkwikkende en dankzij het winteruur iets langere nacht maken we ons klaar voor de slotviering van de synode. De lezingen kunnen niet toepasselijker zijn: uit Exodus een passage over het ontvangen van de vreemdeling, weduwe en wees ('Wees niet hard voor hen, want God zal hun schreeuw zeker horen!') en uit het evangelie de vraag naar het grootste gebod.

De paus spreekt een rake homilie uit.

'Broeder kardinalen, bisschoppen en priesters, zusters en broeders, bij de afsluiting van dit deel van de reis die we hebben afgelegd, is het belangrijk om te kijken naar het 'principe en de basis' van waaruit alles begint en opnieuw begint: God liefhebben met heel ons leven en onze naaste als onszelf. Niet onze strategieën, niet menselijke berekeningen, niet de mode van de wereld, maar het liefhebben van God en onze naaste: dat is de kern van alles. Maar hoe vertalen we deze uitbarsting van liefde? Ik stel twee werkwoorden voor, twee bewegingen van het hart waarover ik wil nadenken: aanbidden en dienen.'

[...] Het is een ernstige zonde om de zwaksten uit te buiten, een ernstige zonde die de broederschap aantast en de samenleving verwoest. Wij, leerlingen van Jezus, willen een ander zuurdesem in de wereld brengen, het zuurdesem van het evangelie: God op de eerste plaats en samen met Hem degenen die Hij verkiest, de armen en de zwakken.

Dit is de Kerk waarvan wij geroepen zijn te dromen: een Kerk die de dienaar is van allen, de dienaar van de minsten. Een Kerk die nooit een rapport van 'goed gedrag' eist, maar die verwelkomt, dient, liefheeft.

De paus sloot zijn homilie af met de woorden: 'Vandaag zien we nog niet de volle vruchten van dit proces, maar met vooruitziende blik kunnen we kijken naar de horizon die zich voor ons opent: de Heer zal ons leiden en ons helpen om een meer synodale en missionaire Kerk te zijn, die God aanbidt en de vrouwen en mannen van onze tijd dient, die erop uitgaat om aan allen de troostende vreugde van de vreugde van de Heer te brengen. We gaan erop uit om iedereen de troostende vreugde van het evangelie te brengen.'

'Voor dit alles zeg ik: dank u! Dank u voor onze reis samen, voor het luisteren en voor de dialoog. En in dank wil ik een wens voor ons allen uitspreken: dat we mogen groeien in de aanbidding van God en in de dienst aan onze naaste. Moge de Heer ons begeleiden.

En vooruit! Met vreugde!

Zaterdag 28 oktober • 'Warm applaus'

De pers mag al vanaf 19.20 uur mee volgen hoe het eraan toegaat in de synodezaal. Het grootste deel van het eindverslag is al gestemd. We zitten op het puntje van onze stoel in de persruimte. Vanavond nog lees je hier wat we te horen en te lezen krijgen. Lees hier het eindverslag (voorlopig enkel in het Italiaans). 

Intussen is het 19.30 uur. Loopt de stemming uit? Aan de techniek zal het niet liggen. Daarover werd algemeen de loftrompet gestoken.

20.50 uur: De livestreaming begint. We volgen de laatste minuten van de vergadering. Paus Franciscus bedankt kardinaal Grech, Hollerich, zuster Nathalie Becquart en anderen van het secretariaat van de bisschoppenconferentie. Dan volgt een slotgebed: 'Laudate, omnes gentes.' Na een laatste woordje van de paus barst een warm applaus los.

En dan is het weer wachten tot 21.30 uur, de persbriefing.

De grote tenoren komen de pers toespreken: kardinaal Grech, kardinaal Hollerich en Giacomo Costa, een jezuïet die deel uitmaakte van de redactie. Het eerste wat we horen, is dat alle paragrafen uit het document werden goedgekeurd. Er was een grote meerderheid voor het hele document.

Kardinaal Grech blikt terug op de ervaring. 'Het was een gigantische uitdaging, maar op zich al een vrucht van de synodale ervaring. Die gaat nu alleen maar groeien. De Kerk wil plaats voor iedereen. Iedereen. Niemand wordt uitgesloten, want Jezus heeft ons dat voorgedaan.'

Vandaag was er een ontzettend grote vreugde. Je kon ze bijna aanraken. (Kardinaal Grech)

Kardinaal Hollerich: 'We gaan naar huis met een hart vol hoop, een hoofd vol ideeën, en we kijken ernaar uit om iedereen volgend jaar terug te zien.'

Intussen hebben we de tekst ontvangen en ook de lijst met 'ja' en 'nee'-stemmen. Te snel om nu al te kunnen analyseren, maar de conclusies werden alvast goedgekeurd met 336 tegen 10 stemmen. Eén van de weinige paragrafen die meer dan 50 tegenstemmen kreeg, is een 'kwestie om te verdiepen' over het verplichte celibaat. Maar die kreeg dan toch ook 291 stemmen vóór. Het is nog geen besluit, voor de duidelijkheid, wel zijn de synodevaders en -moeders er dus in grote mate over eens dat die kwestie bestudeerd moet worden.

Nog iets meer tegenstemmen haalt het voorstel om na te denken over het vrouwelijk diaconaat: 69 tegen 277. Maar er zal dus over nagedacht worden. Dit is een enorme doorbraak, ongezien. We vragen enkele journalisten om hun eerste indrukken te delen voor de camera. Bekijk de video.

Zaterdag 28 oktober • ‘Ontknoping nadert’

Om 11 uur mogen de synodeleden het eindverslag van de werkzaamheden van de synode gaan ophalen om het persoonlijk te kunnen doornemen. Om 15.30 uur volgt dan de stemming in de allerlaatste vergadering van de bisschoppensynode over synodaliteit 2023. De pers mag nadien zijn opwachting maken op een persconferentie. We houden de vinger aan de pols.

Vrouwelijk diakenschap

Intussen hebben we contacten met enkele deelnemers en journalisten. Zo ontmoeten we de Zwitserse synodeleden Helena Jeppesen en bisschop Felix Gmür van Bazel kort voordat ze het eindverslag mogen gaan ophalen. Ze zijn er bijzonder benieuwd naar. Welke van de 1251 amendementen hebben het gehaald?

‘Het is spannend, maar we hebben hoop’, zegt Jeppesen. ‘Wat we straks krijgen, is een werkdocument, dat pistes opent om lokaal werk te maken van de synodale Kerk en om meer concreet de volgende synode voor te bereiden. Voor de wereldkerk was het revolutionair om vrijuit te kunnen spreken zonder taboes. Duidelijk is het principe dat gelovigen meer betrokken moet worden bij decision making en decision taking, vrouwen evenzeer als mannen.’

Volgens de Zwitserse delegatie behoort het vrouwelijk diakenschap tot de mogelijkheden in de toekomst.

‘We stelden een verrassend grote openheid vast om het daarover te hebben. De Maronitische Kerk (Libanon) haalde bewijzen aan dat het vroeger bij hen bestond.’

‘Je kan dat vrouwelijk diakenschap los zien van de kwestie van het vrouwelijk priesterschap’, legt bisschop Gmür uit. ‘Diakenschap is niet noodzakelijk een opstapje of een minder niveau. Het gaat erom charisma’s en taken te onderscheiden. Het permanente diaconaat is een ambt dat lokaal op heel veel plaatsen nog niet ontdekt is. Daarom was het zo fijn dat de Belgische delegatie een permanente diaken in haar rangen had.’

Vrijdag 27 oktober: 1251 amendementen

Na het ontbijt vertrekken onze synodeleden naar de laatste vergadering vooraleer op zaterdag het eindverslag zal worden gepresenteerd en ter stemming voorgelegd. Er worden niet minder dan 1251 amendementen gedaan bij de tekst die 40 bladzijden telt. De redactie heeft dus nog veel werk.

Na de middag krijgen we de kans om lang met kardinaal De Kesel, bisschop Vanhoutte en diaken Geert De Cubber te spreken. Het resultaat daarvan is een bijzonder boeiende podcast van 40 minuten.

Donderdag 26 oktober (vervolg) • Belgische verbroedering

's Avonds zijn we te gast op de Belgische ambassade bij de Heilige Stoel. Ambassadeur Patrick Reinault heeft een ontmoeting georganiseerd voor Belgen en Nederlanders. Kardinaal Jozef De Kesel, bisschop Koen Vanhoutte en diaken Geert De Cubber geven een getuigenis over de werkzaamheden van de synode. Later schuift ook theoloog Alphonse Borras nog aan, die als expert deelneemt, zonder stemrecht.

In het publiek zitten onder meer de ambassadrice van Nederland, medewerkers van de Belgische ambassade, van Buitenlandse Zaken, een jonge Vlaamse zuster van een apostolische congregatie binnen de Karmel met haar medezusters en enkele priesterstudenten. Sommigen horen voor het eerst echo's van de synode en zijn aangenaam verrast over deze indrukwekkende opdracht voor de Kerk.

Een doorgewinterde journalist laat zich ontvallen dat hij bewondering heeft voor de benadering van de Belgische delegatie. 

Wat komen we te weten? Dat de laatste dagen van deze maand cruciaal zijn. Er is veel geluisterd en de tijd om beslissingen te nemen is pas voor na de synode in 2024, maar in het verslag van de werkzaamheden moeten wel al prioriteiten gelegd worden in de niet minder dan 66 voorstellen. 'Het moet duidelijk worden wat ons te doen staat tussen nu en oktober 2024', klinkt het.

Bisschop Vanhoutte zegt het met een beeld: 'Deze maand hebben we een oefenmatch gespeeld. We hebben synodaliteit geoefend, thema's verkend. Volgend jaar is de echte wedstrijd.'

Kardinaal De Kesel vindt dat theologen tegen dan sterker betrokken moeten worden bij het proces. 'Niet om de moeilijke kwesties uit te besteden aan technocraten als het ware, maar om tot voorstellen te komen die door expertise ondersteund zijn.' Niet alleen de theologie van het leergezag telt, voegde hij eraan toe, maar ook die van het Heilige Volk van God, zoals de paus het graag noemt. Daarmee bedoelt hij dat er altijd waarheid zit in de gelovige levenservaring van mensen. En die moet ernstig genomen worden.

Donderdag 26 oktober • ‘Gespannen zenuwen’

Intussen sijpelen er meer en meer berichten door dat de zenuwen gespannen staan in de synodevergaderingen. De finale tekst werd gisteren voorgesteld en daaraan moet nog heel wat gewijzigd worden, klinkt het. Klerikale reflexen dreigen elke betekenisvolle synodale vooruitgang af te blokken en de tekst af te zwakken. Het noopte paus Franciscus tot een tussenkomst in niet mis te verstane bewoordingen. De pers kreeg de tekst ervan integraal te lezen. We citeren:

‘Sommige priesters en bisschoppen ontsieren het gezicht van de Kerk met macho- en dictatoriale houdingen.’ Blijkbaar worden in sommige parochiesecretariaten ‘prijslijsten’ van sacramentele diensten gemaakt zoals in een supermarkt. ‘Of de Kerk is het trouwe volk van God op weg, heilig en zondig, of ze eindigt als een commercieel bedrijf’, stelde de paus. ‘En als pastorale werkers deze tweede weg inslaan, wordt de Kerk de supermarkt van het heil en de priesters werknemers van een multinational.’

Dit is de grote nederlaag waar het klerikalisme ons naartoe leidt. Paus Franciscus

En hij ging voort, verwijzend naar de kerkelijke kleermakerijen in Rome, waar jonge priesters soms soutanes, hoeden, albes of kanten gewaden staan te passen: ‘Dit is erg triest en schandalig. Klerikalisme is een gesel, het is een vorm van wereldsheid die het gezicht van de bruid van de Heer bezoedelt en beschadigt; het maakt Gods heilige en trouwe volk tot slaaf.’

‘En Gods volk, Gods heilige en trouwe volk, gaat voorwaarts met geduld en nederigheid, terwijl het de hoon, de mishandeling en de marginalisatie van het geïnstitutionaliseerde klerikalisme verdraagt. En hoe vanzelfsprekend spreken we over de prinsen van de Kerk, of over bisschoppelijke promoties als carrièremogelijkheden!’

Ondertussen in de perszaal

Ook in de perszaal konden we gisteren al heel tegenstrijdige krachten waarnemen. Terwijl de ene journalist graag krachtige hervormingsgezinde besluiten hoort (die we hoe dan ook nog niet mogen verwachten aangezien deze sessie eindigt met een verslag en pas de volgende sessie in oktober 2024 met een exhortatie van de paus), probeert een andere een van de sprekers op de rooster te leggen in verband met een uitspraak over openheid naar relaties buiten het kerkelijke huwelijk. Niemand krijgt echt antwoord op zijn of haar vragen.

De communicatiedienst houdt zich aan een strak schema van wat er wel of niet naar buiten lekt.

Waarom niet eens twee heel uiteenlopende stemmen aan het woord laten in de perszaal?

Dan zouden de media misschien meer begrip hebben voor de complexiteit én de uniciteit van dit gebeuren. Het bracht mij op het idee om eens een synodaal gesprek te organiseren onder journalisten. Misschien dat we onderling te weten kunnen komen wat we zo graag uit de synodezaal zouden vernemen. In plaats te doen alsof we het zelf beter weten, kunnen we dan misschien erkennen dat ook wij niet goed weten waar en hoe we tot een betekenisvolle consensus kunnen komen.

Helaas ontbreekt het in de perszaal aan ruimte voor de heilige Geest. We zullen dan maar hopen dat die zijn werk volop aan het doen is in de Paulus VI-zaal.

Woensdag 25 oktober (vervolg) • Brief aan het Volk van God

's Avonds maken we onze opwachting aan de Paulus VI-zaal waar de synodalen rond 19 uur naar buiten druppelen. We merken bisschop Koen Vanhoutte op, die vertelt dat ze de Brief aan het Volk van God hebben goedgekeurd. We checken onze mail en, inderdaad, de brief is meteen gepubliceerd in een zestal talen. Werk aan de winkel dus om hem te vertalen en de opmerkelijkste passages aan te halen.

> Lees het artikel Eerste document van synode vrijgegeven: Brief aan alle gelovigen 

Maar eerst gaan we mee met onze Belgische deelnemers naar het rozenkransgebed in de Sint-Pietersbasiliek. Het is een ingetogen wake met veel aandacht voor de crisissen in de wereld vandaag. Omdat we niet zijn aangemeld als journalisten, moeten we wel even aan het oog van de security zien te ontsnappen ... wat niet lukt. Gelukkig hebben we een diaken bij, die verkrijgt dat we wel mogen blijven om te bidden, zolang we onze camera's maar niet uithalen. We doen wat ons gevraagd wordt (of toch bijna).

Dinsdag 24 oktober • ‘Stilte voor de storm?’

Vandaag is de synodeleden een rustdag gegund. Of toch een dag zonder vergaderingen, want stilzitten doen ze niet allemaal, zo één dag voor de presentatie van het slotdocument. Journalisten hopen al wat informatie los te peuteren nu er ruim tijd is om af te spreken met de mannen en vrouwen die deel uitmaakten van deze historische gebeurtenis. Wat een voorrecht om de Kerk zo van op de eerste rij te mogen zien veranderen.

Of verkopen we het vel van de beer nu nog voor hij geschoten is? Zeker is alvast dat er van alles beweegt binnen (en vandaag vooral buiten) de muren van de Paulus VI-zaal.

Het beloven alleszins nog spannende dagen te worden. En vanaf morgen zijn wij daar ook weer ter plaatse bij!  

In het zenuwcentrum van de synode, waar vandaag de redactie druk in de weer is met het samenbrengen van alle verslagen tot een compact en coherent geheel, gonst het overigens van de bedrijvigheid. Het is werken tegen de klok, waarschijnlijk tot in de late uren vanavond of zelfs vannacht. Zo was het alleszins op de continentale synode in Praag. En toen ging het maar om een bijeenkomst van een week en stemmen uit Europa alleen!

Maandag 23 oktober • 'Niet elke traditie is wettig en moet behouden blijven'

De synodevaders en -moeders gingen vanochtend de laatste rechte lijn in van de synode. Het weekend heeft deugd gedaan en vandaag staat alleen de presentatie van een ‘Brief aan het Volk van God’ op het programma, gevolgd door uitwisseling en een stemming daarover. Hoewel die niet met de Italiaanse post de wereld in moet, is het toch nog even wachten op de bekendmaking ervan. Vanmiddag krijgen de synodeleden vrijaf en ook morgen mogen ze eens naar het Trevifontein of zo gaan kijken.

De voorstelling van de brief werd voorafgegaan door een theologische reflectie, deze keer afgeleverd door Ormond Rush, een theoloog uit Australië gespecialiseerd in het Tweede Vaticaans Concilie. Hij citeerde uit onverdachte hoek om behoudsgezinde harten te winnen voor de nodige vernieuwingen: Joseph Ratzinger, de latere paus Benedictus XVI. Op het Concilie speelde hij al een rol als peritus (expert). Hij schreef over de toenmalige discussie over traditie het volgende:

• Niet elke traditie die in de Kerk ontstaat is een ware viering en presentie van het mysterie van Christus. Er is zowel een verstorende als een wettige traditie. Bijgevolg moet de traditie niet alleen bevestigend, maar ook kritisch worden beschouwd. We hebben de Schrift als criterium voor deze onmisbare kritiek op de traditie, en de traditie moet er daarom altijd mee in verband worden gebracht en eraan worden afgemeten.

De dominicaan Timothy Radcliffe, die op verschillende sleutelmomenten de afgelopen maand een spirituele reflectie mocht geven, kwam ook even aan het woord. Hij blikte al vooruit naar het einde van deze eerste fase van de synode in Rome. ‘Over elf maanden zijn we hier terug. We kunnen de tussentijd zien als een zwangerschap. Laten we de eenheid die we hier gevoeld hebben, koesteren en vasthouden, zodat er iets in stilte kan groeien. Laten we ons niet uit elkaar laten spelen door mensen en media die willen scoren.’

Hoewel hier en daar een synodelid ostentatief een rood keppeltje blijft dragen (tegen de vraag van het secretariaat in om geen tekenen van status te dragen), was de sfeer de afgelopen weken verrassend hartelijk en opbouwend, over alle verschillen heen. Een waar getuigenis voor onze zo gepolariseerde wereld! De synode sprak niet alleen over een ‘gemeenschap met uitstraling’, ze was er een sprekend voorbeeld van.

Voor journalisten en gelovigen wordt het daarom alleen maar spannender om te weten te komen welke concrete vruchten de synode nu echt zal dragen.

Dat komen we deze week te weten. Ik heb de eer en het genoegen om dit van nabij op te volgen, samen met filmmaker Leo De Bock. Van woensdag tot zondag brengen we in Rome verslag uit van de laatste etappe van dit intensief kerkelijk overleg op het allerhoogste niveau. Het aftellen kan beginnen! (LW)

Vrijdag 20 oktober • ‘Iedere gedoopte is een profeet’

Het secretariaat van de synode maakte donderdagavond bekend dat de ‘synodalen’ eind volgende week, bij het einde van de bijeenkomst, een brief ‘aan het volk Gods’ zullen richten. De agenda voor de laatste week van de synode werd ook gepubliceerd. Maandagnamiddag, dinsdag en vrijdag zijn de deelnemers vrij. De redactiecommissie werkt dan aan een afsluitend document en verzamelt feedback over de gebruikte methode. De weg is lang en intensief geweest.

Na drie weken blijken vele deelnemers moe. Vier weken vergaderen, luisteren én bidden vergt dan ook wat.

De meeste deelnemers zijn actieve bisschoppen met een bisdom. Ook de in het oog lopende kardinalen zoals Jean-Claude Hollerich (Luxemburg), Fridolin Ambongo (Kinshasa) of Joseph Tobin (Newark) hebben thuis een bisdom dat zij vanop afstand blijven volgen. Het valt op dat er onder de delegaten heel wat hulpbisschoppen zijn, zoals Koen Vanhoutte  (Mechelen-Brussel) of de Nederlander Ted Hoogenboom (Utrecht).

Vorige week al waren er deelnemers die zuchtten over de lange vier weken van de synode. Het is ook voor de niet-bisschoppen (religieuzen, mannen en vrouwen) niet zo evident om vier weken van huis te zijn.

De berichten over de goede atmosfeer en het broederlijk/zusterlijk luisteren verhinderen niet dat er geruchten de ronde doen, zoals dat een liberale kliek de synode leidt op een manier die bedoeld is om de kerkelijke leer over kwesties als de priesterwijding van vrouwen en homoseksualiteit te veranderen.

Vreemd genoeg zijn het altijd dezelfde journalisten die hiermee afkomen. Beter is het goed te luisteren naar wat er echt gezegd wordt.

De dominicaan Timothy Radcliffe, geestelijk begeleider van de synode, gaf de aftrap voor de laatste rechte lijn: ‘Nu zullen we bekijken welke nieuwe processen, instellingen en structuren nodig zijn. Dit zullen geen oplossingen zijn voor beheersproblemen, maar een vollediger uitdrukking van wie we als christenen zijn. De geschiedenis van de Kerk kent een eindeloze institutionele creativiteit. Nadat het christendom een erkende religie van het Romeinse rijk werd, ontstonden er nieuwe vormen van christelijk leven in de woestijnvaders en -moeders, als tegenwicht voor de nieuwe gevaren van rijkdom. In de dertiende eeuw ontstonden nieuwe universiteiten die een nieuwe visie boden op wat het betekent om mens te zijn. Tijdens de Industriële Revolutie ontstonden honderden nieuwe vormen van religieus leven om uit te drukken hoe wij broeders en zusters van de arbeiders en stedelijke armen konden zijn.

Welke instellingen hebben wij vandaag nodig om uit te drukken wie we zijn als mannen en vrouwen van vrede in een tijdperk van geweld en digitale globalisatie?

Iedere gedoopte is een profeet. Hoe herkennen en omarmen we de rol van profetie in de kerk van vandaag? Hoe zit het met de profetische stem van vrouwen, die nog vaak gezien worden als ‘gasten in hun eigen huis?’

Komen er volgende week antwoorden op deze vragen?

Woensdag 18 oktober • Spookonderwerpen

Dankzij de moderne media (en mijn accreditatie als journalist bij de Heilige Stoel) kan ik vanuit België wat van de synode blijven volgen. Van de zitting gisteren onthouden we vooral de toespraak van kardinaal Jean-Claude Hollerich, relator van de synode. ‘Wij zijn ons er terdege van bewust dat deze synode zal worden geëvalueerd op basis van de waarneembare veranderingen die daaruit zullen voortvloeien’, verklaarde hij. ‘De grote media, vooral degene die het verst van de Kerk verwijderd zijn, zijn geïnteresseerd in mogelijke veranderingen in een zeer beperkt aantal domeinen.

Ik ga ze niet opsommen, omdat we ze allemaal kennen.

Maar zelfs de mensen die het dichtst bij ons staan, onze medewerkers, leden van pastorale raden, mensen die betrokken zijn bij parochies, vragen zich af wat er voor hen zal veranderen, hoe zij in hun leven dat missionaire leerling-zijn en medeverantwoordelijkheid concreet zullen kunnen ervaren. En ze vragen zich af hoe dit mogelijk is in een Kerk die nog steeds niet erg synodaal is, waar ze het gevoel hebben dat hun mening er niet toe doet en dat slechts enkele of slechts één persoon alles beslist. Deze mensen zijn vooral geïnteresseerd in de kleine maar gevoelige veranderingen in de kwesties die we in deze module voorbereiden.’

Bijzondere woorden die veel reflecteren van de werkzaamheden. Het ‘beperkt aantal onderwerpen’ waar Hollerich het over had zijn natuurlijk de plaats van de vrouw in de Kerk (de wijding van vrouwen dus) en de seksuele moraal (hoe gaat de Kerk om met lgbti?. Onder journalisten noemen we dat de ‘spookonderwerpen’ van de synode.

Maar er is dus ook het thema medeverantwoordelijkheid.

Een van de getuigenissen was van Alexandre Joly (52), bisschop van het Franse Troyes. Hij vertelde hoe men toch groepen kan betrekken bij zwaarwichtige financiële beslissingen van een bisdom. Ook moest hij een nieuwe vicaris-generaal (nummer twee in een bisdom) zoeken. Een aantal medestanders wezen een diaken en een vrouw aan, wat canoniek onmogelijk is: een vicaris-generaal moet een priester zijn. Joly stelde de vrouw aan als bisschoppelijk gedelegeerde voor algemene zaken, tot ieders tevredenheid. Er kan dus meer dan wij vaak wel denken. Ook in Vlaanderen.

Dinsdag 17 oktober: ‘De prioriteiten van de paus’

In de Belgische ambassade bij de Heilige Stoel vond dinsdagavond een debat plaats rond de pas verschenen Franse vertaling van mijn boek over het huidige pontificaat: Le pape François. Le révolutionaire conservateur. Een vijftig mensen tekenden present, onder wie diverse deelnemers aan de synode. Naast kardinaal Jozef De Kesel was ook kardinaal Juan José Omella Omella aanwezig, net als de bisschoppen Koen Vanhoutte, Ted Hoogenboom uit Nederland en Alexandre Joly uit Frankrijk, die het slotwoord uitsprak. Maar de avond begon met een minuut stilte voor alle onschuldige slachtoffers van oorlog en terreur, in het bijzonder na de gebeurtenissen in ons land.

Daarna volgde een panelgesprek geleid door Loup Besmond de Senneville, Vaticaancorrespondent voor La Croix.

De Franse Muriel Fleury, hoofd van de sectie communicatie binnen het Dicasterie voor Integrale Menselijke Ontwikkeling, schetste de werking van dat Vaticaanse ministerie met drie secties, nadat de paus als een van de eerste hervormingen binnen de Romeinse Curie meerdere andere organen fuseerde in dat nieuwe Dicasterie waar ecologie, economie, migratie, armoede en gezondheidszorg tot de grote onderwerpen behoren. De encyclieken Laudato Si’ en Fratelli Tutti dienen samen als het kompas voor de werking van dat Dicasterie, maar Fleury ging ook en vooral in op de nieuwe exhortatie van paus Franciscus, Laudate Deum. Met dat document over de dringende noodzaak om te handelen in het licht van de klimaatrampen, wil het Vaticaan absoluut impact hebben en wegen op de komende VN-klimaatconferentie in Dubai in november.

Dat de Kerk zich bezighoudt met topics als ecologie en armoede bewijst volgens haar dat christenen effectief geloven in God de Schepper.

Wie gelooft dat er een Schepper is, kan niet onverschillig blijven tegenover wat Hij geschapen heeft en dient zorg te dragen voor die schepping. Ze stelt vast dat paus Franciscus zich in Laudate Deum vooral tot de jongeren wendt: de verandering zal van hen moeten komen en van het middenveld, een “multilateralisme van onderuit”. Het lijkt alsof de paus nog weinig vertrouwen heeft in de huidige generatie politieke leiders, want het gaat te traag vooruit wat de noodzakelijke transitie betreft.

Oecumene

Dominicaan Hyacinthe Destivelle, die aan de Pauselijke Universiteit van Sint-Thomas (het Angelicum) instaat voor oecumenische studies en die staflid is van het Dicasterie voor de Bevordering van de Eenheid onder de Christenen, ging vervolgens in op de bijdrage van paus Franciscus aan de oecumene. Hij refereerde aan de indrukwekkende oecumenische gebedswake onder het motto Together 2023, die aan de vooravond van de synode op zaterdag 30 september plaatsvond. Daarbij waren een ongezien aantal leiders van de christelijke kerken present en ze stonden allen op één rij met de paus voor het kruis.

De paus had geen bijzondere plaats of speciale zetel. Allen waren gelijkwaardig.

Het zijn zulke gestes die de oecumene vooruithelpen, vond Destivelle. ‘Kerkleiders handelen, theologen moeten het daarna interpreteren en uitleggen’, refereerde hij aan patriarch Athenagoras. Wat paus Franciscus doet voor de oecumene, is volgens de dominicaan zeer synodaal: samen op weg gaan als pelgrims, samen bidden en samen handelen voor een betere wereld. Dat is Franciscus’ aanpak. De paus werkt aan interne synodaliteit, maar er valt voor katholieken ook te leren van de synodaliteit in de andere kerken die op dat vlak vaak meer ervaring hebben. En door naar elkaar te luisteren en synodaal met elkaar om te gaan zoals bij die gebedswake, neemt ook de oecumene toe.

‘Er is geen oecumene zonder synodaliteit en geen synodaliteit zonder oecumene’, stelde Destivelle krachtig.

Wat het samen pelgrimeren betreft, wees hij op de pausreizen naar Lesbos en Cyprus, naar Jeruzalem en Zuid-Soedan, waar telkens andere kerkleiders samen met de paus naartoe gingen. Ook in zijn encyclieken en andere documenten deinst de paus er niet voor terug om te verwijzen naar het denken van niet-katholieke kerkleiders of theologen. En hij roept allen op om samen te werken inzake de grote uitdagingen en crises van deze tijd: voor de vrede, voor de rechtvaardigheid, voor de zorg voor de schepping.

Het ‘nu’ van God

De Belgische Claire Jonard, werkzaam in de jongeren- en roepingenpastoraal in Zwitserland, belichtte op haar beurt de relatie tussen de paus en de jongeren. Franciscus heeft veel te zeggen aan de jongeren en de jongeren verwachten veel van hem. Ze vinden het belangrijk dat hij naar de Wereldjongerendagen (WJD) komt. Ook in die relatie met de jongeren zag Jonard de synodaliteit aan het werk. Het gaat immers over samen op weg gaan, maar tegelijk geeft de paus een boodschap aan de jongeren, hij onderricht hen. En tot slot wijst hij erop dat ze zelf missionaire leerlingen zijn die bij leeftijdgenoten kunnen getuigen van hun geloof. Ze zijn dus protagonisten die zelf kunnen handelen.

Daarover sprak de paus zelf vooral bij de WJD in Rio de Janeiro in 2013. ‘Zet de wereld in vuur’, was toen zijn centrale boodschap. In Krakau was zijn motto: ‘Kom uit je zetel, sta op’. In Panama knoopte de paus de jongeren in de oren: ‘Jullie zijn het nu van God’.

Jongeren zijn niet de toekomst, ze hebben nu al een rol te spelen in kerk en samenleving.

En in Lissabon klonk als een refrein: ‘Para todos’, de Kerk is er voor iedereen.

De synode die Franciscus in 2018 aan de jongeren wijdde, was een opstap en een laboratorium voor de huidige synode. Je ziet de werkwijze terugkomen, maar ook alle thema’s die toen al op de agenda stonden, duiken nu opnieuw op. De parallel tussen die twee processen valt niet te loochenen. Jonard besloot dat deze paus de jongeren doet dromen en aanmoedigt om die dromen te realiseren.

Op z'n kop

Het laatste woord was voor de bisschop van Troyes. Hij focuste op Franciscus als een paus van verrassingen die dingen op zijn kop zet. ‘Bij elk probleem verwachten wij snelle oplossingen. Franciscus wil dat we stilstaan, tijd nemen, de anderen in nood nabij blijven en beluisteren, vervolgens onderscheiden en dan pas komen tot een evangelisch engagement om de problemen aan te pakken. Die trage werkwijze is niet wat wij verwachten. Voorts wensen wij van leiders klare taal en duidelijke regels. Ook dat biedt Franciscus ons niet’, stelde bisschop Alexandre Joly. ‘Mensen willen een baas die wetten oplegt, maar vervolgens leggen ze die toch naast zich neer en luisteren niet.

Franciscus vult zijn leiderschap helemaal anders in door de Kerk als moeder te presenteren.

Een moeder maakt plaats voor al haar kinderen en wil dat ze allen hun talenten kunnen ontplooien. Iedereen hoort erbij en het leven is niet zwart-wit. Ook dat leiderschap gooit onze gewoontes en verwachtingen overhoop.’

Bisschop Joly ziet hoe de paus in kleine stapjes te werk gaat, geen revolutie. Toch beaamt hij dat de paus radicaal is, maar dan in de betekenis dat hij jusqu’au bout gaat, tot het uiterste in liefde en trouw, ten einde toe. Dat is de evangelische radicaliteit van de naastenliefde. Wij willen een kerk en een evangelie die aan onze wensen voldoen, maar Franciscus zet Christus centraal. Hij brengt niets nieuws, maar hernieuwt en vernieuwt de Blijde Boodschap van Christus. En dat doet hij door haalbare stapjes voor te houden vanuit een ‘martelaarschap van het geduld’. Bekering gebeurt meestal langzaam.

Laatste luik

Woensdagochtend begonnen de synodedeelnemers aan het laatste luik van het werkinstrument. Dat betekent dat hun dag begon met een eucharistie in de Sint-Pietersbasiliek, enkele meditaties en getuigenissen en een introductie in de finale onderwerpen op hun agenda. Andermaal wisselden de samenstellingen van de groepjes waarin ze overleggen. Het einde komt in zicht. Tegelijkertijd hield de paus zijn gebruikelijke woensdagaudiëntie op het Sint-Pietersplein met een mooie catechese over Charles de Foucauld.

Daarmee zit mijn tijd in Rome erop. Weldra neemt redacteur Lieve Wouters de fakkel over om deze blog voort te zetten. (EVL)

Maandag 16 oktober en dinsdag 17 oktober • ‘Twee foto’s’

Zoals altijd maak ik van de synodes gebruik om ondertussen algemene interviews te doen, die losstaan van de synode. Mensen uit de hele wereld verzamelen nu in Rome, en dus kun je hen ontmoeten. Het bespaart de moeite om naar de andere kant van de wereld te reizen. We zijn een universele Kerk en Rome is daarvan het kruispunt, het kloppende hart.

Hier kom je echt de hele wereld tegen.

Ik mocht zo gisteren en vandaag kerkmensen interviewen uit Japan, China, Palestina, Noord- en Latijns-Amerika.

Als je die getuigenissen hoort, besef je des te meer dat de wereld overal in brand staat.

Hoe erg het gesteld is met de oorlogen en conflicten, de armoede en de ongelijkheid, de klimaatveranderingen en de migratie. Dan besef je hoezeer onze wereld nood heeft aan de boodschappen die paus Franciscus geeft in zijn grote documenten als Laudato Si’, Laudate Deum en Fratelli Tutti. Hoezeer er werk gemaakt moet worden van de cultuur van ontmoeting en dialoog die hij promoot om polarisatie en conflict tegen te gaan. Hoezeer diplomatie en vredesopbouw nodig zijn. Hoezeer er aandacht moet zijn voor rechtvaardigheid en voor de armsten, de gekwetsten en de uitgeslotenen in de periferie. Of we gaan samen ten onder, of we pakken het samen anders aan met het oog op een leefbare toekomst.

Tussen die interviews door ga ik vandaag toch even naar de persconferentie van het Vaticaan over de synode. Onder anderen de kardinaal van Rabat, Cristóbal López Romero, neemt er het woord. Hij noemt zichzelf een fanaticus van de synodaliteit, een fervent voorstander dus. ‘De synode zal aflopen, maar de synodaliteit moet voortgaan. Die is blijvend. Ze moet overal ingang vinden’, stelt hij. Hij vindt voorts dat synodaliteit altijd een spiritueel gebeuren is omdat de samenkomsten in die dynamiek nooit gebeuren zonder het Woord van God een plaats te geven.

‘Het gebeuren zelf zendt een boodschap uit’, vervolgde de kardinaal van Marokko, die lang werkzaam was in Paraguay en geboren is in Spanje. ‘Je ziet steeds meer dat het hele volk van God betrokken wordt. Er is een grote broederlijkheid, we zijn een grote familie.’

Zet even een foto van een synode vroeger naast een foto van de huidige synode en je merkt meteen de grote verschillen.

Beelden zeggen meer dan duizend woorden. Synodaliteit is moeilijk uit te leggen, maar met zo twee foto’s naast elkaar, lukt het vlotjes. Vroeger vond de synode plaats in een klein, gesloten auditorium en was er een strikte volgorde in de rijen van beneden naar boven. Op de eerste rijen de oudste kardinalen, daarna de jongere, vervolgens hetzelfde met de bisschoppen, en dan de religieuzen. Helemaal boven in de zaal zaten dan de experten, ver weg in de hoogte. Wat een verschil met de ronde tafels nu waar iedereen door elkaar zit: clerici en leken spreken er op ooghoogte met elkaar in die grote Paulus VI-aula. Je kunt niet naast dat verschil kijken. Hier zie je de Kerk van de toekomst. 

Zondag 15 oktober 2023 • Sint-Juliaan, waar de Belgen mogen thuiskomen

In de vorige blog sprak ik over de Kerk als een wereldwijde familie, maar binnen die grote verbondenheid zijn er ook kleinere gezinnen, takjes aan die grote boom. Dat merk je bij de nationale pelgrimskerken in Rome. Diverse landen hebben in de eeuwige stad hun eigen stek, waar ze van oudsher de pelgrims uit hun land gastvrij willen onthalen en verenigen. Op deze zondagse rustdag trekken veel kardinalen en bisschoppen die aan de synode deelnemen, naar hun nationale kerk om er voor te gaan in de eucharistie. Zo deed de kardinaal van Marseille, Jean-Marc Aveline, de mis in Saint-Louis des Français. Kardinaal Jozef De Kesel vierde op zijn beurt in de Belgische nationale kerk Sint-Juliaan der Vlamingen. In dat kleine kerkje mogen de Belgische pelgrims en toeristen thuiskomen.

Rector Gabriël Quicke wacht hen op aan de deur en heet iedereen welkom in dit huis dat voor de Belgen ‘hun thuis is’.

Nederlands en Frans worden afwisselend gebruikt en het Onzevader wordt gemakshalve in het Latijn gezonden. De lezingen van de 28ste zondag door het jaar in de A-cyclus handelen over feestmaaltijden. Jesaja 25, 6-10a heeft het over ‘een maaltijd van vette spijzen en belegen wijnen’ die de Heer inricht op een berg en Mattheüs 22, 1-14 vertelt een parabel over een bruiloftsmaal dat een koning houdt voor zijn zoon. Die beelden van een maaltijd passen volgens kardinaal De Kesel goed bij het evangelie, want maaltijden zijn altijd een teken van vreugde en van het samenbrengen van mensen. ‘Voor Jezus is God geen verre, afstandelijke God. Geen onverschillige God die zich niet interesseert aan de mensen. Wel integendeel.

Het is Jezus’ diepste overtuiging dat God op zoek is naar de mens.

Dat is voor Hem geen theoretisch inzicht. Neen, het is iets dat aan het gebeuren is. God komt naar ons toe, Gods koninkrijk is nabij. Hij komt omdat Hij ons nabij wil zijn, het leven met ons wil delen, één van de onzen wil zijn’, stelde de kardinaal in zijn homilie.

Verloren zoon

‘We zullen nooit begrijpen waarom Hij ons menselijke bestaan wou delen’, vervolgde De Kesel. ‘De liefde is gratuit. En niemand is ervan uitgesloten. Zelfs niet zij, die volgens ons, het niet verdienen.

God laat niemand in de steek.

Iedereen kan altijd herbeginnen. Iedereen wordt verwelkomd met open armen zoals de verloren zoon.’

We zijn inderdaad uitgenodigd op Gods bruiloftsmaal en dat is het goede nieuws dat ons vreugde en hoop geeft, aldus de kardinaal. Zelfs degene die niet de gepaste kledij aan had, wordt toegelaten op het feest. Tegelijk dwingt God niet. Het aanbod is vrij. Geloven is het liefdesavontuur met God aangaan. ‘Wie God liefheeft en luistert naar zijn Woord, zal steeds meer op Hem gelijken en op zijn beurt mild en vol liefde zijn voor zijn medemensen’, klonk het. De kardinaal besloot zijn homilie met erop te wijzen dat de synode zoekt hoe de Kerk het evangelie vandaag geloofwaardig kan verkondigen. Daartoe zal ze ‘zich niet hoger wanen dan anderen omdat ze weet dat ze zelf leeft van Gods vergeving en genade’.

Zich niet beter of hoger achten dan de anderen, dat is ook wat bedoeld wordt met een synodale en geen klerikale kerk.

Pas vanuit een nederige en geloofwaardige opstelling kan de Kerk een teken en een instrument worden van Gods liefde voor de wereld.

Een half uur na de eucharistie in Sint-Juliaan sprak paus Franciscus zijn wekelijkse Angelusgebed uit en zegende de aanwezigen op het Sint-Pietersplein. Zijn discours over het zondagsevangelie sloot wonderwel aan bij de woorden van kardinaal De Kesel. ‘God zoekt ons. Hij nodigt ons uit, maar Hij laat ons vrij. Hij dwingt niemand. Allen zijn genodigd, ook al loopt God het risico afgewezen te worden. God biedt zich aan, Hij dringt zich niet op, nooit’, duidde de paus.

Hij stond stil bij de oorlogen in het Heilig Land, in Oekraïne en in Nagorno-Karabach.

Franciscus riep op om aanstaande dinsdag 17 oktober een dag van vasten en gebed te houden voor de vrede in het Heilig Land.

En hij beval de lectuur aan van de exhortatie die hij zonet had gepubliceerd over de heilige Thérèse van Lisieux. Dit jaar is het 150 jaar geleden dat Thérèse van het Kind Jezus geboren werd en 100 jaar geleden dat ze werd heilig verklaard. Dat is de aanleiding voor de pauselijke aanmaning die een Franse titel kreeg: C’est la confiance.

Zielen redden

Zo’n titel geeft altijd de openingswoorden van het document weer. Ze zijn de aanzet van een zin die komt van de heilige kerklerares zelve (uit 1896): C’est la confiance et rien que la confiance qui doit nous conduire à l’Amour. Het is wat vreemd dat de paus opteerde voor het genre van een exhortatie en niet voor een gewone brief voor dit jubileum zoals hij dat eerder deed voor Dante, Franciscus van Sales en Blaise Pascal. De kleine heilige staat blijkbaar hoger aangeschreven.

De paus noemt Thérèse van Lisieux dan ook een van de populairste heiligen naast Franciscus van Assisi.

En hij wijst erop dat de UNESCO haar ter gelegenheid van dit dubbele jubileum uitriep tot een van de betekenisvolste figuren om te komen tot een eigentijdse humaniteit. In zijn inleiding schetst Franciscus hoe de pausen vanaf Leo XIII Thérèse van Lisieux erkend en geacht hebben. Vervolgens wijst hij erop dat haar liefde voor God niet losstond van het zoeken van het welzijn van haar broeders en zusters. Ze was naar de Karmel gekomen om “zielen te redden”. De ontmoeting met Jezus gaf haar aldus een missionaire ziel, gericht op de anderen.

Thérèse van Lisieux is vooral bekend om haar ‘kleine weg’.

Daarbij gaat het niet om eigen verdiensten waardoor je je weg maakt, maar om de genade. Door in de kleine en eenvoudige dingen van het leven op de Heer te vertrouwen, opent zich een spirituele weg, een weg naar heiligheid. De genade maakt ons vrij. Het geloof daagt ons uit onze zelfgerichtheid, onze controledwang en onze angst voor onzekerheid los te laten en ons over te geven aan God en de naaste. Makkelijk is dat niet en er bestaat geen geloof zonder beproevingen. Ook de jonge karmelietes kende zulke ervaringen en voelde zich daarbij een ‘zuster van de atheïsten’, maar ze wist tegelijk vast te houden aan Gods barmhartigheid. ‘Alles in God is liefde, zelfs zijn gerechtigheid.’ In die combinatie van liefde en rechtvaardigheid ziet paus Franciscus haar grootste bijdrage.

De barmhartigheid staat niet los van waarheid en gerechtigheid.

De paus actualiseert de visies van Thérèse van Lisieux naar onze tijd. In haar geest bepleit hij een verzet tegen de triomfalistische Kerk en moedigt hij een nederige en liefhebbende Kerk aan, die zich tevens bewust is van haar eigen zonde en duisternis. De verkondiging moet zich volgens Franciscus op het wezenlijke en het noodzakelijke concentreren: uiteindelijk telt alleen de liefde. Zo kregen we op deze doorsnee zondag toch veel essentiële boodschappen mee over de Bijbelse God en het christelijke geloof. (EVL)

Zaterdag 14 oktober • Drie verschillen tussen Praag en Rome

De synodedeelnemers waren deze ochtend nog drukdoende in hun taalgroepjes, maar vanaf de middag breekt het vrije weekend aan en daar zijn ze niet rouwig om. De gevulde dagen beginnen bij velen te wegen, de vermoeidheid slaat toe, de adempauze is welkom. Maar ook dan wordt hen geen rust gegund. Velen willen de synodedeelnemers ontmoeten en spreken terwijl ze in Rome zijn. Ook ik profiteer ervan om op korte tijd deze namiddag diverse Europese betrokkenen te spreken. Ik weet er ruim vijf toch wat uitgebreider te horen over hun impressies, maar de meesten uiten zich liever off the record.

Alleen Helena Jeppesen-Spuhler (°1966), projectverantwoordelijke van de Fastenaktion in Zwitserland, heeft er geen moeite mee om on the record te getuigen. Ze maakte het synodale proces mee in haar bisdom Bazel, deed mee aan een nationale samenkomst in Einsiedeln en was betrokken bij de continentale fase in Praag.

Net als diaken Geert De Cubber behoort ze bij de tien Europese niet-bisschoppen die met stemrecht deelnemen aan de synode.

Ze wijst me op drie grote verschillen die ze ervaart tussen de continentale samenkomst in Praag en de synode op wereldniveau in Rome.

‘In Praag was er eigenlijk een tweedeling tussen Oost- en West-Europa.

Je had twee blokken tegenover elkaar.

In Rome zie je andere dynamieken en merk je dat de verschillen en de breuklijnen zich voordoen in elk continent en zelfs in elk land. Je kunt dus niet zomaar scheidingen tussen landen of continenten aanbrengen en visies afbakenen. Tegenover Europa merk je dat de andere continenten er wel een verschillende communicatiestijl op nahouden en dat ze een cultuur van groepsgesprekken, soms in familieverband, hebben. Ik stel vast dat de Afrikanen ook niet op één lijn zitten. Ik hoor daar evengoed bisschoppen die openstaan voor het vrouwelijk diaconaat, terwijl er anderen zijn die niet weten wat ze aan moeten met diakens, of het nu mannen of vrouwen zijn’, vertelt de Zwitserse.

Een tweede verschil dat ze vaststelt, is dat de leken en de vrouwen meer vrijuit praten in Rome dan in Praag.

‘In Praag zat hun bisschop erbij en dan hielden ze zich in of zwegen ze al vlug. Hier zijn ze zelfstandig, veelal zonder hun lokale bisschop erbij of ze zitten niet aan dezelfde tafel als de bisschop uit hun land. Daardoor kunnen ze zich frank en vrij uiten. Ze komen dus straffer uit de hoek. Ik hoorde echt al sterke getuigenissen en degelijke inbreng van de aanwezige zusters en vrouwen.’

- Lees verder onder de foto - 

Tot slot vindt Helena Jeppesen-Spuhler dat ook de organisatie en de gebruikte methodieken in Rome veel performanter zijn dan in Praag. ‘De techniek werkt degelijk. De wisselende rondetafels om van gedachten te wisselen, zijn goed uitgedokterd, maar ook de aanwezige experts met ervaring in synodaliteit zijn van een hoger niveau. Zij en de facilitators vergemakkelijken echt onze werkzaamheden en dialoog. Een goede organisatie is echt belangrijk voor een geslaagde synodaliteit. Daar kunnen we in de lokale kerken nog van leren.’

Als er een grote opgave is waar de Kerk voor staat, dan is het volgens haar het ‘leren uithouden van de spanningen, het leren aanvaarden dat er verschillen zijn’.

Ook onze samenleving moet dat dringend leren.Het is zo moeilijk te accepteren dat iemand anders er een verschillende overtuiging op nahoudt en niet denkt zoals ik.

De Kerk moet leren om een grote familie te zijn waar iedereen mag thuiskomen en waar de broederlijkheid vooropstaat.

De symboliek van het delen van de tafel is daarbij sprekend, vindt een andere synodedeelnemer. ‘We zitten nu samen aan ronde tafels. Daardoor zijn we allen gelijkwaardig en spreken we met elkaar op ooghoogte. Het beeld van de tafel lijkt iets eenvoudigs, maar het is o zo cruciaal. Zijn we als christenen geen tafelgemeenschap? De eucharistie is toch de bron en het hoogtepunt van ons gelovig leven? En tegelijk staat de tafel voor de gastvrijheid. Het is de plaats waar we anderen ontvangen, naar hun verhaal luisteren, hen op verhaal laten komen, hen voeden, het brood delen, het leven delen. We hebben als kerk nood aan tafels waar we als familie kunnen samenkomen om er te zijn voor elkaar.’ (EVL)

Vrijdag 13 oktober •  Digitale missionarissen

Arriveren in Rome heeft na al die jaren voor mij iets van thuiskomen. Dat betekent dat ik hier niet aankom als toerist, maar in die vertrouwde omgeving allereerst bekenden en vrienden terugzie, hen ga bezoeken of ze op straat tegenkom. Dat is eveneens het geval met de collega’s journalisten die berichten over het Vaticaan. Een groot deel daarvan is permanent correspondent in Rome, ik passeer slechts tijdelijk, maar ken er ondertussen velen.

Als ik met hen praat, klinkt herhaaldelijk frustratie, vooral bij hen die dagelijks moeten instaan voor berichten over de synode. Want er valt niet veel te rapen.

Er komt niet veel naar buiten.

De persconferenties bevatten meestal maar een paar rake zinnen. Omdat er aan de deelnemers van de synode gevraagd werd om discreet te blijven tegenover pers – even was er sprake van een zwijgplicht, maar zover is het niet gekomen –, lijkt er bij sommigen toch een duidelijke argwaan tegenover journalisten. ‘Transparantie blijft een moeilijke kwestie in de Kerk, terwijl openheid toch een kenmerk van synodaliteit zou moeten zijn.’

Als je voor een specifiek medium dagelijks nieuws en scoops moet brengen, is het inderdaad vervelend als er slechts algemeenheden worden verteld of als de lippen stijf op elkaar blijven. Je moet voor een langere tijd de dynamieken kunnen volgen, meerdere mensen informeel kunnen zien. Pas dan kun je je een zeker beeld vormen van wat er in een synode gebeurt.

Het is een bubbel op zich die voor extra volk en activiteiten in en om het Vaticaan zorgt, maar tegelijk gaat het leven in Rome gewoon zijn gangetje. De zon is nog altijd van de partij en dus ook de rijen toeristen. Velen weten niet dat er even verderop een synode plaatsvindt. Toeristen schrikken vaak als ze plots drukdoende fotografen en een groep bisschoppen zien opduiken. Wat is er gaande?

Opmerkelijker is dat ook in de Romeinse Curie het werk gewoon voortgaat.

Voor de administratie kan dat nog verstaanbaar zijn, maar dat er in deze periode ook Ad Limina-bezoeken doorgaan, doet toch de wenkbrauwen fronsen. Zo zijn nu de Congolese bisschoppen present om in de diverse organen van de Curie verslag uit te brengen over hun lokale kerk en er van gedachten te wisselen. Dat maakt evenwel dat de prefecten van die dicasteries bij zo’n Ad Limina best aanwezig zijn, maar al die hoofden van Vaticaanse ministeries zitten tegelijk op de synode. En zo’n bezoek eindigt steevast met een uitwisseling met de paus, terwijl de synode evengoed in zijn bijzijn en onder zijn hoede (sub et cum Petro) hoort te verlopen. Er zijn trouwens nog meer klassieke verplichtingen in de pauselijke agenda die gewoon plaatsvinden: privé- en algemene audiënties bijvoorbeeld. Meerdere sferen leiden naast elkaar hun eigen leven en de wereld draait door, ook de kerkelijke.

In de synodezaal zelf begonnen de deelnemers ondertussen hun gesprekken over sectie B.II van het werkdocument. Dat handelt over de medeverantwoordelijkheid en de participatie in de Kerk. Wat is de bijdrage van alle gedoopten in de zending van de Kerk? Welke plaats kunnen vrouwen krijgen? Is het vrouwelijke diaconaat een piste? Wat is de eigenheid van de priester én van de bisschop?

Hoe wordt gezag en macht in de kerk uitgeoefend en hoe kan er meer recht worden gedaan aan alle charisma’s?

Tot volgende dinsdag zijn die vragen aan de orde. Elke nieuwe tijd en context vraagt ook om een nieuwe inculturatie en “recontextualisering” van de boodschap en de zending. In die zin valt bij herhaling te horen dat onze tijd gekenmerkt wordt door een bijkomend continent: het digitale. Dat maakt dat de kerk werk moet maken van een digitale missie en daarvoor zijn digitale missionarissen nodig. Wellicht mag daarvoor vooral in de richting van de jongeren gekeken worden, naar hen die vertrouwd zijn met de digitale snelweg.

Donderdag 12 oktober • Naar de catacomben

De synode is halfweg. De synodalen vergaderden deze voormiddag en dienden de verslagen van hun gespreksgroepen in. Ze worden evenwel niet gepubliceerd.  In de namiddag staat er een pelgrimstocht naar de catacomben op het programma, en daar mogen wij, journalisten, aan meedoen. Niet iedereen gaat blijkbaar mee, maar voor ons is het een gelegenheid om de synodalen wat informeler te ontmoeten. Voor het eerst ontmoet ik de Belgische conventueel Dominique Mathieu, die aartsbisschop in Iran is, een uitermate discrete opdracht. Volgens het pauselijk jaarboek zijn er daar maar twee katholieke priesters. We zien ook de twee Chinese katholieke bisschoppen die de synode - heel discreet - bijwonen.

De hele wereldkerk, ook uit plaatsen waar het voor katholieken bijzonder moeilijk is, is hier aanwezig. 

De catacomben van Rome zijn een bijzondere plaats, omdat we daar in verbinding komen te staan met de Kerk van de eerste eeuwen. Het zijn eigenlijk tunnelstelsels met ondergrondse begraafplaatsen uit de Romeinse tijd, waar de eerste christenen hun doden hebben begraven en vereerden. De martelaren die hier vereerd worden, gaan terug tot de tweede grote golf van vervolgingen onder keizer Diocletianus rond het jaar 305. 

De plaats daagt ons uit, zeker in het gezelschap van katholieken uit landen als Iran en de volksrepubliek China.

Wacht ons ook een tijd van verdrukking? Wat als het aantal christenen in Europa gereduceerd wordt tot een kleine minderheid? Of nog simpeler: wat als onze parochies inkrimpen tot kleine huiskerken, zoals ze hier in Rome en ook elders in de eerste drie eeuwen bestonden? Eén ding mogen we niet vergeten: de eerste christenen leken meer op hun tijdgenoten dan op ons.

In het tekstboekje staat de tekst van het Pact van de Catacomben uit 1965. 42 bisschoppen die toen deelnamen aan het Tweede Vaticaans Concilie kwamen hier op deze plek op 16 november 1965 samen. Een van de initiatiefnemers was de Braziliaanse bisschop Helder Camara. De bisschoppen droomden van een arme Kerk die dicht bij de armere zou staan. Ze namen afstand van alle eretitels. We verwachten dat deze eed zou worden vernieuwd, maar dat gebeurt uiteindelijk niet.

Tekst gaat verder onder de video.

De Deense zuster Anna Mirijam Kaschner is secretaris-generaal van de Scandinavische  bisschoppenconferentie en vertelt mij dat er geen spanningen zijn — alhoewel er zeker tegenstellingen naar boven komen in de vergaderingen. Dat is uitzonderlijk in dit soort kerkelijke vergaderingen, en zonder meer te danken aan de bijzondere methode van luisteren en onderscheiden. Nota bene, de katholieke kerk groeit in de Scandinavische landen. Toch laat ook daar secularisering zich voelen in de tweede en derde generatie van katholieke migranten. Het is opvallend hoeveel jonge gezichten hier zijn: de wereldkerk is jong. In Vlaanderen vergeten we dat vaak.

Het ijs is gebroken. Collega Emmanuel Van Lierde en ik reizen gewoon met een bus vol synodalen terug naar het Vaticaan.  Ik keer terug naar België. Het thuisfront wacht.

Het was een bijzondere ervaring om dit historische gebeuren mee te maken. Nog meer bijzonder bleek vandaag dat deze blog ook door enkele deelnemers aan de synode werd gelezen. Speciale dank aan de rector van het Belgisch College, mgr. Dirk Smet. (EDS)

Dit was de laatste bijdrage van Erik De Smet vanuit Rome. Emmanuel Van Lierde, voormalig hoofdredacteur van Tertio, neemt de fakkel in Rome over.

Woensdag 11 oktober • De les van Nicolaas

Deze voormiddag snel even langsgegaan in de kerk van San Pietro in Vincoli (Sint-Petrus' Banden), een basiliek uit de vijfde eeuw op de Esquilijn. Niet omdat er de Mozes van Michelangelo te zien is, maar omdat zich links achteraan in deze kerk het graf van Nicolaas Cusanus (1401-1464) bevindt. 

Cusanus, eigenlijk Nikolaus Krebs en geboren in de buurt van Trier, had een open en nieuwsgierige geest. Hij was een pionier in de interreligieuze dialoog en ging er (in de vijftiende eeuw!) van uit dat er geen wereldvrede kon komen zonder vrede tussen de religies. Volgens hem bezaten de andere godsdiensten ook een deel van de waarheid. Zijn leven lang ijverde hij voor noodzakelijke hervormingen in de universele katholieke Kerk. Maar die hervormingen hadden een noodzakelijke voorwaarde en dat is nog steeds hier te zien. Cusanus buigt voor de figuur van Petrus.

Hervormingen hebben pas zin als ze in eenheid met de bisschop van Rome gebeuren.

Ik herinner mij het grapje van kardinaal Tobin van gisteren: I discern, we discern, the pope decides (ik onderscheid, wij onderscheiden, de paus beslist). 

Vandaag kwam paus Franciscus de gesprekken in de aula bijwonen en komen drie deelnemers de pers ontmoeten. Luca Casarini is een synodedeelnemer zonder stemrecht en een in Italië bekende activist en non-conformist. Hij zet zich onder meer in voor de redding van migranten uit Afrika over de zee op weg naar Italië. Dat leverde hem alvast een beschuldiging van mensenhandel op, maar dat deert hem niet. Intrigerend is dat men in middens van activisten vaak negatief naar de kerk kijkt, maar Casarini duidelijk niet. Hij ziet profetische tekens.

Sheila Pires, van de communicatiecel, deelt mee dat er in gesprekken van vandaag sterk het thema van de armen naar voren kwam. De vraag is natuurlijk wie de armen zijn: uitgeslotenen, vluchtelingen, slachtoffers van verdrukking of van misbruik? Migranten en hun plaats in de kerkgemeenschappen is ook een duidelijk thema. Opvallend genoeg brengt Paolo Ruffini, de woordvoerder van het Vaticaan, de echtgescheidenen en de homoseksuelen ter sprake. Uitsluiting komt vaak voort uit onwetendheid over iemands levenslot. Een ander thema is oecumene. Voor synodalititeit is dat aspect essentieel. Wat met gemengde families?

Het voorbeeld van de gemeenschap van Taizé wordt uitdrukkelijk benoemd.

Speciale gast is de Canadese kardinaal Gérald Lacroix, aartsbisschop van Quebec. Hij vertelt over de spirituele rijkdom van het samen op weg zijn. Vóór de zondeval gaf God zijn liefde aan de wereld, en die uit zich in rechtvaardigheid en broederlijkheid. De kardinaal pareert behendig vragen van journalisten over het thema homoseksualiteit. Ik ga Jezus citeren: Je ziet dingen die je nog niet eerder hebt gezien, en je zult nog grotere dingen zien. We zijn nog niet klaar met het zien van dingen die ons zullen verrassen.’

Grace Wrackia is een synodedeelneemster uit Papoea-Nieuw-Guinea. Ze vertelt over een kerkgemeenschap die nog geen 150 jaar oud is en wortelt in de inheemse tradities van gemeenschapsvorming en een harmonieuze verbondenheid met al wat leeft, ook het spirituele. ‘In ons dagelijks leven beleven wij synodaliteit’, vertelt zij. 

Zelf stel ik aan Grace Wrackia en kardinaal Lacroix een vraag over de houding van de katholieke Kerk ten aanzien van inheemse groepen. Uit onze Belgische koloniale- en missiegeschiedenis weten we dat er veel goede zaken, maar ook slechte gebeurden. Geen samen op weg gaan zonder waarheid en rechtvaardigheid? Grace Wrackia beaamt dat. Evangelisatie vandaag gebeurt met respect voor de culturen en de mensen. Wat er vroeger gebeurde (het denigrerend behandelen van inheemse culturen) kan niet meer. 

Kardinaal Lacroix herinnert eraan dat de allereerste missionarissen in Canada wel een groot respect hadden en zich verregaand aanpasten. Maar daarna volgden donkere bladzijden. Vorig jaar kwam paus Franciscus op verzoeningsreis naar de inheemse volkeren in Canada. ‘We gaan verder samen op weg.’

De weg van de synode blijkt lang, zo geven deelnemers discreet toe. Maar paus Franciscus geeft hen tijd. (EDS)

Dinsdag 10 oktober • 7 kardinalen die opvallen

Omdat de synodalen zich weer in stilte concentreren op hun werk in de gesprekskringen, is mijn voormiddag vrij. Op de metro beslis ik door te rijden naar de Romeinse buitenwijk Tor Tre Teste, een van de snelst groeiende stadsgebieden van Europa. In het jaar 2000 liet het bisdom Rome er een parochiekerk bouwen door de befaamde Amerikaanse architect Richard Meier. De Dio Padre Misericordioso is aan God, de barmhartige Vader, gewijd, maar wordt ook wel Jubeljaarkerk genoemd. Omdat het een kerkgebouw is uit onze eeuw (en zo zijn er zeer weinig) vroeg ik mij af of architectuur ons ook wat kan leren van de opdracht van de Kerk vandaag.

Het eerste wat mij opvalt is de transparantie, de doorzichtigheid van het gebouw.

En een ander punt is dat het kerkgebouw pal naast grauwe woonblokken en een soort containerpark staat. We moeten niet bang zijn voor de periferie.

Op de persconferentie is het belangrijkste nieuws de verkiezing van een commissie die de redactie van het syntheserapport zal superviseren en een commissie voor de communicatie. Tot verwondering van velen, niet enkel synodalen, verkoos de vergadering slechts kardinalen, bisschoppen en priesters in deze groepen. Geen vrouwen dus, terwijl er toch zo’n tachtig vrouwen deelnemen aan deze historische vergadering.

Opmerkelijk benoemde de paus nadien de Ierse zuster Patricia Murray, topvrouw van de koepel van religieuze oversten, tot de eerste groep.

De in Mozambique geboren journaliste Sheila Leocádia Pires, woordvoerster van de Zuid-Afrikaanse bisschoppen, werd door de paus toegevoegd aan de tweede groep.

Volgens menig journalist moeten we deze sessie van de synode ook zien als een pre-conclaaf. Kardinalen leren hier elkaar kennen, zien wie wat in zijn mars heeft en wie met gezag spreekt. Het is een aloud spelletje, maar vandaag hing de vraag in de lucht: wie kan Johannes XXIV (zo noemde paus Franciscus enkele weken geleden zijn opvolger) worden?

Uit de lijst met leden van de twee werkcellen komen enkele namen bovendrijven. Welke kardinalen maken hier indruk?

1. Mario Grech (66), uit Malta, secretaris-generaal van de synode, gewezen bisschop van Guzo. Voortrekker van de synodaliteit.
2. Jean-Claude Hollerich (65), aartsbisschop van Luxemburg, rapporteur van de synode, jezuïet en lid van de raad van kardinalen.
3. Fridolin Ambongo Besungu (63), aartsbisschop van Kinshasa, kapucijn en lid van de raad van kardinalen.
4. Jean-Marc Aveline (64), aartsbisschop van Marseille, geboren in Algerije en expert in interreligieuze dialoog.
5. Gérald Lacroix (66), aartsbisschop van Quebec (Canada), lid van de raad van kardinalen.
6. Victor Manuel Fernandez (61), sinds dit jaar prefect van het dicasterie voor de geloofsleer, voorheen bisschop in Argentinië en ‘ghostwriter’ van paus Franciscus.
7. Joseph William Tobin (71), aartsbisschop van Newark (New Jersey, Verenigde Staten), voorheen onder meer generale overste van de redemptoristen.
8. Pablo Virgilio S. David (61), bijgenaamd bisschop Ambo, bisschop van Kaalokan, opgeleid in Leuven en voorzitter van de Filipijnse bisschoppenconferentie. Hij is evenwel (nog) geen kardinaal.

Kardinaal Joseph Tobin en de Latijns-Amerikaanse zuster Gloria Liliana Franco staan vandaag de journalisten te woord.  De kardinaal vertelt hoe hij in Detroit in een multiculturele en veeltalige omgeving opgroeide. Ook als priester werkte hij tussen mensen van uiteenlopende culturen. ‘Hier zit ik in een Engelstalige groep, maar met een jonge vrouw uit Rusland, een vrouw uit Oekraïne, een pentecostaalse pastor uit Ghana, een priester uit Maleisië en een uit Singapore. Het is een fantastische ervaring om te luisteren. Tegelijk komen dezelfde zaken naar boven.

Ik ben onder de indruk van de openheid.

In New Jersey bereikten we met de synodale gesprekken 16.000 van de 1,3 miljoen katholieken. Dat lijkt weinig, maar het gaat erom wat ze hopen, dromen en vrezen. Alles begint aan de basis.’

Zuster Liliana ontkent formeel dat er verborgen agenda’s zijn. De gesprekken en de inhouden zijn transparant. ‘We spreken vanuit concrete ervaringen.’

Wat is de rol van de paus? Hij is immers geen lid van gesprekskringen. Kardinaal Tobin vertelt een grapje: ‘Ik onderscheid. Wij onderscheiden. De paus beslist. Neen, zo is het niet. De paus luistert. Het gaat er heel anders aan toe dan de vorige bisschoppensynodes die ik meemaakte. Ik kijk met vertrouwen uit naar het resultaat.’ (EDS)

Maandag 9 oktober • Echte ontmoetingen, daar draait het om!

Het is gelukt. De persdienst van het Vaticaan staat enkele journalisten toe om deze voormiddag in de aula Paulus VI de algemene zitting van de synode te volgen. Maar eerst moeten we lang wachten in het persvak. De synodalen zijn wat in vertraging, want ze vierden eucharistie volgens de byzantijnse ritus en dat duurt gemakkelijk twee uur.

Er blijken 15 afwezigen door ziekte en vier van hen blijken besmet met het coronavirus. De stoel van de paus blijft leeg, al werd hij wel verwacht. De woordvoerders ontkennen dat ook hij besmet is. Vooraan zit de leiding, met onder meer de kardinalen Mario Grech en Jean-Claude Hollerich, die de vergadering inleidt.

Jarigen worden genoemd. Neen, er wordt voor hen geen liedje gezongen.

Er zijn nieuwe gespreksgroepen gevormd per taal, maar ook per thematisch onderwerp. De inhoud wordt concreter. Hulpbisschop Koen Vanhoutte zit aan dezelfde tafel als de Belgische conventueel Dominique Mathieu (lange baard, grijs habijt), missiebisschop in Iran. Claire Jonard zit naast broeder Alois van Taizé, kardinaal Jozef De Kesel naast de Franse kardinaal Jean-Marc Aveline, aartsbisschop van Marseille en een groot kenner van de interreligieuze dialoog.

Detail: iedereen heeft een vaste plaats in de gesprekskring en kardinalen zitten nooit met hun rug naar de paus.

Slechts enkele kardinalen, onder wie de Duitse Gerhard Müller, dragen de rode soutane, de eerder genoemde Aveline draagt een gewoon blauw polohemdje onder zijn vest. Aan alle tafels zitten clerici, leken, mannen en vrouwen samen.

De gesprekskringen verkennen deze week de vraag: ‘Hoe kunnen we op vollediger wijze een teken en instrument zijn van eenheid met God en van de eenheid van de hele mensheid?’

Eerst komen de dominicaan Timothy Radcliffe en professor Anna Rowlands, een kenner van de katholieke sociale leer, enkele inhoudelijke impulsen geven. Radcliffe wijst op de dorst van Jezus als een rode draad in het evangelie van Johannes, dat begint bij het tekort aan wijn tijdens de bruiloft van Kana en eindigt met de dramatische uitroep op het kruis: ‘Ik heb dorst’. God verlangt nog meer naar ons dan wij naar Hem.

De dominicaan citeert de Engelse middeleeuwse mystica Julian van Norwich, die schreef dat Jezus’ dorst tot het einde der tijden zal duren.

Een van de thema’s is vorming, onder meer van seminaristen, en de dominicaan wijst op het belang van gevormd te zijn om diepgaand mensen te ontmoeten. Echt ontmoetingen, daar gaat het om! En meteen legt hij de band met hen die zich door de Kerk uitgesloten voelen: echtgescheidenen, homoseksuelen, polygame families, vluchtelingen, Afrikanen… (En jezuïeten, voegde de Britse dominicaan er als grapje aan toe. In de perszaal vertellen ze overigens ook grappen over jezuïeten. )

Anna Rowlands geeft ook enkele straffe gedachten mee: gemeenschap is de realiteit van God zelf en de Kerk is nooit in competitie met de cultuur rondom haar. Ze vertelt over haar ervaringen in het vluchtelingenwerk. Hulpzoekers vonden wat ze zochten in een katholieke kring: daar werden ze bij hun voornaam genoemd en daar werd er samen rond dezelfde tafel gegeten.

Daarop volgen een aantal getuigenissen uit Brazilië, Maleisië en Hong Kong.

Tussen de getuigenissen is er stilte. De ervaringen dringen de gesprekken binnen. Synodaliteit brengt hoop.

Er volgen nu drie halve dagen van luisteren. Donderdag staat een pelgrimstocht naar de catacomben op de agenda. Verder is het hier in Rome overdag nog steeds dertig graden. (EDS)

Zondag 8 oktober • Tien minuten stilte

Het is zondag en dus gaan we naar de mis. De Friezenkerk, eigenlijk de Santi Michele e Magno, in de schaduw van de Sint-Pietersbasiliek, is sinds de vroege middeleeuwen de kerk in Rome voor pelgrims uit de Lage Landen. Elke zondag wordt er hier in het Nederlands de mis gevierd.  De bekende Nederlandse priester Antonie Bodar preekt vandaag over de ontrouwe arbeiders in de wijngaard (Matth. 21, 33-44) die de zoon van de wijngaardenier vermoorden. ‘Het Koninkrijk van God zal u worden ontnomen en gegeven  aan een volk dat het wel vrucht laat dragen.’ Lang werd gedacht dat deze tekst gericht is tegen de Joden, maar, zegt Bodar, eigenlijk is die tekst aan ons gericht.

De link met de synode is snel gemaakt. Laten wij de wijngaard des Heren wel vrucht dragen? 

Bij de koffie ontmoeten we Claire Jonard, de vijfde Belgische deelneemster aan de synode die momenteel in Franstalig Zwitserland werkt. Ze is hier niet als delegaat, maar als experte aanwezig. Zoals alle deelnemers blijft ook zij discreet over de inhoud van de gesprekken.

Jonard onthoudt van de afgelopen dagen drie karakteristieken: 1. De broederlijkheid, 2. De kwaliteit van het luisteren en 3. wat Jezus in het zondagsevangelie zegt: ‘Luister naar deze parabel!’. ‘Deze week hebben we in gespreksgroepen van de synode de parabel van deze wereld kunnen beluisteren, soms verhalen van groot lijden, soms verhalen vol hoop.’

In de straten rond het Vaticaan en ook tijdens het zondagse aperitief in het Belgisch College is het internationale karakter van de katholieke Kerk goed te zien. Terwijl bij ons er steeds ‘minder, minder, minder’ klinkt, groeit en bloeit het katholicisme in vele landen. Dat de Nobelprijswinnaar Literatuur dit jaar een bekeerling is, spreekt boekdelen.

Wat is religieuze journalistiek? Ik sprak erover met enkele Amerikaanse collega’s.

Een katholieke journalist is geen inquisiteur en ook geen propagandist. Het is niet onze taak mensen te beoordelen op hun rechtgelovigheid. Maar zoals een oorlogsjournalist zich mengt in het strijdgewoel, zo dalen wij af in de wereld van de religieuze ervaring.

’s Avonds ga ik naar de Romeinse kerk Santa Maria in Campitelli, fameus omdat in de film House of Gucci Lady Gaga in deze kerk trouwde. Maar vanavond is er een gebedswake van de gemeenschap van Taizé in aanwezigheid van broeder Alois, die aan de synode deelneemt. Er zitten een vijftigtal mensen, onder wie enkele synodalen. Hoe schrijf je over een tien minuten durende indringende stilte? Stilte blijkt het meest essentiële van het synodale proces. Alois spreekt maar enkele woorden: ‘Tegenover het geweld dat de wereld vandaag treft, in Israël en Oekraïne en ook andere plaatsen, is de synode een teken van hoop. Ze toont ons een weg van openheid in de Kerk waar we voor bidden.’

Het koortje zingt: Tu sei sorgente viva, tu sei fuoco, sei carità. Vieni Spirito Santo. Jij bent de levende bron, jij bent vuur, liefde. Kom, heilige geest. (EDS)

Zaterdag 7 oktober • De artiesteningang

Tot mijn verbazing beschikt het Vaticaan over een ‘artiesteningang’. Dankzij mgr. Dirk Smet, rector van het Belgisch College, kom ik moeiteloos tot bij de ingang van de Aula Paulus VI, waar de synode plaatsvindt. De sfeer is goed. Hier zien we de wereldkerk: de leiders van Oekraïens-katholieke Kerk in hun oosterse gewaden, bisschoppen uit alle hoeken van Afrika en Azië, de kardinaal van Marseille die onlangs de paus mocht verwelkomen. De ‘dress code’ is zeer verschillend: de kardinaal-aartsbisschop van Barcelona draagt de formele rode soutane, pater Arturo Sosa, de generaal van de jezuïeten, houdt het bij een wit zomerhemd.

Dit is de Kerk in haar bonte verscheidenheid

Het persbeleid scherpt aan. Het is duidelijk dat ze de journalisten niet in de kou willen laten staan en daardoor het risico loopt dat er een communicatie op gang komt die men kan misen als kiespijn. Enkele leden van de synode komen langs tijdens de dagelijkse persconferentie.

Naast Sheila Pirres, de Zuid-Afrikaanse deelneemster die de voorbije dagen mee de persbriefings verzorgde, komen de Amerikaanse zuster Leticia Salazar, topvrouw in het bestuur van het bisdom San Bernardino (California), en de Congolese kardinaal Fridolin Ambongo Besungu, aartsbisschop van Kinshasa. Hij is kapucijn en confrater van mijn eigen pastoor.

Het is een intense week geweest, zegt Paolo Ruffuni, het hoofd van de Vaticaanse communicatie.

Het begon met de gebedswake en een retraite. Gisteren en vandaag waren er nog interventies van deelnemers. Nu zijn de rapporten van de gespreksgroepen nagelezen, goedgekeurd en aan de leiding doorgegeven.  De grote thema’s blijken vorming voor zowel priesters/seminaristen als gedoopten, de medeverantwoordelijkheid van alle gedoopten bij het bestuur van de Kerk. De uitdaging blijkt vooral het zoeken naar nieuwe vormen van participatie. De synodalen willen ook meer aandacht voor migranten, jongeren en arme en gekwetste mensen. 

Kardinaal Ambongo vertelde dat deze synode heel anders is dan de vorige edities die hij meemaakte. Toen stond min of meer de uitkomst vooraf vast, nu is het onduidelijk waar de Geest de deelnemers zal brengen. ‘Er is geen agenda. Wij zijn vol vreugde en vertrouwen en staan open voor wat God van ons wil. ’

Zuster Leticia sprak over haar eigen ervaring als migrant. Ze arriveerde als kind met haar ouders in de Verenigde Staten. In de gebrokenheid vinden migranten een thuis in de kerkgemeenschap. ‘In onze gesprekken hier weerklinkt het verlangen om een verwelkomende maar ook een luisterende Kerk te zijn.’ De zuster legt uit dat synodaliteit geen concept is, maar een ervaring. ‘Hoe kunnen wij leren broeders en zusters van elkaar te zijn. Daar draait het hier om…’ 

De verslagen van de groepjes zullen niet worden gepresenteerd. Kardinaal Ambongo vraagt daarvoor begrip. ‘Het gaat hier over onderscheiding en vertrouwen. We moeten de Geest zijn werk laten doen!’

Het klinkt wat vreemd tegen de achtergrond van alle bagger die de katholieke Kerk in Vlaanderen over zich krijgt, maar hier, in het hart van de rooms-katholieke Kerk, lijkt het beeld van het strenge, hiërarchische instituut verdampt.

Hier groeit een heel nieuw beeld van de Kerk op basis van het volk Gods dat pelgrimerend onderweg is.

Je zou denken: waren hier maar meer Vlaamse jounalisten… Maar ik ben de enige! 

De eerste week van de synode is voorbij. Maandag vindt in de aula opnieuw een algemene vergadering plaats, hopelijk met de journalisten in de zaal. Zondag is een rustdag. Ik ga naar de zondagsmis in de Friezenkerk. Nood aan wat Nederlands… (EDS)

Vrijdag 6 oktober • ‘Tussen stilte en luisteren’

De historische synode over synodaliteit komt op kruissnelheid en voor journalisten van katholieke media is op dit moment een verblijf in Rome een droom. Onderweg naar het Vaticaan kom ik de broeders Luc en Matthew van Taizé tegen. Over de anglicaan Matthew die in december broeder Alois opvolgt aan het hoofd van de oecumenische gemeenschap schrijf ik volgende week in Kerk&Leven. Aan de synodezaal wissel ik enkele woorden met de (grote) Duitse delegatie, die hun eigen woordvoerder meebrachten. De Duitse theoloog Thomas Söding, vicevoorzitter van het Duitse lekenforum ZdK en lid van de synode, drukt zijn bewondering uit voor Johan Bonny, bisschop van Antwerpen. Ook spreek ik met de Luikse priester Alphonse Borras, die niet zoals andere Belgische deelnemers in het Belgisch college logeert en facilitator van een van de Franstalige gespreksgroepen is. Een facilitator bewaakt de methode. Geert De Cubber, de enige diaken onder de deelnemers, werd in een Engelstalige groep verkozen tot relator, verslaggever. Journalisten beweren dat de Duitsers hier een grote rol spelen, maar de Belgen dus ook.

In de namiddag geeft Paolo Ruffini, hoofd van het dicasterie van communicatie, opnieuw een persconferentie voor de talrijke journalisten die meer willen weten. Vier gespreksronden zijn er ondertussen achter de rug. De Zuid-Afrikaanse synodedeelneemster Sheila Pirres, die zelf journaliste is, vertelt over de synodale atmosfeer. De groepen zijn samengesteld per taal, maar ook steeds uit mensen van diverse continenten. Verscheidenheid, broederlijkheid en de wil samen op weg te gaan kenmerken de gesprekken. Pirres zegt dat er toch wel duidelijk een aantal thema’s komen bovendrijven. Dat een vrouwelijke religieuze de bijeenkomst opende, getuigde van inclusiviteit.

Ze verhult niet dat er toch spanningen zijn. Welke zegt zij echter niet.

Ruffini noemt een lange lijst van de besproken onderwerpen, maar specificeert niet wie welk onderwerp aan de orde had gesteld. De rol van vrouwen en een gedeelde verantwoordelijkheid van geestelijken en leken in de kerk blijken twee van de ongeveer twintig onderwerpen die tijdens de eerste plenaire zitting van de wereldsynode werden besproken. Ook migratie en de nood aan een kerk met een menselijk gezicht blijken belangrijke thema’s. De onderwerpen worden vervolgens naar de plenaire sessie gebracht.

Enkele journalisten waren verwonderd over het interview dat de Duitse kardinaal (en als deelnemer aangesteld door de paus ) Gerhard Müller gisteren gaf aan de katholieke Amerikaanse radio- en televisiezender EWTN. Hij zei er onder meer dat paus Franciscus door niet-bisschoppen stemrecht te geven de aard van de bisschoppensynode heeft veranderd en hij beweerde ook dat ‘ketterse bisschoppen’ nu alle ruimte krijgen.

Enkele journalisten vroegen zich af of de kardinaal niet uit de synode moeten worden verwijderd.

Ruffini kaatste de vraag af en gaf eigenlijk geen antwoord. Mogen er dan toch interviews met synodedeelnemers? (EDS)

Donderdag 5 oktober • ‘Verrassende ontmoetingen’

Op het Sint-Pietersplein in Rome verdringen zich zoals haast altijd massa’s toeristen uit alle hoeken van de wereld. Balorige jongeren op obligate Romereis likken aan hun ijsjes in de straten rond het Vaticaan. Deelnemers aan de historische synode over synodaliteit - hoge geestelijken en leken met hun karakteristieke badges - haasten zich tussen de toeristen en de jongeren naar de afspraken. Met de beroemde dominicaan Timothy Radcliffe, die de voorbereidende retraite van de synode leidde, wissel ik op straat een paar woorden over de dominicanen bij ons in Antwerpen, die hij blijkbaar allemaal persoonlijk kent.

De synode is ook, en eigenlijk eerst en vooral, ontmoeting.

Wie samen op weg wil gaan, moet openstaan voor vele verrassende ontmoetingen. En dat gebeurt dus hier in Rome...

In de perszaal van het Vaticaan geeft Paolo Ruffini, het hoofd van het dicasterie voor communicatie, aan vele tientallen jounalisten uit de hele wereld een inleiding op de methode die tijdens de synode wordt gebruikt. Ruffini citeert de openingstoespraak van paus Franciscus waarin hij wees op het belang van stilte, gemeenschap en gebed. De Heilige Vader richtte zich toen ook naar de journalisten en vroeg hen 'een berichtgeving die een weerspiegeling is van het leven in de Heilige Geest'. Hij vroeg ook wat hij noemde ‘ascese’ en een ‘vasten van het publieke woord’ om dit veilig te stellen.

Wat journalisten publiceren, moet dus de dynamiek van de Geest dienen.

‘Sommigen zullen zeggen dat de bisschoppen bang zijn en dat ze daarom niet willen dat journalisten hun werk doen’, zei de paus ‘Nee, het werk van journalisten is heel belangrijk, maar naast de prioriteit van het spreken is er ook de prioriteit van het luisteren. En ik vraag journalisten om de mensen dit duidelijk te maken, zodat ze weten dat luisteren hier de prioriteit is.’

Sheila Leocádia Pires, een deelneemster uit Zuid-Afrika en een vrouwelijke leek, belicht het werk van de gespreksgroepen dat vandaag van start ging. Elk groepje heeft een zogeheten facilitator, een expert die de werkwijze bewaakt. Iedere deelnemer krijgt vier minuten spreektijd. Het belangrijkste is het luisteren naar elkaar. Men neemt ook voldoende tijd voor stilte en in een derde ronde wordt gezocht naar wat gemeenschappelijk is. Dat staat tot 7 oktober op het programma. Elke groep - georganiseerd per taal - kiest een secretaris en verslaggever. De verslagen zullen niet worden gepubliceerd.

De stilte dient om tijd te scheppen om te kunnen onderscheiden en naar de Geest te luisteren.

Aanwezige journalisten stellen evenwel kritische vragen. Wat met hen die deze stilte niet respecteren en via de media verklaringen afleggen? Wat met spanningen en vragen die toch zullen komen bovendrijven? Wat met de communicaties door buitenstaanders die helemaal niet in de stilte van de synode staan? Onverwachts meldt de persdienst van het Vaticaan dat er morgen opnieuw een persontmoeting plaatsvindt. Ci vediamo domani… (EDS)