Bijbel van A tot Z ~ Rechters

De Tora is het kloppend hart van de Hebreeuwse Bijbel en behelst in ons Oude Testament de eerste 5 boeken: van Genesis tot en met Deuteronomium. Het zijn de 5 boeken van Mozes. De Tora eindigt met de dood van Mozes. Nu krijgt Jozua de taak om het volk daadwerkelijk het land binnen te leiden. Dat wordt verteld in het boek dat ook de naam van deze krijgsheer draagt: het boek Jozua. Het vormt een brug naar het boekdeel dat we hier bespreken: Rechters.

Jozua <> Jezus

De gelijkenissen en verschillen tussen Jozua en Jezus zijn opvallend. Daar moeten we even bij stilstaan vooraleer we Rechters bespreken.

Jozua wordt in de Griekse vertaling van de Bijbel vertaald met Ièsous, dezelfde naam dus die gegeven werd aan ‘Jezus van Nazaret’. Jozua leidt het volk via Jericho het land van belofte binnen. Jezus leidt zijn volgelingen via Jericho ‘het Koninkrijk van God’ binnen.

Jozua zal het Land van Belofte gewapenderhand binnengaan. Jezus rijdt Jeruzalem binnen als een geweldloze koning, gezeten op een ezel.

Het boek Jozua is een tekst vol ironie, die de lezer aan het denken moet zetten. Die toon wordt voortgezet in Rechters.

Rechters moeten volk leiden en beschermen

Gevestigde stadstaatjes van Kanaänieten zien de Hebreeën niet graag komen. Geregeld zijn er pogingen om hen te onderwerpen. De moeilijke tijd van vestiging in het land van belofte wordt beschreven in het boek dat de titel Rechters draagt.

Rechters zijn leiders die waken over de onafhankelijkheid van de Hebreeuwse stammen.

Soms gaat het om charismatische leiders, zoals Ehud, Gideon of Jefta. Dan weer gaat het om iemand die door geweld het leiderschap opneemt (Abimelech). Het verhaal over Simson staat een beetje apart en was misschien ooit een zelfstandige verhaalcyclus.

Geregeld zijn de Hebreeën zelf schuld aan de ellende die hun overkomt, doordat ze hun eigen erfgoed – de Tora van Mozes – vergeten en de gebruiken en religie van de plaatselijke bevolking overnemen, de cultus van Baäl en Asjera. Wanneer ze dan in de problemen geraken, herinneren ze zich ‘de God van bevrijding’ weer, en roepen Hem aan: Red ons! 

Dan doet de God van Israël een ‘rechter’ opstaan om het volk te bevrijden. Wanneer de rechter succesvol is, treedt er voor de Hebreeuwse stammen meestal een tijd van rust in. Voor even toch, zolang als het geheugen reikt!

Een vrouwelijke rechter: Debora 

Een van die rechters is Debora. Zij treedt op in de tijd dat de koning van Hasor de Hebreeuwse stammen in zijn macht heeft. De legeraanvoerder van die koning heet Sisera, en hij voert het bevel over een indrukwekkende legermacht: de koning beschikte immers over 900 ijzeren strijdwagens. De Hebreeën spelen en dansen om het gouden baälskalf, maar ze zitten dik in de problemen. 20 jaar lang houdt de koning van Hasor hen onder de knoet.

Dan staat Debora op. Ze is niet alleen rechter – om het volk te leiden en het recht te verschaffen – ze is ook profetes (Rechters 4,4). De mensen komen van overal bij haar om haar hun rechtsgeschillen voor te leggen. Haar wijsheid is een wijsheid van Godswege.

Debora beseft dat de tijd is aangebroken om het juk van de koning van Hasor af te werpen.

Ze roept de leider van twee Hebreeuwse stammen op om de strijd aan te binden. Maar die wil zijn verantwoordelijkheid ontlopen: Alleen als u meegaat!, roept hij uit. Debora kijkt de man vernietigend aan, en zegt: Goed, ik zal met u meegaan. Maar let wel, u zult geen eer behalen aan deze veldtocht, want JHWH zal Sisera uitleveren aan een vrouw.

En zo geschiedt. De hemel roert zich, de rivier Kison treedt buiten zijn oevers en sleept de vijandelijke legers mee. Er ontstaat paniek en Sisera neemt de benen. Hij zoekt toevlucht bij een vrouw, een zekere Jaël, bij wie hij denkt te kunnen schuilen. Jaël opent haar melkzak en geeft de uitgeputte deserteur te drinken, zodat hij in een diepe slaap valt. Dat is het moment om hem een kopje kleiner te maken.

Links en rechts wordt de legeraanvoerder van de Hebreeuwse stammen door een vrouw ingehaald. Zijn naam is naar de bliksem, en zie, dat is wat zijn Hebreeuwse naam Barak ook betekent.

Zullen koningen slagen waar rechters falen?

De rechters zullen er niet in slagen om de stammen van Jakob samen te smeden tot een hecht volk. De vrijheid en onafhankelijkheid is nooit blijvend.

De droom van een samenleving gebaseerd op het Verbond, wordt nooit blijvend gerealiseerd.

De demonen van Baäl steken altijd weer hun kop op. En dan zeggen de mensen: Waarom zouden wij niet doen zoals de volkeren om ons heen, en een koning kiezen die boven alle stammen staat? 

En zo reikt het boek rechters de hand aan het volgende Bijbelboek, waarin de zoektocht naar een koning in Israël centraal staat – al zullen de koningen van Israël en Juda evenmin bereiken waar Mozes met zijn Tora van droomde!

Profetische literatuur?

Rechters, leiderschap in woelige tijden – leerzame profetische literatuur, zo leert ons de canon van de Joodse Bijbel. Want het boek Rechters maakt daar deel uit van het onderdeel Profeten.

Ook al leest dit Bijbelboek niet makkelijk weg door de historische en emotionele afstand (veel geweld!), toch is het best actueel. Als je over die drempel heen geraakt, leer je:

Vrijheid is nooit voorgoed verworven. En slimme jongens proberen altijd weer de mensen te misleiden.

Toch niet zo gek dus om in Rechters te ontdekken hoe dat spel van macht en misleiding zoal in zijn werk gaat. Dit boek nodigt uit om te onderzoeken hoe we vandaag de droom van verbondenheid met mensen, God en schepping kunnen waarmaken. Misschien eerder met Jezus dan met Jozua als voorbeeld.

Welk woord of begrip uit de Bijbel wil jij laten uitleggen door Jean Bastiaens? Schrijf een reactie hieronder of stuur een mail naar de redactie.