Welke samenleving na corona? 3 pleidooien

‘Zorg is wat ons bindt over alle grenzen heen’

De coronacrisis toont heel duidelijk aan wat ons als mensen over al onze verschillen heen verbindt, schrijft Erik Vanleeuw, econoom bij de Dienstengroep Heilig-Hartinstituut Heverlee: de zorg voor wie en wat kwetsbaar is. Zou dat het uitgangspunt kunnen worden van onze post-corona-samenleving?

Erik Vanleeuw • Ik geloof dat we deze crisis moeten durven zien als een kans om te ontdekken wat de gemeenschappelijke grond is waarop we staan. En ik haak daarvoor graag in op het boek van Jonathan Haidt, The Righteous Mind. Why Good People are divided by politics and religion.

Intuïtie, zegt Haidt, is voor 90% onze drijfveer bij het beoordelen van situaties en mensen. Slechts 10% is ratio. Intuïtie is de olifant, ratio de berijder van die olifant.

Als we elkaar willen begrijpen, dan moeten we leren kijken naar de olifant.

Over al onze verschillen heen hebben mensen een vast moreel arsenaal aan receptoren. Zoals, bijvoorbeeld, die van de zorg voor elkaar. En zorgen voor elkaar heeft te maken met het beschermen van datgene wat kwetsbaar is. 

Zijn we dat niet allemaal? Ik geloof niet dat er vandaag nog veel mensen zullen zijn die hierop 'nee' zullen antwoorden. Corona treft mensen zonder onderscheid. We zijn allemaal kwetsbaar, ook als we er ons niet onmiddellijk naar gedragen (in woorden en daden).  

In een omgeving waar zorg opgenomen wordt, is het besef van kwetsbaarheid de gemeenschappelijke grond waarop we staan.

Het zou dan ook dé basis voor waarachtige ontmoeting kunnen zijn. En het creëert, zeker als we ingezien hebben hoe dit ons allemaal raakt, nieuwe kansen voor samenwerking, co-creatie, wederkerigheid in alle richtingen en over politieke, religieuze en levensbeschouwelijke grenzen heen.

Misschien kunnen we, als deze crisis ooit eens voorbij zal zijn, échte aandacht besteden aan die 'sectoren' in onze samenleving die 'zorgen' voor u, voor mij, voor de Andere? Misschien kunnen we ze 'zien' als de échte incubatoren en motoren voor een welvarende samenleving. Als grondleggers ook voor een samenleving die gestoeld is op verbinding en solidariteit.

‘Aarde en mens vormen unieke eenheid’

In een paasinterview met Mo* pleit de Braziliaanse bevrijdingstheoloog Leonardo Boff voor een sociaal-ecologische democratie. Het virus ondergraaft het neoliberalisme en kapitalisme, stelt hij, systemen gebouwd op concurrentie, individualisme en een minimale staat. Het toont als nooit tevoren dat we van elkaar afhankelijk zijn. En van de aarde, die hij steevast met hoofdletter schrijft: Moeder Aarde.

Leonarde Boff • We hebben een sterke staat nodig, om een publiek beleid uit te stippelen dat het algemeen belang voorop stelt en investeert in de economie en de mensen. We moeten onze manier van productie, distributie en consumptie veranderen en een meer welwillende houding aannemen ten aanzien van de Aarde en van het leven. Anders is er gewoon geen toekomst meer voor de mens op deze planeet.

Onze democratieën worden gecontroleerd door de traditionele elites en door het grote kapitaal, vooral het speculatieve kapitaal. Dat heeft meer macht dan de nationale staten.

We moeten een nieuwe manier van samenleven vinden waarin de ecologische dimensie een centrale plaats heeft.

In een sociaal-ecologische democratie is niet de winst het centrale punt, maar de samenleving en het leven in al zijn diversiteit.

Heel wat mensen zijn ervan overtuigd dat we meer aandacht moeten besteden aan het regionale niveau dan aan de economische globalisering. In elke regio en in de diverse territoria kan men duurzaamheid op een reële tastbare manier uitbouwen, met aandacht voor de verschillende culturele dimensies. Op zo’n schaal kan men agro-ecologisch voedsel produceren en werken aan de integratie van iedereen, om zo ook de armoede te verminderen.

We moeten niet langer de klemtoon leggen op de soevereiniteit van de naties. Dat is een oud paradigma, voorbijgestoken door de mondiale verwevenheid. We moeten vandaag de uitdaging aangaan om te bouwen aan de Aarde als onze enige en gemeenschappelijke ruimte, waarin iedereen een plaats moet krijgen, inclusief de natuur.

De Aarde en de mensheid vormen samen een unieke eenheid, dat hebben astronauten vanuit de maan en vanuit ruimtetuigen eerder al gezien. Wij zijn de Aarde die voelt, denkt, liefheeft, zorgt, met een ethisch imperatief om voor haar zorg te dragen.

Daarom verklaarden de Verenigde Naties op 22 april 2009 dat deze planeet niet zonder meer de Aarde is, maar Moeder Aarde.

De Aarde als bodem en grond kan gekocht en verkocht worden. Maar een Moeder kan je niet als koopwaar behandelen, die moet je respecteren en liefhebben.

‘Koopkracht zal niet meer stijgen, solidariteit hopelijk wel’

Professor emeritus Antoon Vandevelde (KU Leuven), filosoof en econoom, ziet een grote revolutie in het economisch systeem niet meteen gebeuren. Hij pleit voor een politiek die burgers bewust maakt dat het geluk niet in nog meer citytrips zit, maar wel in zorg en solidariteit.

Antoon Vandevelde • Mijn stelling is al jaren dat ons netto inkomen niet meer kan stijgen. En dat is niet erg, want we zitten op een aanvaardbaar niveau. We moeten tevreden zijn met wat we hebben. Politici moeten stoppen met economische groei te beloven. De groei is al jarenlang beperkt tot 1% en iets achter de komma. Al wat we over hebben, moet gaan naar het instandhouden van ons maatschappijmodel en dan bedoel ik onze hoge standaard van gezondheidszorg, de rechtsstaat, de solidariteit.

Er zijn al heel wat barsten gekomen in de hoge idealen van het maatschappijmodel dat we willen en moeten beschermen.

Kijk maar wat we laten gebeuren aan de buitengrenzen van Europa om onze welvaart te beschermen: de vluchtelingen op de Griekse en Italiaanse eilanden, Europa laat ze koudweg omkomen. De ieder voor zich-mentaliteit die aan deze houding ten grondslag ligt, breekt ons maatschappijmodel van binnenuit af.

De politiek heeft natuurlijk ook voor een stuk draagvlak bij de bevolking nodig om de klemtoon te verleggen van persoonlijk inkomen naar levenskwaliteit en solidariteit. En die burger wijst - terecht - ook naar het grootkapitaal om bij te dragen. Het klopt dat de grote spelers vaak buiten schot blijven, ze zijn machtiger dan nationale en zelfs supranationale overheden. Het antwoord hierop is uiteraard nog meer samenwerking tussen overheden om de verantwoordelijkheid - bijvoorbeeld voor dure medische therapieën - niet enkel aan private spelers te laten maar te streven naar privaat-publieke samenwerking.

Wat de ecologische uitdaging betreft, zou een belasting op kerosine al een belangrijk antwoord kunnen zijn.

Niet alleen citytrips worden op die manier afgeremd, maar ook het transport van goederen. Wie kiest voor producten die aan de andere kant van de wereld gemaakt of bewerkt werden, zal daarvoor de werkelijke ecologische prijs betalen. Dat stimuleert vanzelf de korte keten.